Is Saakasjvili écht zo ziek, of doet hij alsof om uit zijn Georgische cel te komen?

Is Micheïl Saakasjvili een ernstig zieke man wiens leven op het spel staat, of een berekenende crimineel die onder een terechte celstraf probeert uit te komen? Over de ware gezondheidstoestand van de Georgische oud-president lopen de meningen sterk uiteen. Beelden van Saakasjvili die eerder deze maand naar buiten kwamen, laten echter weinig ruimte voor verbeelding. De eens zo taaie ‘Misja’ oogt daarin sterk vermagerd en verward. Volgens artsen staat zijn leven op het spel. Donderdag wordt naar verwachting de zitting hervat waarin wordt besloten of de internationaal geroemde, verguisde en buitengewoon opvliegende hervormer de cel mag verlaten.

De 55-jarige Saakasjvili keerde in oktober vorig jaar onverwachts terug naar Georgië, waar hij in 2018 in absentia was veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf wegens machtsmisbruik tijdens zijn presidentschap (2004-2013). Hij werd snel na aankomst vastgezet en zit sindsdien in de gevangenis. Volgens Saakasvjili is de aanklacht tegen hem een poging van zijn politieke tegenstanders, onder leiding van voormalig premier Bidzina Ivanisjvili van de partij Georgische Droom, om van hem af te komen. Hoewel Saakasvjili vanaf 2015 op uitnodiging van toenmalig president Porosjenko politiek actief werd in Oekraïne (waarvan hij tevens de nationaliteit bezit), is hij met zijn Verenigde Nationale Beweging altijd politiek actief gebleven in zijn thuisland. Die dubbele pet leidde meermaals tot politieke strubbelingen tussen Kiev en Tbilisi, voor de rest bondgenoten in hun strijd tegen Rusland.

Kwik en arseen

Nadat Saakasjvili afgelopen jaar uit protest twee keer in hongerstaking is gegaan, is zijn toestand verslechterd. De oud-president verblijft nu in een kliniek in Tbilisi, waar hij volgens de Georgische autoriteiten goed behandeld wordt. Wegens zijn slechte gezondheid zijn verscheidene zittingen dit jaar opgeschort; zittingen waar hij wel aanwezig was verliepen uiterst chaotisch. Eind november vroeg zijn advocaat Sjalva Chatsjapoeridze toestemming om beelden uit de kliniek openbaar te maken, om te laten zien hoe hij behandeld wordt. Dat werd geweigerd.

Daarop maakte zijn juridische team begin december een medisch rapport openbaar waaruit zou blijken dat Saakasjvili in gevangenschap vergiftigd zou zijn.

Volgens bevindingen van de in de VS woonachtige toxicoloog David Smith zouden in het lichaam van Saakasjvili zware metalen zijn aangetroffen. „Met een redelijke mate van medische zekerheid” zou het gaan om vergiftiging met onder meer kwik en arseen, daterend uit de periode van na zijn gevangenschap. Volgens Smith dreigt een „verhoogd risico op sterfte” als hij geen betere behandeling krijgt.

Saakasjvili, die de afgelopen maanden tientallen kilo’s is afgevallen, zou daarnaast lijden aan verschillende aandoeningen, waaronder beginnende dementie. Onafhankelijke artsen in Georgië die Saakasjvili onderzochten, bevestigden zijn slechte toestand.

Lees ook dit interview met Saakasvjili uit zijn Oekraïense periode ‘Straks word ik ontvoerd met een zak over mijn hoofd’

Het rapport leidde binnen en buiten Georgië tot ophef. Zijn advocaten vroegen half december om opschorting dan wel annulering van zijn straf, zodat hij in het buitenland behandeld kan worden. Ook de Oekraïense president Zelensky drong er bij de Georgische autoriteiten op aan om „barmhartigheid” te tonen. Eerder had de Georgische president, Salome Zoerabisjvili, bezworen dat haar voorganger een pardon wel kon vergeten.

In Georgië zelf gingen aanhangers van de oud-president deze maand de straat op. Saakasjvili’s (Nederlandse) vrouw Sandra Roelofs, met wie hij niet meer samenleeft, en zijn zoon Eduard vroegen aandacht voor zijn toestand.

„Ik kan erheen en met hem praten, maar ik kan er niet voor zorgen dat hij andere behandeling krijgt, omdat de overheid dit volledig onder controle heeft. Het is gekmakend”, zei Eduard half december tegen de BBC.

Op 22 december verscheen Saakasjvili, per videoverbinding vanuit zijn ziekenboeg, voor het eerst in maanden bij een zitting van de rechtbank van Tbilisi. De beelden van de zieke, vermagerde en bijna verwilderd ogende man leidden opnieuw tot onrust. Saakasjvili wilde in het Oekraïens spreken, maar dat werd hem geweigerd.

Verwarde toestand

De autoriteiten sloegen enkele dagen na publicatie van het rapport terug met een elf minuten durende videocompilatie van Saakasjvili’s ziekenkamer, opgenomen in augustus en oktober, die zou bewijzen dat de politicus zijn toestand simuleert om vrijlating te krijgen. Op de video’s is te zien is hoe een sterk vermagerde man met een looprek door zijn kamer scharrelt, in schijnbaar verwarde toestand tegen het personeel schreeuwt en met spullen gooit. De publicatie van de medisch gevoelige beelden werd door de Georgische autoriteiten gerechtvaardigd op grond van „groot belang voor de samenleving”, maar leidde internationaal tot grote verontwaardiging. Zijn advocaten spraken van „een misdaad.”

Lees ook ‘Het is logisch dat de EU niet met Georgië wil werken’

Weinig reacties

In politieke kringen in Europa en de VS, bondgenoten van de eens gelauwerde politiek hervormer, heeft de kwestie tot weinig reacties geleid. Peter Stano, buitenlandwoordvoerder van de EU, verklaarde dat de situatie „nauwkeurig” te volgen, en riep de Georgische autoriteiten op tot „maatregelen voor passende medische zorg”.

Toch wordt de zaak door velen gezien als teken van het verval van de Georgische democratie sinds multimiljardair Ivanisjvili in 2012 aan de macht kwam. Terwijl Oekraïne en Moldavië afgelopen voorjaar kandidaatstatus ontvingen voor EU-toetreding, werd Georgië die geweigerd. Saakasjvili beschuldigde zijn rivaal, die zijn geld verdiende met zaken in Rusland, er eerder van te heulen met Poetin.

Deze week kwamen zijn Oekraïense medestanders opnieuw in het geweer. Zelensky’s politiek adviseur Oleksi Arestovytsj en de Russische voormalige advocaat en mensenrechtenactivist Mark Fejgin riepen dinsdag op tot een internationale steunactie op 4 januari met de hashtag #SaveMisha. „Een proces waarbij een persoon zichtbaar stervende is en toxicologisch onderzoek een vergiftiging uitwijst, kan niet als eerlijk worden beschouwd”, aldus Arestovytsj.