is de gevreesde oprichter van de genoomdatabank Gisaid.
Foto Gisaid
Nooit gedacht dat zoiets saais als de wederwaardigheden rond een wetenschappelijke databank voor genetische informatie van virussen, een goed script zou kunnen opleveren voor een spannende televisieserie. Het gaat om Gisaid – „the database of mystery and intrigue”, spotte de gepensioneerde Australische viroloog Ian Carter op Twitter.
Deze week verscheen een even onthutsend als gedetailleerd relaas over de kwestie in Science, geschreven door journalisten Martin Enserink en John Cohen. Het was het demasqué van Gisaid, en vooral van oprichter Peter Bogner.
Wie dit onthullende verhaal leest, bekruipt al snel het gevoel dat Bogner in zijn eentje de virologie heeft gegijzeld. Gisaid is steeds belangrijker geworden als onderzoeksinstrument. De databank werd in 2008 in het leven geroepen om internationale wetenschappers een platform te bieden waar ze veilig hun gegevens konden uitwisselen, zonder te hoeven vrezen dat anderen er met de data vandoor zouden gaan. Oorspronkelijk bevatte de databank alleen informatie van griepvirussen, maar in de pandemie werd het ook de belangrijkste bewaarplaats van genoomsequenties van het coronavirus. De gegevens bleken onmisbaar om de ontwikkeling van virusvarianten in de gaten te houden. Intussen bevat de databank meer dan 15 miljoen genoomsequenties van SARS-CoV-2 tegenover slechts 400.000 van het griepvirus. En er zijn ook ‘filialen’ voor mpox en het respiratoir syncitieel virus (RSV) ingericht. Gisaid is onmisbaar geworden.
Maar er gebeuren rare dingen. Peter Bogner blijkt de databank te bestieren als een alleenheerser. Iedere wetenschapper die kritiek uit op Gisaid, kan een giftig mailtje of telefoontje verwachten. Ook deelt Gisaid (of Bogner zelf?) soms „straffen” uit aan wetenschappers, zelfs na milde kritiek. Hun toegang tot de databank wordt beperkt of zelfs geblokkeerd.
Amerikaanse televisiewereld
Peter Bogner dook in 2006 vanuit het niets op als initiatiefnemer. De Duitser had daarvoor gewerkt in de Amerikaanse televisiewereld en had helemaal geen ervaring in de wetenschap. Maar hij wist het vertrouwen te winnen van invloedrijke wetenschappers, en liet de Swiss Institute of Bioinformatics de databank opzetten. De Zwitsers zouden ook het onderhoud verzorgen, waarvoor Bogner zou betalen. Maar geld hebben ze nooit gezien.
Science legt bloot dat Bogner een schimmig verleden heeft met financiële zwendel. Hij zat midden jaren tachtig twee maanden in de gevangenis in Californië omdat hij zijn schulden niet betaalde. Er blijken verschillende versies van zijn cv te bestaan. Heel saillant is ook de onthulling dat Bogner zich bediende van diverse alter ego’s om wetenschappers te kunnen bespelen zonder zichzelf daarbij te hoeven betrekken.
Het wekt misschien verbazing dat die onverkwikkelijkheden nu pas voor het voetlicht komen. De dreiging met repressailles werkte wellicht, reageert viroloog Emma Hodcroft. Ze wijst erop dat veel bronnen van het Science-artikel anoniem wilden blijven. „Wetenschappers zijn afhankelijk van toegang tot Gisaid”, schrijft Hodcroft, „fear is powerful”.
„Eigenlijk had ik al in 2023 met pensioen moeten gaan. Maar toen die datum naderde, vroeg mijn teammanager of ik alsjeblieft nog iets langer wilde blijven. Er is namelijk veel werk, en ze wilden me graag houden, denk ik. Dus toen heb ik er vier maanden aan vastgeplakt, daarna nog eens zes maanden en daarna nóg zes maanden. Toen heb ik gezegd: het is echt klaar. Dat was afgelopen december. Nu ben ik drie maanden met pensioen.
„Vanaf december 1999 heb ik als jeugdbeschermer gewerkt, voor verschillende organisaties. Als laatste bij Nidos, in Roermond. Zij bieden begeleiding en voorzieningen aan gevluchte kinderen die alleen hierheen zijn gekomen. Ik hielp bij het regelen van een school, een dokter, een plek in de maatschappij. Maar ook bij de juridische gesprekken met de IND, de bepaling van de voogdij in de rechtszaal. Het hele pakket.
„Tijdens mijn afscheid vertelde mijn teammanager dat ze al mijn verslagen nog eens had gelezen. Het viel haar op dat ik bij kinderen altijd hun pluspunten wist te benoemen. Dat klopt wel, en daar heb ik ook een reden voor. Want hoe kun je het vertrouwen van kinderen of een gezin winnen? Door ze positief te benaderen. Doe je aan voetbal? Dan ben je vast goed! Dat kleed op de vloer ziet er prachtig uit, je hebt een goede smaak. Ben je moslim? Ik ben ook moslim. Althans: ik ben islamitisch opgevoed, niet praktiserend. Maar het gaat om een ingang vinden bij mensen.
„Zelf ben ik ook een vluchteling. In 1992 kwam ik vanuit Afghanistan naar Nederland met mijn vrouw en twee zoons van toen zeven en vier jaar oud. Dus ik weet wat deze mensen meemaken. Het werk heb ik altijd fantastisch gevonden. Natuurlijk krijg je soms zware verhalen te horen, maar stress heb ik er nooit van gehad. Ik weet dat collega’s dat soms anders ervoeren. Die werden verdrietig, hadden stress of kregen zelfs een burn-out. Dat had ik allemaal niet. Ik heb in mijn leven gevaar gelopen door mijn politieke achtergrond. Vergeleken daarbij is werkstress toch een klein probleem.”
Een lenteparadijs
„Afghanistan is een heel groot, heel mooi land. Het heeft woestijnen, heuvels, hoge bergen, rivieren, mooie natuur. Zeker nu in de lente, is Afghanistan echt een paradijs. Maar Afghanistan is ook een arm land helaas. Dat komt door de voortdurende oorlogen. Er zijn zoveel etnische groeperingen, met elk hun eigen taal en cultuur – telkens laait de oorlog weer op. Ook nu weer, met de Taliban aan de macht. De mensen in Afghanistan kunnen niet vrij ademen. Alle vrouwen zitten thuis, ze mogen niet naar school of naar de universiteit.
„Zelf groeide ik op in een best goede tijd, met sport, vrienden en school. Maar ik werd politiek actief en behoorde tot een links georiënteerde partij die tegen de islamitische groeperingen was. Ik ging toespraken houden, organiseerde bijeenkomsten en was daardoor een best bekend figuur. In het vierde jaar van mijn studie ben ik door de regering opgepakt. Acht dagen hebben ze me verhoord, waarvan ik drie dagen heel ernstig ben ge… ehm, ik kan even niet op de juridische term komen. In ieder geval: onmenselijk behandeld. Elke middag en avond, met elektrische apparaten. Gemarteld, dat was de term.
„Drieënhalve maand later ben ik vrijgekomen, omdat toen de Russen Afghanistan binnenvielen en ze alle politiek gevangenen vrijlieten. Maar het is voor mij altijd onveilig gebleven. Door mijn politieke achtergrond, maar ook omdat het land weer in oorlog was. Het omslagpunt kwam toen mijn zoon buiten aan het spelen was. Ik haalde hem naar binnen en net toen we in de gang stonden, kwam er een raket neer precies op de plek waar hij een paar seconden daarvoor had zitten spelen. Toen wist ik: we moeten weg.
„We hadden bedacht naar Duitsland te gaan en reisden via Schiphol. Mijn vrouw was acht maanden zwanger en had veel last van pijn in haar buik. Op het vliegveld zijn we toen meteen heel menselijk geholpen door de vreemdelingenpolitie en een dokter. We zijn naar een asielzoekerscentrum in Nijeveen gebracht, een klein dorp bij Meppel. Daar zag ik hoe aardig iedereen was, hoe vriendelijk. Dat was het enige wat ik wilde: als mens behandeld worden. Dus besloten we om niet verder naar Duitsland te gaan, maar in Nederland te blijven. De ontvangst van asielzoekers is nu heel anders, ik weet het. Daar maak ik me grote zorgen over.”
Nieuwe uitdagingen
„Ik ben met pensioen, maar ik ben niet iemand die stil wil zitten. Dus ik ben bezig om nieuwe uitdagingen te vinden. Vorige week ben ik begonnen als vrijwilliger voor Vluchtelingenwerk, voor tweeënhalve dag per week. Ik wil officieel tolk worden en ik zit in het bestuur van een vereniging van Afghaanse juristen in het buitenland. Ook geef ik onlineles aan meisjes in Afghanistan die door de Taliban niet naar de universiteit mogen om te studeren. Ontspannen doe ik tijdens mijn wekelijkse volleybaltraining. Of ik kijk naar oude Indiase films die ik vroeger zag in de mooie bioscopen van Kabul.
„Ik had mijn gepensioneerde leven willen doorbrengen met mijn vrouw Anisa, maar ze is helaas in 2023 overleden aan kanker. Ze was een wijze vrouw, maatschappelijk actief net als ik. Ze was meer dan veertig jaar mijn partner en de beste moeder voor mijn drie kinderen. Op momenten dat ik soms mijn geduld of hoop verloor, wist zij toch ergens de kracht vandaan te halen om erdoorheen te komen. Ze was het fundament van het gezin. Dat ze er niet meer is, is een groot gemis.
„Mijn jongste zoon komt hier een paar keer per week; hij is muzikant en heeft zijn muziekstudio bij mij aan huis. Mijn andere zoon woont in Schiedam en de middelste zit momenteel met zijn gezin in Australië – hem ga ik waarschijnlijk in mei opzoeken. Het helpt me om bezig te blijven en anderen te helpen. Mijn hart moet niet gesloten blijven, ik moet bieden wat ik te bieden heb.”
„We leven in een VUCA-wereld.” Sinds eind jaren tachtig hoor je militairen, politici en ondernemers dat zeggen. Onze tijd wordt gekenmerkt door Volatility, Uncertainty, Complexity en Ambiguity. Wie een strategie wil verzinnen, moet dat doen zonder stabiliteit, zekerheid, eenvoud en eenduidigheid. De laatste weken lijkt dat extra waar. Hoe kun je in deze tijd nog plannen maken als bestuurder of manager?
Toekomstscenario’s
Als alles in beweging is, kun je je eigen houvast creëren met behulp van scenario’s. Een populaire aanpak is de Oxford Scenario Planning Approach (OSPA), ontwikkeld aan de Saïd Business School van de Universiteit van Oxford. Een ultrakorte samenvatting.
– Bepaal je vraag. Bijvoorbeeld: hoe ziet onze markt eruit over tien jaar?
– Analyseer je omgeving. Welke ontwikkelingen hebben invloed op je bedrijf? Bijvoorbeeld: de relatie tussen de EU en China; de rol van AI.
– Welke van deze ontwikkelingen hebben de meeste impact en zijn het minst voorspelbaar?
– Gebruik deze belangrijke onzekerheden voor het verzinnen van twee tot vier heel verschillende scenario’s. Bijvoorbeeld: AI maakt onze bedrijfstak overbodig. Versus: AI geeft onze bedrijfstak vleugels. Beschrijf de scenario’s op een verhalende manier, in begrijpelijke taal.
– Analyseer de implicaties. Wat zijn de kansen en bedreigingen per scenario?
– Maak plannen. Welke strategische keuzes zijn effectief in meerdere scenario’s?
– Monitor en actualiseer. Blijf de ontwikkelingen in je markt volgen, en herzie zo nodig de scenario’s en je strategie.
Helder én flexibel
„Als je niet in de war bent, dan zit je niet op te letten”, zei de beroemde futuroloog en auteur Bob Johansen tien jaar geleden al. Volgens hem moeten managers de huidige VUCA-wereld te lijf gaan met een combinatie van een heldere visie én wendbaarheid. Johansen stelt: „Je moet heel duidelijk zijn over waar je naartoe wilt, maar heel flexibel in hoe je daar komt.” Vergelijkbaar met wat in het leger Commander’s Intent (CI) heet. Daarbij geef je glashelder aan welke uitkomst je nastreeft, maar gun je medewerkers alle ruimte in het vinden van een weg naar dat doel.
Tegelijk pleit Johansen voor bescheidenheid. Helderheid over je doelen betekent niet dat je alles zeker weet. Als je met nieuwe informatie of nieuwe omstandigheden wordt geconfronteerd, moet je bereid zijn je plannen om te gooien.
Leren en experimenteren
Wie eenmaal heldere doelen heeft geformuleerd, schrijdt voort door middel van kleine, snelle experimenten. Dat is het advies van onderzoekers als Rita Gunther McGrath, van de Columbia Business School in New York.
Experimenteren kan op allerlei manieren. Door verschillende proposities online te plaatsen en te kijken waar klanten op klikken. Door nieuwe diensten en producten in de praktijk te testen. Maar ook door zelf mee te lopen met klanten en van hen te leren.
Hoe dan ook: experimenteer. Niet af en toe, maar doorlopend. In een VUCA-wereld, waarin je kennis en intuïtie van vandaag morgen alweer achterhaald zijn, is leren je belangrijkste bedrijfsproces.
Ben Tiggelaar schrijft wekelijks over persoonlijk leiderschap, werk en management.
Op maandag 7 april rond kwart over vier ’s middags, Nederlandse tijd, lichtten grote rode hoofdletters op van de Reutersnieuws-feed die beurshandelaren voortdurend van informatie voorziet. President Trump zou overwegen 90 dagen pauze in te lassen voor de enorme wereldwijde invoerheffingen die hij de week ervoor, op 2 april, had afgekondigd. Die waren groter, heftiger en acuter dan de grootste pessimist had gedacht.
Sinds die bekendmaking waren de internationale beurzen in rep en roer: de aandelenkoersen daalden donderdag en vrijdag al met 4 tot 5 procent. En die 7de april beloofde weinig anders.
Tot een vaag account op X, ‘Walter Bloomberg’, met dat nieuws van die pauze kwam. Wall Street was toen drie kwartier open, en in een paar minuten schoten de koersen met zo’n 5 procent omhoog. Vervolgens zei het Witte Huis van niets te weten, en stortten de koersen even hard in.
Nu kun je dit als een incident zien, waarvan er wel meer zijn geweest: technische rariteiten in het beurssysteem bijvoorbeeld. Maar deze maandag was anders. Een bericht van een vage bron dat normaal compleet zou zijn genegeerd, werd volkomen serieus genomen – al was het maar een paar minuten. Want de tijden zijn niet normaal, ook niet op Wall Street. De vreemdste dingen zijn onder de regering-Trump mogelijk, dus waarom dit niet?
Hier zie je de koersreactie van minuut tot minuut. Net als de nog heftiger koersreactie op woensdag 9 april, toen hetzelfde nieuws – een pauze van 90 dagen bij de heffingen – wél waar was. Behalve voor China gaan alle nieuwe heffingen voor drie maanden de koelkast in. Aandelen stegen met bijna 10 procent. En dat is een van de grootste koersstijgingen tijdens een handelsdag sinds de Tweede Wereldoorlog.
Maar is hiermee nu de rust terug op de financiële markten? Zeker niet. Allereerst hangen die heffingen nog steeds in de lucht. Alleen de onzekerheid duurt nu nóg langer. Slecht voor beleggers, slecht vooral voor ondernemers die nog steeds niet weten waar ze aan toe zijn.
Er is nóg een reden om ongerust te zijn. Normaal gesproken vluchten beleggers bij flinke koersdalingen op de aandelenmarkt naar veilige havens. Vooral staatsleningen van ‘stevige’ landen dienen dat doel. Daar zit je geld goed, en kan je nabibberend wachten tot de kust weer veilig is.
Ditmaal ging dat anders. Beleggers vluchtten donderdag en vrijdag wél in staatsleningen, zeker ook Amerikaanse. Ze dreven de koersen van die leningen op en daardoor daalde, zoals dat gaat, de effectieve rente op die leningen. Maar maandag en de dagen daarna veranderde de stemming.
Beleggers renden niet alleen uit aandelen, maar ook uit Amerikaanse staatsleningen. Terwijl de beurskoersen daalden, stéég nu de rente eveneens. Op woensdag was er een piek van 4,5 procent in de rente op Amerikaanse staatsleningen met een looptijd van tien jaar. Dat zie je hier:
Kort na de rentepiek kwam Trump met zijn pauze van 90 dagen, schoten de aandelenkoersen omhoog en kalmeerde de obligatiemarkt, waar de staatsleningen worden verhandeld, weer een beetje. Maar niet helemaal. Want de werkelijke reden voor de eerdere ongebruikelijke marktreactie, toen beleggers zich tegelijk uit aandelen én obligaties terugtrokken, is nog niet echt opgehelderd.
Er zijn theorieën: Trumps handelsbeleid met heffingen jaagt de Amerikaanse inflatie omhoog omdat die de prijzen van importgoederen opdrijven. De obligatiemarkt reageert daarop met dalende koersen en stijgende rentes, om beleggers voor die hogere inflatie te compenseren. Als de economie door die heffingen inzakt en de inflatie juist stijgt, kan het gebeuren dat de aandelenkoersen dalen én de rente op staatsleningen stijgt.
Andere theorie, die tegelijkertijd waar kan zijn: op de financiële markten zijn allerlei transacties op basis van staatsleningen, bijvoorbeeld door speculatieve beleggingsfondsen, die totaal in de war zijn geraakt door het heftige beleid en de koersbewegingen van de laatste tijd. En die transacties worden nu snel teruggedraaid, waardoor de onderliggende staatsleningen in de uitverkoop gaan.
Nóg een andere theorie: China en andere landen die Amerikaanse staatsleningen als dollarreserve in bezit hebben, verkopen die al een tijdje, en dat merk je aan de koersen. En laatste theorie: beleggers vertrouwen de Amerikaanse overheidsfinanciën simpelweg niet meer, en vragen meer rente op staatsleningen om het risico op wanbetaling te compenseren. Hier past het verhaal bij dat Trump als vastgoedondernemer ook niet vies was van een sanering van eigen schulden.
Zo zie je: de verklaringen zijn rijp en groen. Maar, zoals blijkt uit die tweet van Walter Bloomberg, de tijden zijn zó bizar dat beleggers bereid zijn veel meer voor waar aan te nemen dan voorheen.
Moet de aanleiding van Trumps besluit over de heffingenpauze worden gezocht in de obligatiemarkt? Niet onwaarschijnlijk. Want als het dáár uit de hand zou zijn gelopen, zijn de rapen gaar.
Trumps tech-bro’s mogen intussen weer even ademhalen. Ook de forse koersdalingen in hún bedrijven verdwenen woensdag als sneeuw voor de zon.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99724426-d1ed06.jpg)
