Massaclaim op komst om ‘onrechtmatige’ prijsverhogingen energie

Waar het hem om te doen is? Jochem van Dalfsen zegt vooral consumenten te willen helpen die onrecht is aangedaan door bedrijven. Te vaak legt de particulier het nu in geschillen af tegen „grote bedrijven met hun duurbetaalde advocaten”. En dan kan je maar beter de krachten bundelen. „Als individu heb je in principe gewoon geen stem. Samen staan we sterker.”

Van Dalfsen (33) is de man achter claimbureau GoBaxter, dat onlangs, als eerste, aan de haal ging met een pikante uitspraak die de rechter vorige maand deed tegen energiebedrijf Vattenfall. Dat bedrijf had vorig jaar een extra ‘tussentijdse’ tariefsverhoging doorgevoerd bij een klant met een variabel energiecontract, omdat de prijzen op de groothandelsmarkt waar het zelf inkocht ook steeds verder stegen. Dit als gevolg van de energiecrisis die na de Russische invasie van Oekraïne uitbrak. Normaal voerde Vattenfall slechts twee keer per jaar prijswijzigingen door, op 1 januari en op 1 juli.

Maar volgens de rechter had Vattenfall dat helemaal niet mogen doen, omdat het ‘wijzigingsbeding’ uit de algemene voorwaarden waar het bedrijf zich op baseerde „oneerlijk” was. Die voorwaarden stellen weliswaar dat een energiebedrijf in uitzonderlijke situaties de tarieven vaker mag verhogen, maar volgens de rechter waren deze uitzonderingssituaties „veel te ruim” en soms „te algemeen” geformuleerd. Dat Vattenfall aanvoerde dat de oorlog in Oekraïne toch echt een uitzonderlijke situatie was, maakt dan verder niet uit, aldus de rechter. Het beding zelf was immers onrechtmatig.

Lees ook: Boete voor energiebedrijven die tariefverhoging te laat melden. Wat betekent dit voor consumenten?

Modelvoorwaarden

Van Dalfsen claimt nu dat „miljoenen andere huishoudens” waarschijnlijk ook gedupeerd zijn. Vorig jaar had immers meer dan de helft van alle huishoudens een soortgelijk variabel contract en daarin is vaak precies hetzelfde wijzigingsbeding opgenomen. Dit komt namelijk uit de ‘modelvoorwaarden’ die de koepelorganisatie van energiebedrijven heeft ontwikkeld en die in de hele sector worden gebruikt. De koepel, Energie-Nederland, bevestigt dit. Tussentijdse verhogingen waren vorig jaar aan de orde van de dag. Sommige leveranciers verhoogden zelfs diverse keren.

En dus bereidt Van Dalfsen een massaclaim voor, waarbij hij achter zo’n beetje alle grote energiebedrijven aan wil gaan; naast Vattenfall ook Eneco, Essent, Budget Energie en Greenchoice. Bij het ‘loket’ dat hij vorige week opende, hebben zich inmiddels „tegen de 20.000 mensen” gemeld, zegt hij: klanten van alle genoemde bedrijven. Volgens zijn eigen rekensommetjes hebben deze klanten gemiddeld 400 euro te veel betaald. „Als je daar in je eentje om moet procederen, laten mensen het vaak maar zitten. Een rechtszaak is duur en de uitkomst is onzeker. Dat is precies waar grote bedrijven op rekenen. Maar als je als groep gaat claimen, wordt het interessanter.”

Verdienmodel

De aangekondigde claim is opvallend – tegen energiebedrijven zijn nog geen andere massaclaims namens consumenten aangekondigd. Vorig jaar was de onvrede over de vele verhogingen wijdverbreid, en het publieke wantrouwen jegens energiebedrijven bereikte zelfs een hoogtepunt. De tarieven mogen nu weliswaar gedaald zijn, maar voor hetzelfde geld schieten ze komende winter weer de lucht in als nieuwe schaarste ontstaat. Daarvoor waarschuwt ook energieminister Rob Jetten (D66) bij herhaling. Met het oog op toekomstige ‘extra’ verhogingen is de claim dus eveneens pikant.

Maar of hij ook kansrijk is, is afwachten. Een procedure aankondigen is makkelijk, en een beetje pr helpt met ‘zieltjes winnen’. Een procedure voeren en winnen is een ander verhaal.

Dat de rechter in de Vattenfall-zaak het wijzigingsbeding nu heeft vernietigd, is volgens hoogleraar massaschade Ianika Tzankova van de Tilburg University een teken dat de claim „zeker niet kansloos is”. Maar het is één rechter. Volgens haar is er nog „een lange weg” te gaan. Zo gaat Vattenfall in hoger beroep en moet de uitspraak bij die hogere rechter stand zien te houden. „Bij eerdere massaclaims van consumenten, tegen Airbnb bijvoorbeeld, maakte de Hoge Raad uitspraken van lagere rechters weer ongedaan.”

Een woordvoerder van Vattenfall benadrukt dat het om een „specifieke zaak” gaat, met „specifieke omstandigheden”. Alleen deze klant heeft dus recht op compensatie, stelt hij. Over de aangekondigde claim van GoBaxter zegt hij: „Dat bureau baseert zich expliciet op die ene uitspraak van de kantonrechter tegen ons. Maar wij zijn het dus oneens met die uitspraak.”

Verdienmodel

Voor Van Dalfsen is er een duidelijk verdienmodel. Zijn bureau krijgt een kwart van de opbrengsten van een succesvolle claim. Stel dat zich 50.000 mensen bij hem melden, dan levert hem dat zo’n 5 miljoen euro op, op basis van de 400 euro per klant die hij als schade taxeert. Wordt een claim niet toegewezen, dan krijgt hij ook niets. No cure, no pay heet dat in jargon.

Van Dalfsen heeft ervaring met massaclaims. In 2017 kwam hij ook met een claim tegen een aantal grote telefoniebedrijven, waaronder Vodafone, T-Mobile en KPN. Die hadden abonnementen verkocht met een zogenaamd ‘gratis’ telefoon. Die bleek toch niet gratis. In feite ging het om koop op afbetaling, en dus om consumentenkrediet, volgens een uitspraak van de Hoge Raad destijds. De telefoonbedrijven besloten uiteindelijk tot een „tegemoetkoming” aan klanten van soms enkele honderden euro’s. Van Dalfsen kondigde eind vorig jaar aan ook te werken aan een massaclaim rond huishoudelijke elektrische apparatuur die meer stroom zou verbruiken dan klanten was voorgehouden. Zij zouden daardoor te hoge energiekosten hebben gehad.

GoBaxter wordt juridisch bijgestaan door advocaat Koen Rutten van de firma Finch Dispute Resolution uit Utrecht. Hij heeft eerder massazaken gevoerd, vooral namens particuliere beleggers. Rutten was betrokken bij een grote claim tegen Ageas (voorheen Fortis), in een procedure bij het hof van Amsterdam enkele jaren geleden. Die procedure leidde uiteindelijk tot een „algemeen verbindendverklaring van de grootste schikking ooit, ter hoogte van 1,3 miljard euro, op basis van de Wet Collectieve afwikkeling Massaschade”, aldus het kantoor.

Geen aansluiting

De Consumentenbond sluit zich niet aan bij Van Dalfsen, zegt een woordvoerder van de belangenorganisatie. „We zijn er niet van overtuigd dat een claim succesvol zal zijn, noch dat die zinvol is. Er ligt één uitspraak van één lagere rechter. Dat biedt te weinig aanknopingspunten.” Daarnaast is het volgens de woordvoerder lastig om de precieze schade te bepalen als inderdaad zou blijken dat ook andere klanten benadeeld zijn. „Hadden energiebedrijven de tarieven niet via die extra wijzigingen verhoogd, dan hadden ze dat wel op de reguliere momenten gedaan, maar dan in grotere stappen.”

Tegelijk grijpt de Consumentenbond de uitspraak van de rechter aan als breekijzer om het gewraakte wijzigingsbeding in de modelvoorwaarden van Energie-Nederland geschrapt of aangepast te krijgen. De bond is dat beding al langer een doorn in het oog. In 2017 werden de modelvoorwaarden, inclusief het beding, opgesteld door Energie-Nederland, in overleg met belangenorganisaties als de Consumentenbond en Vereniging Eigen Huis. De eerste was het toen al „pertinent oneens” met de formulering, aldus de woordvoerder, „om dezelfde redenen als de kritiek die de rechter er nu op heeft”. Maar aanpassen lukte toen niet.

Nu probeert de Consumentenbond Energie-Nederland alsnog onder druk te zetten om het beding aan te passen. Donderdag voerden de partijen hierover gesprekken, bevestigt de woordvoerder. Wat daaruit is gekomen, is nog onbekend. De woordvoerder van Energie-Nederland zegt in een reactie de voorwaarden „volkomen redelijk” te vinden.

Sjak Lomme, onafhankelijk energie-expert, vermoedt dat Vattenfall in hoger beroep alles uit de kast zal halen om alsnog in het gelijk gesteld te worden. „In het vonnis staat dat Vattenfall sommige dingen onvoldoende heeft weersproken. Rechtszaken kosten bedrijven veel geld en moeite. Ze zijn daarom selectief bij het inzetten van middelen. Het zou best kunnen dat Vattenfall deze zaak in eerste instantie wat heeft onderschat.”