Alleen in de Tweede Kamer: overlevingsstrategieën van eenpersoonsfracties in de Haagse hectiek

Sylvana Simons
‘Rigoureuze keuze’

Sylvana Simons (BIJ1) is de laatste maanden wat minder zichtbaar in het nieuws, en dat is een bewuste keuze. Ze zit in de parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening, die bezig is met de voorbereidende verhoren. Minstens vier dagen in de week, van 9.00 tot 18.00 uur. Dat betekent dat ze weinig in de Kamer en minder in beeld is. Een risico, als je één zetel hebt. Maar: „Ik wil graag meewerken aan iets tastbaars, mocht ik dit theater om wat voor reden dan ook verlaten.”

De commissie onderzoekt hoe de overheid fraude bestrijdt, naar aanleiding van het Toeslagenschandaal. Simons noemt deelname aan de commissie „een rigoureuze keuze”. „Hadden mijn fractiemedewerkers en ik het Tweede Kamerwerk eindelijk onder de knie, gooien we het wéér over een andere boeg”, zegt ze lachend.

Na een lange fractievergadering met de medewerkers was de conclusie: deze stap is voor BIJ1 logisch. Het onderwerp van de enquête past precies bij de partij. „Veel mensen uit onze achterban zijn geraakt door het Toeslagenschandaal. Ze wachten op een simpel antwoord op de vraag waarom.”

Simons heeft bovendien het idee dat voor de kiezer duidelijk is waar haar partij voor staat. Zo maakte ze als eenpersoonsfractie het verschil bij de excuses voor het slavernijverleden, zegt ze. Er lag al een motie van D66 over excuses, maar doordat zij in de Kamer zat versnelde het proces, denkt Simons. Premier Mark Rutte had nog twijfels, omdat het „zo lang geleden” was, zei hij in een Kamerdebat. Simons interrumpeerde: „Als we het hebben over tot slaaf gemaakte mensen, dan hebben we het over de oma van mijn moeder. Dat ís niet lang geleden.” Het gesprek veranderde, Rutte had „stof tot nadenken”.

Het voordeel van één zetel is dat ze zich geen zorgen hoeft te maken om haar positie binnen de partij, als ze zo’n rigoureuze keuze heeft gemaakt. „Als je alleen bent, hoef je niet te concurreren om aandacht binnen je fractie.”

Haar fractiemedewerkers moeten zelfstandiger nu zij minder in de buurt is. „We hebben meer tijd om initiatiefnota’s te schrijven”, zegt medewerker Charlie Helmijr. Een van de nota’s gaat over de ‘komma’ waar Rutte over sprak toen hij excuses maakte voor het slavernijverleden. Het mag niet blijven bij excuses alleen, was Ruttes boodschap; er zou een „helingsproces” moeten volgen. BIJ1 werkt aan een advies over hoe dat eruit kan zien.

Het is een fijne bijkomstigheid voor de chronisch zieke Simons dat de dagen zwaar, maar overzichtelijk zijn. Geen debatten tot diep in de nacht. Ze heeft reuma en long covid. Maar de keuze voor de geringere zichtbaarheid blijft spannend. Soms denken mensen dat het werk in de Kamer alleen in de plenaire zaal gebeurt, zegt ze. Dan denkt zíj weleens: „Zullen ze wel weten dat ik aan het werk ben?”

Nilüfer Gündogan
‘Politiek agnost’

2022 was niet bepaald het jaar van Nilüfer Gündogan (Lid Gündogan). Ze werd uit de fractie van Volt gezet na aantijgingen van grensoverschrijdend gedrag. In februari dit jaar oordeelde het gerechtshof dat de schorsing terecht is. Gündogan bereidt een bodemprocedure voor „waarheidsvinding” vanwege smaad en laster voor, zegt ze. Van alle stress kreeg ze een gezichtsverlamming, die inmiddels over is. Of ze door wil in Den Haag, weet ze niet. Na de zomer hakt ze de knoop door.

Doordat Gündogan alleen is, heeft ze meer vrijheid. Ze opereert als „politiek agnost” en bekijkt per onderwerp wat ze vindt. „Niet vanuit een ideologie. Een probleem is niet links of rechts, waarom zou een oplossing dat moeten zijn?”

Ze is op het gebied van klimaat bijvoorbeeld enthousiast over het ecomodernisme, waarbij de staat van de economie en het behoud van de natuur even belangrijk zijn. „In deze Kamer wordt serieus gesproken over degrowth, dan denk ik: holy cannoli, hoe wereldvreemd kun je zijn?” Volt had ze niet enthousiast kunnen krijgen voor ecomodernisme, denkt ze.

Als eenpersoonsfractie stem je over alles, dus heb je meer een „helikopterview” dan de rest, denkt ze. Maar die stemmingen zijn ook een behoorlijke belasting voor de fractiemedewerkers die die voorbereiden. De medewerkers kunnen die tijd niet in andere activiteiten steken. „Vaak hebben we tien pagina’s met stemmingen. Dan moet je twee- tot driehonderd keer ergens voor of tegen zijn.”

Ze doet mee aan debatten waar ze denkt iets te kunnen toevoegen. „Soms vind ik mijn added value voor een debat vrij marginaal.” Als er weinig aandacht is voor een onderwerp krijgt ze juist „een vuurtorengevoel.” Dan móét ze waarschuwen.

Gündogan is, net als andere eenpitters, voorstander van het uitbreiden van het aantal Kamerleden. Sinds 1956 is het aantal Kamerleden niet uitgebreid in Nederland, terwijl het aantal inwoners wel steeg. „In vergelijking met andere landen hebben wij te weinig Kamerleden om onze taken goed uit te kunnen voeren.”

Lees ook: Waarom fractie-Den Haan zoveel inkomsten heeft en groep-Omtzigt niet

Liane den Haan
De samenwerker

In 2022 kondigden Kamerlid Liane den Haan (Fractie Den Haan) en Denk een fusiepartij aan: Denkhaan. Dat bleek een 1-aprilgrap, maar samenwerken doen ze wel. Bijvoorbeeld bij de regeling van werkzaamheden, waar debatten worden aangevraagd.

Tunahan Kuzu (Denk): „Mevrouw Den Haan en ik zijn hier heel boos over. Steun.”

Den Haan later: „Steun, ook namens Denk.”

Den Haan bakt af en toe een appeltaart voor Denk en voor recessen eten ze samen durum. „Wij denken over een aantal onderwerpen – zoals migratie – hetzelfde en ik heb een klik met ze. Daarom spreken wij regelmatig voor elkaar.” Vooraf lezen ze elkaars bijdragen en voegen ze waar nodig punten toe.

Het hielp dat ze in de debatzaal van de Kamer voor „de mannen van Denk” zit. „En ze zijn gewoon heel zorgzaam en lief.” Toen haar dochter ernstig ziek was, zei Kuzu als eerste tegen haar: als er iets is, dan ben ik er voor je.

Denk is niet de enige partij waarmee ze samenwerkt. „Ik heb het met iedereen leuk. En ik probeer te helpen waar het kan.” Den Haan werkt altijd aan de verbinding, zegt ze. Ze botste onlangs in een debat over de kinderhartchirurgie met een D66’er. „Dan drinken we daarna direct een glas wijn.”

Na haar vertrek uit 50Plus, kort na de verkiezingen vanwege een conflict over het pensioenakkoord, is ze naar eigen zeggen gevraagd of ze zich bij andere partijen wilde voegen. Dat wilde ze niet. Ze kon daar haar boodschap over goed ouder worden niet kwijt, vond ze.

Den Haan meent dat zij op verschillende onderwerpen best wat heeft bereikt. Zo lobbyde zij, naar eigen zeggen, al lang voor een staatscommissie die de demografische ontwikkelingen en de vergrijzing bestudeert. En die commissie kwam er. „Dan kun je, ook als eenpitter, het verschil maken.”

Pieter Omtzigt
De afsplitser

342.472 mensen stemden op Pieter Omtzigt (Lid Omtzigt) bij de laatste verkiezingen, maar hij mag niet stemmen tijdens commissievergaderingen. Hoe kan dat?

Omtzigt was lang Kamerlid voor het CDA, maar vertrok in juni 2021 bij de partij na de ‘positie Omtzigt, functie elders’-notitie. De notitie lekte uit tijdens de verkenning voor het huidige kabinet en suggereerde dat over Omtzigts positie is gesproken. Hij kon niet anders dan vertrekken, zegt hij, want zijn partij stond niet achter hem en ging juist in zee met de man van wie de woorden kwamen: Rutte. In juni lekte ook een memo uit waarin Omtzigt zijn beklag deed over de manier waarop hij door de partij was behandeld.

Op afsplitsen staat sinds 2017 ‘straf’. Omtzigt heeft ongeveer een kwart van het budget voor ondersteuning dat niet-afgesplitste eenpitters hebben. Hij heeft de helft van de spreektijd bij gewone debatten en mag niet stemmen in commissievergaderingen. Dat vindt hij kwalijk. „Kamerleden van de regeringscoalitie kunnen met de dreiging van straf zwaar onder druk worden gezet.”

En dat hij geen stemrecht heeft in commissievergaderingen vindt hij ongrondwettelijk. „Ik ben evenveel Kamerlid als de anderen volgens de Grondwet. Ruim 300.000 mensen hebben op mij gestemd.”

Of Omtzigt een partijstructuur mist? „Een beetje, maar niet heel erg.” Het fijne aan een partij is dat het een wetenschappelijk bureau heeft, een jongerenafdeling en Europarlementariërs waar je met vragen naartoe kunt. Maar doordat hij al een aantal jaren meedraait heeft hij zelf ook een netwerk waar hij terecht kan. „Dat scheelt.”

Voordeel van zijn vertrek is dat hij niet meer onder druk wordt gezet door de coalitie. „Achter de schermen is in aanloop naar het debat over het rapport van de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag gevraagd: Pieter, kun je garanderen dat je nooit een motie van wantrouwen steunt?” Dat kon hij niet. „Toen is iemand met een appeltje op de fiets zijn ontslagbrief in gaan dienen.” Hij bedoelt Rutte, die in 2021 het ontslag aanbood van zijn derde kabinet.

Omtzigt werkt vanwege zijn beperkte budget veel met vrijwilligers en heeft vijf stagiairs. Drie medewerkers werken parttime. Hij moet erg oppassen niet te veel van ze te vragen, zegt hij. Misstanden als het Toeslagenschandaal kwamen aan het licht doordat hij mails kreeg van burgers. Die las hij altijd, zegt hij in het Nederlands Dagblad. Maar nu, als afgesplitst eenpitter met beperkt budget, komt hij daar niet meer aan toe. Dat vindt hij pijnlijk.

Kan de Kamer, zo versnipperd, haar controlerende taken nog uitvoeren? Omtzigt wil meer consolidatie. „We moeten als Kamerleden nadenken over de werkverdeling.”

Caroline van der Plas
Begrijpelijke politiek

Caroline van der Plas (BBB) is overal. Waar andere eenpitters aan twee, drie of misschien vier debatten per week meedoen, doet Van der Plas er zoveel mogelijk. Ze laat haar telefoonagenda zien: vol met blokjes en blokken, geen wit. Aan het eind van de week zet ze alle debatten die ze interessant vindt voor de komende week in haar agenda. Bij dubbelingen kiest ze.

Vervolgens racet Van der Plas van debat naar debat en van naar zaal naar zaal. Alexander Hendriks, een van de vijf beleidsmedewerkers van Van der Plas, vergelijkt het Tweede Kamergebouw met een snelweg, waarop hij tussen debatten door even invoegt. Dan geeft hij Van der Plas de voorbereiding van het volgende debat en praat hij haar in vijf minuten bij.

Het zit in haar natuur om hard te werken, zegt ze. Toen ze vijftien was, had ze vijf baantjes. Ze schreef stukjes voor het huis-aan-huis blad, waste af in twee restaurants, bezorgde kranten en stond achter de bar. „Ik vind heel veel leuk.”

Vallen zoveel debatten goed voor te bereiden? „Ik heb goede medewerkers.” En haar inbreng is op hoofdlijnen. Technische vragen bewaart ze voor interrupties. „Ik ben geen Omtzigt of Renske Leijten, die eindeloos studeren op stukken en zo misstanden boven tafel halen. Zij zijn heel belangrijk, maar we hebben ook Caroline van der Plassen nodig.”

Mails die ze krijgt, leest ze allemaal en beantwoordt ze zoveel mogelijk zelf. In de avonden, of tijdens lange debatten. Kiezers mailen haar ook met vragen over de debatten waar ze in zit. „Die gebruik ik regelmatig in het debat.”

Van der Plas ziet haar meerwaarde in het centraal stellen van burgers. „Ik probeer ogenschijnlijk simpele vragen te stellen die de kern raken en waarvan mensen denken: waarom is dat eigenlijk zo?” Bijvoorbeeld bij het debat over de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen. Kamerleden spraken vooral over de stikstofdeadline. „Ik wil weten van Rutte: waarom heeft de VVD zo verloren, en waarom wonnen wij?” Een vraag die ze hem ook bij een biertje zou stellen.