N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Ophef Genoomdatabank Gisaid is de laatste jaren heel belangrijk geworden voor virologen. Maar die zijn bang voor de oprichter ervan.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99724426-d1ed06.jpg)
Peter Bogner
is de gevreesde oprichter van de genoomdatabank Gisaid.
Foto Gisaid
Nooit gedacht dat zoiets saais als de wederwaardigheden rond een wetenschappelijke databank voor genetische informatie van virussen, een goed script zou kunnen opleveren voor een spannende televisieserie. Het gaat om Gisaid – „the database of mystery and intrigue”, spotte de gepensioneerde Australische viroloog Ian Carter op Twitter.
Deze week verscheen een even onthutsend als gedetailleerd relaas over de kwestie in Science, geschreven door journalisten Martin Enserink en John Cohen. Het was het demasqué van Gisaid, en vooral van oprichter Peter Bogner.
Wie dit onthullende verhaal leest, bekruipt al snel het gevoel dat Bogner in zijn eentje de virologie heeft gegijzeld. Gisaid is steeds belangrijker geworden als onderzoeksinstrument. De databank werd in 2008 in het leven geroepen om internationale wetenschappers een platform te bieden waar ze veilig hun gegevens konden uitwisselen, zonder te hoeven vrezen dat anderen er met de data vandoor zouden gaan. Oorspronkelijk bevatte de databank alleen informatie van griepvirussen, maar in de pandemie werd het ook de belangrijkste bewaarplaats van genoomsequenties van het coronavirus. De gegevens bleken onmisbaar om de ontwikkeling van virusvarianten in de gaten te houden. Intussen bevat de databank meer dan 15 miljoen genoomsequenties van SARS-CoV-2 tegenover slechts 400.000 van het griepvirus. En er zijn ook ‘filialen’ voor mpox en het respiratoir syncitieel virus (RSV) ingericht. Gisaid is onmisbaar geworden.
Maar er gebeuren rare dingen. Peter Bogner blijkt de databank te bestieren als een alleenheerser. Iedere wetenschapper die kritiek uit op Gisaid, kan een giftig mailtje of telefoontje verwachten. Ook deelt Gisaid (of Bogner zelf?) soms „straffen” uit aan wetenschappers, zelfs na milde kritiek. Hun toegang tot de databank wordt beperkt of zelfs geblokkeerd.
Amerikaanse televisiewereld
Peter Bogner dook in 2006 vanuit het niets op als initiatiefnemer. De Duitser had daarvoor gewerkt in de Amerikaanse televisiewereld en had helemaal geen ervaring in de wetenschap. Maar hij wist het vertrouwen te winnen van invloedrijke wetenschappers, en liet de Swiss Institute of Bioinformatics de databank opzetten. De Zwitsers zouden ook het onderhoud verzorgen, waarvoor Bogner zou betalen. Maar geld hebben ze nooit gezien.
Science legt bloot dat Bogner een schimmig verleden heeft met financiële zwendel. Hij zat midden jaren tachtig twee maanden in de gevangenis in Californië omdat hij zijn schulden niet betaalde. Er blijken verschillende versies van zijn cv te bestaan. Heel saillant is ook de onthulling dat Bogner zich bediende van diverse alter ego’s om wetenschappers te kunnen bespelen zonder zichzelf daarbij te hoeven betrekken.
Het wekt misschien verbazing dat die onverkwikkelijkheden nu pas voor het voetlicht komen. De dreiging met repressailles werkte wellicht, reageert viroloog Emma Hodcroft. Ze wijst erop dat veel bronnen van het Science-artikel anoniem wilden blijven. „Wetenschappers zijn afhankelijk van toegang tot Gisaid”, schrijft Hodcroft, „fear is powerful”.
