N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Biologie Engelse onderzoekers ontdekten het fenomeen bij toeval, toen er een zwerm bijen over een meetinstrument vloog.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92665512-cad066.jpg)
Foto Getty Images
De atmosfeer is elektrisch geladen. Onweersbuien maken die elektrische lading duidelijk zichtbaar, maar ook op een mooie dag heeft de atmosfeer een lichte, positieve lading. Onderzoekers bestuderen al langer hoe die lading dieren, planten en zelf biochemische processen in de bodem beïnvloedt. Nu blijkt dat dit ook de andere kant op werkt: dieren kunnen de atmosferische elektriciteit beïnvloeden.
Dat ontdekte een onderzoeksgroep in Engeland bij toeval toen een zwerm bijen over hun elektriciteitsmeter vloog. De insecten bleken een flinke piek te veroorzaken in de metingen. „Dat kwam als een verrassing”, vertelt Ellard Hunting, Nederlands bioloog aan de universiteit van Bristol.
Dat bijen een beetje positieve lading dragen, was al langer bekend. Ze bouwen die positieve statische elektriciteit op als ze, driftig met een vleugels flapperend, door de lucht vliegen. Ze gebruiken die lading om negatief geladen stuifmeel aan te trekken en de aanwezigheid te voelen van bloemen, die negatief geladen zijn.
Zwermen treksprinkhanen
Daar zijn bijen en bloemen niet alleen in. Spinnen maken negatief geladen webben om positief geladen insecten te vangen en ze gebruiken de door bomen versterkte positieve lading in de atmosfeer om aan negatief geladen zijdedraadjes door de lucht te zweven.
Alles in de natuur heeft lading. Maar meestal is dat maar een piepklein beetje. Wat Hunting en zijn collega’s zagen was van een ander niveau. „Wij zagen dat een zwerm bijen een duidelijk effect heeft op de atmosferische elektriciteit”, zegt Hunting. „Dat had niemand verwacht.”
In samenwerking met een atmosferisch fysicus onderzochten de biologen het fenomeen. Ze maten hoe het atmosferische elektrische veld verandert als de dichtheid van een bijenzwerm verandert. En ze ontwikkelden computermodellen om de elektrische lading te voorspellen van andere insecten, zoals zwermen treksprinkhanen. De resultaten verschenen eind oktober in vakblad iScience.
Wolkenvorming beïnvloeden
Het bleek dat de lading van zwermen insecten dusdanig hoog is dat ze het atmosferische elektrische veld met een paar honderd tot bijna duizend volt per meter kunnen verhogen. Hoe hoger de dichtheid van de zwerm en hoe groter de zwerm, hoe groter de elektrische lading en het elektrische veld is. Dat betekent dat een zwerm met een hoge dichtheid een atmosferisch elektrisch veld veroorzaakt dat tien keer hoger is dan dat op een mooie dag – wanneer het ongeveer 100 volt per meter is. Dat zou lokaal weersomstandigheden, zoals wolkenvorming, kunnen beïnvloeden.
Víctor Ortega-Jiménez, biomechanica-onderzoeker van de Amerikaanse universiteit van Maine, vindt dat het onderzoek een nieuw venster opent. „Maar het is te vroeg om te beweren dat er een effect van zwermen op het weer is. Er zijn uitgebreidere metingen en experimenten nodig om dat te onderzoeken”, mailt hij.
Hunting sluit zich daarbij aan. „Wij keken naar een paar soorten zwermen terwijl er biljoenen insecten, vogels en microben door de lucht vliegen, die allemaal lading dragen. Er is dus nog veel meer te onderzoeken.”
