De koning en president Macron verdiepen zich in atomen met strategisch belang

Drugshonden, opgewonden studenten, beveiliging die met serieuze blikken tassen fouilleert. Veel politie, een tiental demonstranten, zelfs twee arrestaties. Het is duidelijk dat er deze regenachtige woensdagochtend iets gaande is bij het Science Park van de Universiteit van Amsterdam (UvA). In het moderne gebouw, bestaande uit veel glas en staal, komen de Franse president Emmanuel Macron en koning Willem-Alexander langs, als onderdeel van het tweedaagse staatsbezoek van de president en zijn vrouw Brigitte aan Nederland.

Terwijl Brigitte Macron en koningin Máxima een inloopvoorziening voor jongeren met mentale problemen bezoeken, duiken de koning en de president in de wetenschap. In de UvA bezoeken zij het Quantum Gases & Quantum Information Lab, waar een internationaal team onderzoek doet naar quantumtechnologie.

Op het eerste gezicht lijkt het lab op een klein datacentrum. Beschermd door dikke lappen plastic staan glimmende computers op elkaar gestapeld. Er steken witte, rode en blauwe buizen uit. Ontelbaar veel draadjes. Blauwe en groene lampjes knipperen tevreden; op een monitor dansen voor leken onbegrijpelijke rode stippen.

Lees ook: De Franse pracht en praal is moeilijk te evenaren, maar Nederland doet z’n best bij bezoek Macron

Macron en Willem-Alexander zijn hier voor de „ultrakoude atomen”, vertelt de Franse UvA-hoogleraar Ultracold Quantum Sensing Philippe Bouyer enkele dagen voor het bezoek telefonisch. „Het zijn atomen die kouder zijn dan het koudste punt in het universum, waardoor ze nauwelijks nog bewegen.” In het lab zijn de atomen, per tientallen miljoenen samen, met het blote oog waarneembaar op het punt waar ze worden opgevangen en gekoeld: bij het kruisen van meerdere laserstralen. De atomen kunnen ook gevangen worden in lichtnetwerken die doen denken aan eierdoosjes, waarbij per kuil een atoom geplaatst is.

In het lab leggen Bouyer en zijn collega-hoogleraar Florian Schreck Macron en de koning met enthousiasme uit dat de koude, vrijwel bewegingloze atomen onderzoekers in staat stelt hun gedrag tot in detail te onderzoeken. En dat moet bijdragen aan „de tweede quantumrevolutie”, in de woorden van Bouyer. „We richten ons op twee zaken: het ontwikkelen van quantumsensoren en quantumcomputers. De sensoren stellen ons in staat superprecieze metingen te doen en de quantumcomputers kunnen berekeningen vele malen sneller uitvoeren dan de klassieke computers.”

Concrete toepassingen

Het klinkt erg abstract, mysterieus zelfs, erkent Bouyer. „Maar de technologie kan op heel concrete manieren worden toegepast.” Zo kunnen quantumsensoren gebruikt worden als apparaten om te onderzoeken wat er precies ondergronds gebeurt. „Je zult met zulke ‘horloges’, ultraprecieze gravimeters, de ontwikkeling van waterreservoirs in kaart kunnen brengen, wat voor klimaatonderzoek nuttig kan zijn.” Ook ondergrondse magmastromen zijn nauwkeurig te meten, wat kan helpen te voorspellen wanneer vulkanen uitbarsten. Quantumsensoren kunnen in de toekomst ook gebruikt worden voor de bouw van systemen om te lokaliseren waar je bent, zonder daarbij afhankelijk te hoeven zijn van de hackbare gps-systemen.

De supersnelle quantumcomputers, onderdeel twee van de ‘revolutie’, kunnen onder andere gebruikt worden voor de ontwikkeling van preciezere modellen waarbij veel variabelen te pas komen, zoals klimaatmodellen en chemische modellen die gebruikt worden voor de ontwikkeling van medicijnen. En de technologie kan ingezet worden voor een derde terrein: de ontwikkeling een nieuw soort internet, het quantuminternet. „We kunnen onze eigen veilige netwerkinfrastructuur ontwikkelen”, zegt Bouyer. „Om te voorkomen dat we in de toekomst zijn overgeleverd aan de grillen van land X of Y.”

Daarmee raakt Bouyer aan hét thema van het staatsbezoek van Macron aan Nederland: Europese soereveiniteit. Het idee dat Nederland, Frankrijk en andere Europese landen beter hun best moeten doen voor een sterkere EU die niet afhankelijk is van de grillen van machtsblokken China en de VS, loopt als een rode draad door het bezoek.

Bij een gesprek met bestuurders van Franse en Nederlandse technologiebedrijven na het bezoek aan het lab onderstreepte Macron volgens aanwezigen hoe belangrijk het is dat Europese lidstaten ook bij de ontwikkeling van deze relatief nieuwe technologie samen optrekken. „Hij heeft eraan herinnerd dat de VS één markt is terwijl we in Europa ons gedragen alsof we 27 losse markten hebben”, zegt een bron. „Daar moeten we aan werken om tot het een hoger niveau te kunnen komen.”

Lees ook: Quantum-topman Benno Broer: Er zijn makkelijkere manieren om rijk te worden, maar ik vind het intellectueel niet zo uitdagend

Het idee is dat Europa, met Frankrijk en Nederland maar ook Duitsland op kop, nog een kans heeft om met quantumtechnologie een marktleider te worden. „Op dit moment spelen we in Frankrijk en in Nederland op alle niveaus in de eredivisie”, zegt Bouyer. „We hebben de beste wetenschappers en studenten ter wereld, onderzoekslaboratoriums van de hoogste kwaliteit en hyperdynamische ondernemers die gouden start-ups hebben opgericht”, zegt hij verwijzend naar bedrijven als de door het Franse Pasqal ingelijfde Nederlandse quantumstart-up Qu&Co. De EU-lidstaten investeren bij elkaar opgeteld bovendien evenveel of mogelijk zelfs méér in quantumtechnologie als China en de Verenigde Staten – momenteel bijna 8 miljard euro. „We hebben alles in huis om wereldkampioen te worden.”

Nieuw samenwerkingspact

Maar om op lange termijn te voorkomen dat Europa wéér een concurrentiestrijd van de VS en China verliest, zijn grote investeringen en meer Europese samenwerking nodig. „In Europa zijn we in staat om te innoveren, maar het stopt vaak in dat stadium van uitvinden omdat de individuele landen te klein zijn voor een mondiale markt”, zegt Bouyer, die zelf ook een start-up in de quantumtechnologie oprichtte (MuQuans), die hij in 2021 verkocht.

Om de voorloperspositie te behouden moet Europa volgens de professor leren „ideeën om te zetten in concrete dingen. In start-ups die groeien en sterk genoeg worden om zich staande te houden in de mondiale markt. Alleen dan wordt de EU in staat om te beslissen over zijn eigen technologische lot”.

Bij het bezoek toonden koning Willem-Alexander en Macron zich geïnteresseerd en namen ze uitgebreid de tijd de computers in te turen terwijl Bouyer en Schreck geduldig uitleg gaven over de ultrakoude atomen en hun toepassingen. Schrijvende pers mocht vanwege de beperkte ruimte niet aanwezig zijn in het lab bij het bezoek van de president en koning, maar een aanwezige zei achteraf dat de president „best goed” begreep wat hem verteld werd.

Terwijl Macron en Willem-Alexander in het lab zaten, maakten afgevaardigden van beide regeringen in het Hotel Krasnapolsky de samenwerkingsplannen concreter met de ondertekening van een ‘Pact voor Innovatie en Duurzame Groei’. Hierin is opgenomen dat Frankrijk en Nederland meer kennis en onderzoekers gaan uitwisselen en meer gaan investeren in het coachen en financieren van quantumstart-ups. Over bedragen of concrete projecten is nog niets bekendgemaakt.

Bouyer toont zich content. „We kunnen tevreden en trots zijn dat een president en een koning een paar uur bij ons willen doorbrengen. Het bezoek toont dat er een wil is om voorúít te gaan.”

In politiek Parijs had men graag gezien dat men bij het bezoek aan de UvA vooral zou spreken over de Franse en Nederlandse quantumsuccessen. Maar een aantal Macron-kritische demonstranten wist een stempel op het bezoek te drukken – net als dinsdag toen de president verstoord werd tijdens zijn Nexus-lezing in Den Haag. Toen Macron aankwam bij de UvA kwamen twee demonstranten op hem afgerend terwijl ze het protestlied On est là zongen. En voor het pand van de UvA demonstreerde zo’n tiental betogers urenlang met banners tegen de Franse president.

Macron, na maanden van wekelijkse protesten tegen zijn pensioenbeleid wel gewend aan kritiek, hield zijn hoofd koel. Hij verliet de universiteit zonder de demonstranten aandacht te schenken, onderweg naar zijn volgende afspraak om verder te praten over Europese soevereiniteit.