Hoe het pensioendebat verdeeldheid binnen NSC blootlegt

Vorige week, op de avond van Goede Vrijdag, kondigde Pieter Omtzigt zijn vertrek uit politiek Den Haag aan. Zijn nummer twee, Nicolien van Vroonhoven, werd meteen naar voren geschoven als nieuwe leider. Maar wat is NSC zonder de geestelijk vader? Een vraag die meteen actueel werd, want een dag nadat Van Vroonhoven de voorzittershamer in ontvangst nam, was er een debat over pensioenen, een belangrijk onderwerp voor NSC. 

In dat debat kwam NSC-Tweede Kamerlid Agnes Joseph hard in botsing met haar partijgenoot, vicepremier en minister Eddy van Hijum. De eenheid binnen NSC werd onmiddellijk getest, en iedereen binnen de partij zag dat het een rampzalig debat werd. 

In deze Haagse Zaken hoor je van Christiaan Pelgrim en Lamyae Aharouay over die botsing, het pensioendebat en over de toekomst van NSC zonder Pieter Omtzigt.

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected]

Verder lezen en luisteren

Podcast Haagse Zaken – Negentig uur pensioendebat onder een uur samengevat

Podcast Vandaag – De erfenis van Omtzigt: hoe hij politiek persoonlijk maakte

Podcast Vandaag – Komt er na 15 jaar discussie eindelijk duidelijkheid over ons pensioen?

In pensioendebat opent NSC de aanval op Raad van State, toezichthouders en de eigen vicepremier

Al in haar eerste week wordt het leiderschap van Nicolien van Vroonhoven getest

NSC-Kamerlid Agnes Joseph zet haar omstreden referenda-plan door: ‘We gaan heel Nederland resetten op pensioengebied’

Gasten:
Lamyae Aharouay en Christiaan Pelgrim
Presentatie:
Guus Valk
Redactie & productie:
Iris Verhulsdonk
Montage:
Pieter Bakker
Foto:
Bart Maat


De vacature voor mondiale crisismanager is nu geopend! | Zo simpel is het niet

In de jaren dertig van de vorige eeuw ontstond er een hiaat tussen de vertrekkende macht Groot-Brittannië en opkomende macht de Verenigde Staten, wat de crisis van destijds alleen maar erger maakte. Maarten en Marike bespreken wat er gebeurt nu de mondiale machtsverhoudingen opnieuw veranderen. De risico’s die hierbij ontstaan zijn samengevat als de ‘Kindleberger Trap’: een theorie over een gevaarlijk leiderschapsvacuüm, zoals beschreven door econoom Charlie Kindleberger. Want wat als een zittende wereldmacht geen verantwoordelijkheid meer neemt voor belangrijke collectieve goederen, zoals veiligheid, handel en financiële stabiliteit?

Een vraag over economie? Mail ons op: [email protected].

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].

Presentatie:
Marike Stellinga & Maarten Schinkel
Redactie, productie & montage:
Jeanne Geerken
Mixage:
Audiochef
Muziek:
Rufus van Baardwijk
Fotografie:
Folkert Koelewijn
Artwork:
Yannick Mortier


In Amsterdam worden nog meer feestvierders verwacht dan in voorgaande jaren – kan de stad Koningsdag aan?

In zijn doorzichtige plastic tasje zitten twee t-shirts, een bloemslinger en hoedjes. Allemaal oranje. Want Evan McIntyre, een 28-jarige marketingmedewerker uit Londen, is naar Amsterdam gekomen met een doel: Koningsdag vieren. „Vrienden van me wonen hier, dit leek me een goed moment om ze te bezoeken”, zegt hij daags voor Koningsdag op de Dam – waar het aantal personen met oranje parafernalia gestaag toeneemt. „We gaan lekker aan de gracht zitten en veel drinken”, zegt McIntyre.

Kan Amsterdam Koningsdag aan? Die vraag hangt deze zaterdag boven de hoofdstad. De gemeente is „bezorgd over de drukte”, maakte zij half april bekend. Amsterdam verwacht nog meer feestvierders dan de honderdduizenden mensen van afgelopen jaren. Koningsdag valt bovendien op een zaterdag, bezoekers blijven dan langer. Ook zonnig weer lokt extra mensen. Het stadsbestuur heeft opgeroepen „het centrum te mijden” en de feestdag zo veel mogelijk „lokaal” te vieren.

„De openbare ruimte en voorzieningen zitten tegen hun maximale belasting aan om Koningsdag beheersbaar, feestelijk en veilig te houden”, schrijft de stad. Hulpdiensten moeten nog door de massa kunnen. In 2024 sloot de gemeente de toegangswegen tot de overvolle Westerstraat af. Later op de dag riep ze op de hele Jordaan te mijden, het middelpunt van de Koningsdagdrukte. „Door Koningsdag dichter bij huis te vieren, helpt u mee om de stad veilig en toegankelijk te houden.”

Overal in de stad worden vrijdagmiddag podia opgebouwd, dranghekken uitgeladen en toilethokjes klaargezet. Op de Kees Fensbrug over de Keizersgracht is met grijze tape de plek afgeplakt waar deejay Average Joe mag optreden. Menig grachtenpandbewoner heeft alvast „BEZET” op de stoep gekrijt. Bij café De Blaffende Vis versieren ze de gevel met een meterslang spandoek van koning Willem-Alexander en de tekst „Jullie krijgen allemaal een lintje” – een verwijzing naar de lintjessaga rond PVV-minister Marjolein Faber.

Extra plasmogelijkheid

Met enige drift schept de 71-jarige Anne („geen achternaam in de krant”) de roze primula’s uit het perkje voor haar huis in de Jordaan. Ze smijt de bloemen in de stoepgoot. „Vorig jaar moest ik de poep en kots uit mijn perkje scheppen, dus nu haal ik de bloemen zelf maar weg. Amsterdam is voor de Amsterdammers en voor iedereen die van de stad houdt, dat weet je als je hier woont. Maar op Koningsdag is het wel bijzonder druk.” Vorig jaar zag Anne door haar raam tientallen mannen hun behoefte doen tegen een omheining pal náást de plaszuilen. „Dan krijg je wel een heel treurig idee van de mensheid.” Zondag plant ze geraniums in haar perkje.

Om in het tekort aan toiletten, zeker voor vrouwen, te voorzien heeft de gemeente dit jaar 528 wc’s geplaatst. Dat zijn er 133 meer dan vorig jaar. Bij winkelketen HEMA konden Nederlanders een ‘thuistoilet-pakket’ aanvragen, dat onder meer gratis toiletborstels, maandverband en wc-rollen bevat. Het doel is extra plasmogelijkheid creëren. Bewoners hangen een poster voor het raam, waarmee ze aangeven dat hun wc beschikbaar is. Op een overzichtskaartje staan in Amsterdam zo’n veertig plekken aangeduid.

We doen er alles aan om mensen in comfort hun Koningsdag te laten beleven

Mick Werkendam
crowdmanager gemeente Amsterdam

In de Tweede Boomdwarsstraat, om de hoek bij De Blaffende Vis, demonstreert Mick Werkendam „supertrots” hoe hij met oranje hekken met daarop ‘exit only’ de straat kan afsluiten. Werkendam is crowdmanager bij de gemeente Amsterdam. Met camera’s en informatie van „ogen ter plaatse” moet hij ingrijpen als het te druk wordt. De operatie wordt al maanden voorbereid en telt alleen al 250 verkeersregelaars. „We doen er alles aan om mensen in comfort hun Koningsdag te laten beleven”, zegt Werkendam. „Zodra dat niet meer kan, grijpen we in door bijvoorbeeld straten af te sluiten, op te roepen niet meer naar de Jordaan of helemaal niet meer naar Amsterdam te komen.”

ABBA en Edith Piaf

Is dat niet vechten tegen de bierkaai? „Nee, dan zouden we feestjes moeten afgelasten”, zegt Werkendam. „De kracht van Amsterdam is juist dat we ondernemers de ruimte geven.” Feestgangers moeten zich gedragen, „maar we willen ook niet belerend zijn”. Naast het uitstippelen van looproutes, denkt Werkendam ook na over muziekkeuze. Tegenover andere media vertelde hij soms deejays te vragen ABBA in plaats van house te draaien. „Dat ging een eigen leven leiden, maar dat is juist goed. Ik hoop dat mensen denken: laat ik dan maar buiten het centrum Koningsdag vieren.” Het gaat Werkendam niet om ABBA: „Met Edith Piaf krijg je de boel ook rustig”.

Ook aan het drankgebruik probeert Amsterdam wat te doen, teneinde de massa in toom te houden. Zo mogen winkeliers in de Amsterdamse binnenstad maar één drankje per persoon verkopen – en dat bier mag niet gekoeld zijn. „We hopen zo het alcoholgebruik te dempen”, zegt een gemeentewoordvoerder. „Handhavers en politie kunnen mensen op straat aanspreken en beboeten wanneer zij meer dan een blikje of flesje alcohol bij zich hebben. Handhaven is een sluitstuk, belangrijker is dat mensen zich aan de regels houden en iedereen een prettige Koningsdag kan vieren.”

Wanneer de Koningsdagfestiviteiten zaterdagavond om 20.00 uur zijn afgelopen, zal duidelijk zijn of Amsterdam de drukte heeft aangekund. „Het is fantastisch om de spin in het web te mogen zijn”, zegt Werkendam, „ik hoop dat we een mooi feest hebben gehad”. Hijzelf viert dat met oranjetompouce en een bak sterke koffie in het Operationeel Mobiliteitscentrum in de Johan Cruijff Arena, zijn controlekamer. „Je hebt feestbeesten en werkpaarden.”


OM: Meer bewijs tegen broers in eerwraakzaak Ryan uit Joure

Het Openbaar Ministerie (OM) beschikt over nieuw bewijs tegen de broers van Ryan, de 18-jarige vrouw die eind mei 2024 dood werd aangetroffen in het water bij de Knardijk in Lelystad. Dat meldt De Leeuwarder Courant, die vrijdag aanwezig was bij de rechtszitting.

Uit onderzoek naar berichten op de telefoons van de broers blijkt dat er al maanden voor Ryans dood plannen werden besproken om haar te vergiftigen, onder andere met een giftige kamerplant, een euthanasiepil of een kogelvis. In WhatsApp-gesprekken sprak een broer over het gebruik van de giftige plant en reageerde haar zus met: „Haar dood is toch halal.” Dat betekent volgens het OM dat Ryans dood door familieleden religieus geoorloofd werd geacht.

Ryan zou de eer van haar uit Syrië afkomstige familie hebben geschonden door zich volgens hen „te westers” te gedragen. Haar broers, verdachten Muhanad en Mohamed al N., beiden twintigers, zouden haar om die reden om het leven hebben gebracht. Ook hun vader, Khaled al N., geldt als verdachte. Hij vluchtte kort na de dood van zijn dochter via Bremen en Turkije naar Syrië. Omdat hij nog voortvluchtig is, staan voorlopig alleen de broers terecht.

Het lichaam van Ryan werd vorig jaar aangetroffen met tape over haar mond en neus. Haar handen en benen waren vastgebonden. Volgens justitie is ze waarschijnlijk door verdrinking om het leven gekomen.

Lees ook

Ryan zou de familie-eer hebben geschonden, omdat ze zich te westers had gedragen

Lelystad, 28 mei, de dag waarop Ryan werd gevonden aan de Knardijk.

Zware beveiliging

Ryan stond enige tijd onder zware beveiliging, maar die bescherming werd beëindigd vóór haar dood. De beveiligingsmaatregelen vielen onder het stelsel Bewaken en Beveiligen van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, dat ervoor bedoeld is mensen te beschermen die mogelijk doelwit zijn van een (terroristische) aanslag.

Het OM wil niet zeggen waarom Ryan beveiligd werd, wanneer die bescherming stopte en hoe deze eruitzag. De rechtbank in Lelystad heeft vrijdag antwoord op die vragen geëist, schrijft persbureau ANP, en vindt dat het OM die antwoorden kan geven zonder details te delen die het stelsel Bewaken en Beveiligen zouden schaden.

Ryan was al langere tijd in beeld bij hulpinstanties. Thuis zou zij fysiek zijn mishandeld en zijn gedwongen met een jongen te trouwen.


Het Vaticaan beschikt over een enorm diplomatiek netwerk, maar hoe machtig is een paus?

Laat even doordringen wie er op zijn begrafenis komen. De president van de Verenigde Staten. De voorzitter van de Europese Commissie en de voorzitter van de Europese Raad. De president van Oekraïne. De kanselier en de president van Duitsland. De president van Brazilië. De premier van het Verenigd Koninkrijk en prins William. De premier van Nederland en minister Veldkamp – de Oranjes konden in Doetinchem moeilijk gemist worden.

Het Vaticaan verwacht deze zaterdag rond 170 buitenlandse delegaties en de gasten zijn lang niet allemaal praktiserend katholiek. Waarom gaan ze dan toch? Zo’n begrafenis is op de eerste plaats een representatieve verplichting en het is ook een beetje ‘zien en gezien worden’: als je er deze zaterdag bij bent op het St. Pietersplein tel je mee.

Daarnaast is het ook een mogelijkheid om te netwerken. Zal EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen nu eindelijk Donald Trump ontmoeten? De twee hebben elkaar sinds Trumps comeback nog niet gesproken. Volgens haar woordvoerder zal ze het zeker proberen. En krijgt president Zelensky de kans om nog eens zijn zaak te bepleiten bij Trump, net in de week dat de VS hem een onmogelijk vredesakkoord met Rusland opdringen?

Lees ook

Lees ook: Sobere plechtigheid voor paus Franciscus, bijgewoond door wereldleiders

De Santa Maria Maggiore basiliek in Rome, waar paus Franciscus zaterdag zal worden begraven. Foto Andreea Alexandru/AP

Er zit zaterdag zoveel macht rond de kist, dat je haast zou vergeten dat het gaat om wie erin ligt. Paus Franciscus, hoe wars hij ook was van luxe, opsmuk en privileges, krijgt het laatste eerbetoon van een ster. Wat op een beschouwer uit Nederland, waar 55 procent van de bevolking zich ongelovig noemt en slechts 20 procent katholiek is, kan overkomen als een dodelijke mix van traditie en poppenkast, geldt elders als een belangrijk moment. Wel begint Koningsdag in het seculiere Nederland een uur later dan gepland om het feestgedruis niet samen te laten vallen met de plechtigheid in Vaticaanstad.

De gastenlijst van de uitvaart alleen al toont aan dat de overledene een machtig man was, of op zijn minst als een machtig man werd gezien. Op de lijst met de honderd machtigste mensen ter wereld van het Amerikaanse Forbes stond Franciscus in 2018 op plaats 6. Hoeveel invloed heeft een paus eigenlijk?

Miljoenen volgers

De paus, dat is op eerste plaats soft-power, een influencer met 1,4 miljard aanhangers, bijna éénvijfde van de wereldbevolking. Op X en Bluesky heeft hij miljoenen volgers (@Pontifex). Als de paus iets zegt ontstaat debat.

Paus Franciscus kon de genocidale oorlog in Gaza niet voorkomen of een halt toeroepen, maar hij was kritisch over Israël en richtte steeds weer de aandacht op het lot van de Palestijnen die zich dagelijks afvragen hoe te overleven. De Israëlische president Roman Herzog sprak condoleances uit, premier Benjamin Netanyahu niet.

Lees ook

Lees ook: Zijn betrokkenheid met de Palestijnen bracht paus Franciscus geregeld in conflict met Israël

Paus Franciscus ontmoet in Vaticaanstad een delegatie van Palestijnse families in Gaza, november 2023. Foto Vatican Media via Vatican Pool/Getty Images

Een paus kan klimaatverandering niet eigenhandig tegengaan, maar zijn stem versterkt het koor van de activisten. Franciscus’ voorganger Benedictus XVI werd al ‘de groene paus’ genoemd. Franciscus, concludeerden onderzoekers in Tilburg, mag je met recht de enige echte ‘klimaatpaus’ noemen: hij schreef en sprak er vaak over: ook voor niet-gelovigen. De katholiek Joe Biden zag Franciscus niet alleen als geestelijk leidsman, de ‘klimaatpaus’ was voor hem ook een bondgenoot in de strijd voor groen beleid.

Een paus kan klimaatverandering niet eigenhandig tegengaan, maar zijn stem versterkt het koor van de activisten

Franciscus was een uitgesproken politieke paus. Hij riep de wereld in 2013 op om een dag te vasten uit protest tegen mogelijke Amerikaanse luchtaanvallen op Syrië. Hij reisde naar Lampedusa om aandacht te vragen voor het lot van migranten – het Vaticaan was tegen de Turkije-deal. Toen hij de religieuze betrekkingen met China verbeterde, kwam hem dat te staan op een reprimande van de eerste regering-Trump.

Een teken van pauselijke macht is ook de richtingenstrijd die ontbrandt over zijn opvolger. Het doet er toe wat een paus vindt en waar hij vandaan komt. Afrikaanse katholieken ijveren voor een eerste zwarte paus. Conservatieve Amerikaanse katholieken van de MAGA-school, denk JD Vance, zien graag een paus die hun conservatieve agenda omarmt. Franciscus was voor hen véél te vooruitstrevend.

Lees ook

Lees ook: Bekeerde katholiek JD Vance bezoekt Vaticaan, dat zijn wereldbeeld bepaald niet deelt

De Amerikaanse vicepresident JD Vance arriveert met zijn gezin in het Vaticaan, zaterdagochtend. Foto AFP Photo/Vatican Media

De paus is naast Bekende Wereldburger met een grote zichtbaarheid in de media, ook de leider van een sterk hiërarchisch geleide organisatie met vertakkingen in de hele wereld. De paus heeft dus ook institutionele macht.

En dan is hij ook nog eens een formele speler in het diplomatieke verkeer. De Heilige Stoel heeft diplomatieke betrekkingen met vrijwel alle landen in de wereld -ook met landen waar nauwelijks katholieken wonen. Bovendien is de Stoel permanent toehoorder bij de Verenigde Naties. Er is geen religieuze leider met een vergelijkbare status.

Diplomatiek netwerk

Van de 193 landen die lid zijn van VN hebben er 184 diplomatieke betrekkingen met de Heilige Stoel. Alleen de VS hebben met 188 landen een nog groter diplomatiek netwerk. Eerder deze maand benoemde Franciscus nog een nieuwe man voor Nederland, de Fransman Jean-Marie Speich, die eerder de betrekkingen met Slovenië onderhield. De nuntiatuur is uiteraard gevestigd in Den Haag.

„De paus heeft een enorme morele invloed”, zegt de Nederlandse ambassadeur bij de Stoel, Annemieke Ruigrok. „Vaticaanstad is met 4,4 vierkante kilometer kleiner dan de binnenstad van Amsterdam en het Vaticaan heeft geen leger, maar voor 1,4 miljard mensen is het van groot belang wat de Paus zegt. Het seculiere Nederland is wat dat betreft de uitzondering, niet de regel”.

Het Vaticaan heeft een netwerk van geestelijken tot in de verste uithoeken

Annemieke Ruigrok
Nederlandse ambassadeur bij de Heilige Stoel

Het Vaticaan is een actieve lobbyist binnen de VN en het is voor Nederland, legt Ruigrok uit, belangrijk om daar kennis van te nemen. Daarnaast heeft het Vaticaan een geweldige informatiepositie. „Het Vaticaan heeft een netwerk van geestelijken tot in de verste uithoeken. Dus als je iets wilt weten over gebeurtenissen in een afgelegen gebied waar je zelf geen contacten hebt, leg je contact met de nuntius.” Zo groeide een van de bisschoppen in Syrië op in hetzelfde dorp als de nieuwe machthebbers – dat geeft je dan een informatievoorsprong.

Toen het een paar jaar geleden onrustig was in Venezuela heeft Nederland via het Vaticaan geprobeerd om daar politieke invloed uit te oefenen, zegt Ruigrok. „Er waren bisschoppen in Venezuela die nog invloed hebben.”

De betrekkingen met al die staten worden vanuit Vaticaanstad gerund door een aparte afdeling van het staatssecretariaat. De Stoel heeft geen formele ‘minister van Buitenlandse Zaken’, omdat, zegt men in het Vaticaan ‘de kerk geen buitenland heeft’.

Blijk van steun

Na de grootschalige Russische inval in Oekraïne ging de paus langs bij de Russische ambassadeur, belde met president Zelensky en stuurde twee kardinalen naar Kyiv als blijk van steun. De paus kreeg in die dagen kritiek omdat hij de agressie weliswaar veroordeelde, maar president Poetin niet noemde.

De paus, legt Ruigrok uit, zat toen klem tussen twee belangen. Hij hecht veel waarde aan goed contact met andere religies. In 2016 was er voor het eerst sinds de kerkscheiding van 1054 een ontmoeting geweest tussen een katholieke paus en de patriarch van de Russisch orthodoxe kerk. Later werd Franciscus harder in zijn kritiek en noemde hij de patriarch „Poetins misdienaar”.

Lees ook

Lees ook: Franciscus, de eerste moderne niet-Europese paus, was sociaal progressief maar op andere vlakken net zo oerconservatief als zijn voorgangers

Paus Franciscus, hier op een foto uit 2018,  was de eerste moderne niet-Europese paus.

Het Vaticaan speelt een rol bij het repatriëren van Oekraïense kinderen die door Rusland werden ontvoerd. Ook zou het Vaticaan zich in de eerste weken na de invasie hebben aangeboden als bemiddelaar.

Vaak wordt het Vaticaan ook gevraagd om te bemiddelen. Toen president Obama weer betrekkingen met Cuba wilde aanknopen riep hij de hulp in van de Heilige Stoel. Paus Franciscus, de Cubaanse kardinaal Jaime Ortega en staatssecretaris Pietro Parolin, speelden een belangrijke rol als bemiddelaar. De paus was een neutrale instantie die door beide partijen vertrouwd werd. Eind 2014 bereikten de VS en Cuba een overeenkomst.

Vredesboodschap

Paus Johannes XXIII (1958-1963) bemoeide zich in 1962 met de Cuba-crisis. Na overleg met Moskou en Washington richtte hij zich met een vredesboodschap tot de wereld, die in kranten werd gepubliceerd en voorgelezen werd op Radio Vaticaan. Ook schreef hij een brief aan Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov. Op die manier zou de paus op het hoogtepunt van de stress tussen de twee kernmachten hebben bijgedragen aan het ontzenuwen van de crisis.

Ontspanning tussen Oost en West was het levenswerk van de populaire Johannes Paulus II (1978 -2005). Hij was de eerste paus uit communistisch Oost-Europa en hij gebruikte zijn populariteit en zijn eigen ervaringen onder het communisme om het verzet tegen communistische machthebbers, onder andere in zijn vaderland Polen, te steunen. Hij behoort met de Amerikaanse president Ronald Reagan en Sovjet-leider Michaël Gorbatsjov tot een kleine groep leiders die een hoofdrol speelden in het beëindigen van de Koude Oorlog.

Toch even opletten als er straks witte rook is.

Lees ook

Lees ook: Paus Franciscus gaf zelf duidelijke aanwijzingen voor zijn uitvaart. En wat gebeurt er daarna?

Het Sint-Pietersplein in Vaticaanstad op zondag 23 februari, toen paus Franciscus een mis voor het jubileum van de Diakens had moeten leiden. Hij lag toen in kritieke toestand in het ziekenhuis.  Foto Alessandra Tarantino


Ondanks kritiek blijft kabinet bij stikstofaanpak

Het kabinet blijft grotendeels bij zijn plannen voor een uitweg uit de stikstofcrisis, ondanks zware kritiek op de al eerder uitgelekte plannen. Wel neemt het kabinet maatregelen om ook op korte termijn het verlenen van vergunningen weer op gang te krijgen, maatregelen die bij de rechter stand moeten houden.

„Ik geloof oprecht dat hier echt het fundament ligt waarmee we in de toekomst gaan afrekenen met het stikstofspook”, stelde minister Wiersma (Landbouw, BBB) vrijdag na afloop van de ministerraad.

Met name de gezamenlijke provincies en natuurorganisaties vinden de voorlopige plannen te vaag en vermoedelijk onvoldoende om Nederland ‘van het slot’ te halen. Ook de landsadvocaat betwijfelde eerder, in een advies aan het kabinet, of de maatregelen voldoende concreet en gebiedsgericht zouden zijn om stand te houden bij de rechter.

Maar het kabinet blijft grotendeels bij zijn oorspronkelijke plannen. Wiersma: „Natuurlijk moeten we nu echt toe naar de uitwerking, ik snap dat provincies dat liever vandaag dan morgen doen, ze kunnen zelf ook meer doen.” Het kabinet wil na de zomer een „nieuw vergunningsstelsel” presenteren „gebaseerd op een beter inzicht in de staat van de natuur en alle bijhorende drukfactoren”.

Lees ook

Nieuwe stikstofaanpak kabinet, andere meetmethode en ‘lokaal maatwerk’. Landsadvocaat vreest dat tempo ‘onvoldoende’ is

Een boer is aan het werk met een tractor, op de achtergrond luchthaven Schiphol. Foto Jeffrey Groeneweg / ANP

Ook wil het kabinet, op de lange termijn, de Natura2000-gebieden „herijken”. Of de duizenden projecten waarvoor nu geen vergunning kan worden afgegeven omdat er stikstof bij vrij komt, van woningbouw tot dijkversterking, binnenkort wél een vergunning kunnen krijgen, is de vraag. „Het huidige vergunningssysteem is niet meer houdbaar”, schrijft het kabinet aan de Tweede Kamer.

„Zelfs verduurzaming wordt geblokkeerd en wandeltochten kunnen niet doorgaan”, aldus het kabinet. „Het leidt ook tot miljoenen economische schade en heeft een negatief effect op het vestigingsklimaat.” Het kabinet hoopt de vergunningverlening weer op gang te brengen door de „rekenkundige ondergrens” voor de uitstoot van stikstof te verhogen van 0,005 mol per hectare naar 1 mol per hectare, maar moet daarover eerst een advies afwachten van de Raad van State, over enkele weken. Met die verhoging van de ondergrens zouden ook ruim 2.500 boeren, zogenoemde PAS-melders, in één klap zijn gelegaliseerd.

Regionale aanpak

Een nieuwe systematiek waarbij zowel boeren als industrie en verkeer worden gehouden aan maximale uitstoot van stikstof, moet op lange termijn uitkomst bieden. Om ook op korte termijn toch al resultaat te boeken, kiest het kabinet voor „een regionale aanpak”. Met voorrang worden de Veluwe en de Peel aangepakt, twee Europees beschermde natuurgebieden „met de meest urgente opgave”. Er komen zones van 250 meter rond „overbelaste” gebieden waarbij als eerste maatregelen worden genomen, zoals versnelde reductie van stikstofemissies.

„Het begint allemaal met vrijwilligheid”, zei premier Schoof daarover vrijdag na afloop van de ministerraad. Maar als er niet genoeg stikstofreductie wordt gerealiseerd, „moeten we kijken of een vorm van drang nodig is”. Ook wil het kabinet rondom kwetsbare natuurgebieden trajectcontroles voor het autoverkeer instellen.

Natuurorganisaties reageren negatief. Er lijkt „geen juridisch houdbaar plan” te liggen, stelt Natuurmonumenten. Greenpeace noemt de plannen een „schoffering van de rechtsstaat”. VNO-NCW, Bouwend Nederland, Natuurmonumenten en Natuur & Milieu benadrukken in een gezamenlijke reactie dat een oplossing snel nodig is. „Door het uitstellen van noodzakelijke politieke keuzes, wordt de rekening nu gelegd bij de natuur, woningzoekenden en ondernemers.”

Ook boerenorganisatie AgrActie is, om heel andere redenen, „zeer kritisch”. Volgens deze organisatie moet het kabinet geen systeem van emissiereductie introduceren, omdat stikstof „niets zegt over de staat van instandhouding van de natuur”, aldus een verklaring.

Lees ook

Lees ook: Stikstof verziekt steeds meer de onderlinge omgang in de coalitie

Minister van Landbouw Femke Wiersma tijdens een debat over stikstof. Foto Bart Maat


Stikstof verziekt steeds meer de onderlinge omgang in de coalitie

Het is nauwelijks nog nieuws als de regeringscoalitie van PVV, VVD, NSC en BBB ergens diep verdeeld over is en ruzie maakt. Maar zeker lijkt wel: er zijn weinig thema’s waar het onderling zo hoog oploopt, al heel lang en soms heel persoonlijk, als bij stikstof en de boeren. Ook weer deze week. De plannen van BBB-minister van Landbouw Femke Wiersma om Nederland door de stikstofproblemen heen te helpen, leiden tot irritatie en boosheid bij leden van het kabinet en Kamerleden in de coalitie.

VVD en NSC voelen zich gesteund door de landsadvocaat, die de plannen van Wiersma in haar kabinetsbrief hard onderuit haalt. En juist om die juridische ‘borging’ draait het nu: pas als de rechter ervan overtuigd is dat de voorstellen de stikstofuitstoot omlaag brengen, kan de vergunningsverlening voor onder andere bouwprojecten weer op gang komen. Volgens BBB is het al enorm ingrijpend voor boeren, en dus voor de eigen achterban, dat er maatregelen komen voor bedrijven die in de Peel en de Veluwe in een straal van 250 meter liggen van stukjes stikstofgevoelige natuur. Die moeten óf weg, óf op een andere, innovatieve manier gaan werken.

In een speciale ministeriële commissie over stikstof, onder leiding van premier Dick Schoof, waren er leden van het kabinet, van VVD en NSC, die een veel grotere strook rond veel meer kwetsbare natuurgebieden hadden gewild, en ook maatregelen die veel dwingender waren voor boerenbedrijven. Voor BBB is dwang, en dus de mogelijkheid van onteigening, onbespreekbaar. En de BBB’ers weten dat ze in de coalitie en het kabinet met een gerust hart kunnen vasthouden aan die ‘rode lijn’.

De PVV wil de kiezers van het platteland niet van zich vervreemden, vindt stikstof verder nauwelijks een belangrijk onderwerp en steunt BBB. Voor de VVD is stikstof ook geen onderwerp waar die partij het kabinet over zal laten vallen – datzelfde geldt voor NSC. Die partij staat in de peilingen op een verlies van achttien zetels en is net partijleider Pieter Omtzigt kwijtgeraakt.

Lees ook

Nieuwe stikstofaanpak kabinet, andere meetmethode en ‘lokaal maatwerk’. Landsadvocaat vreest dat tempo ‘onvoldoende’ is

Een boer is aan het werk met een tractor, op de achtergrond luchthaven Schiphol. Foto Jeffrey Groeneweg / ANP

Bloemetjes en een enkel koetje

En zo is stikstof vooral voor VVD en NSC aan de ene kant en BBB aan de andere kant een conflict geworden dat er voortdurend is, en de onderlinge omgang steeds verder verziekt. Bij BBB klinkt dat VVD’ers en NSC’ers een onrealistisch droombeeld hebben van de landbouw zoals die in de jaren vijftig was: met „bloemetjes en een enkel koetje” in de wei, terwijl volgens BBB de voedselproductie in Nederland en Europa gevaar loopt. Bij VVD’ers en NSC’ers kun je horen dat BBB-leider Caroline van der Plas „het hele land gijzelt” met haar „dwaze idee” dat Nederland voedseltekorten krijgt als er minder vee komt.

Na het mei-reces komt er een debat over de plannen van minister Wiersma en het is al zo goed als zeker dat VVD en NSC, zoals ze in debatten al veel vaker doen, samen zullen optrekken met oppositiepartijen waardoor Wiersma het, zoals vaker, moeilijk zal krijgen. Wat dat uiteindelijk zal betekenen voor de plannen, is nog niet te zeggen. Net zo goed zal meespelen wat er buiten de Haagse politiek gebeurt: welke nieuwe juridische eisen komen er, hoe lopen rechtszaken af die worden gevoerd over natuur en vergunningen, hoe zien boeren de voortdurende onzekerheid?

‘Land op slot’

En: wie wint in de beeldvorming? Houdt BBB ‘het land op slot’ door maatregelen die lang niet ver genoeg gaan om weer huizen te kunnen bouwen? Of is BBB de partij die „toch maar verantwoordelijkheid neemt” op een terrein dat moeilijk ligt bij de eigen achterban?

In de Tweede Kamer was op vrijdag het reces al begonnen, het gebouw was zo goed als leeg. Caroline van der Plas was er wél. „Ik wil”, zegt ze in haar werkkamer, „beschikbaar zijn voor de media. Dat ze niet het hele land hoeven door te crossen om mij ergens op een bankje in het park te filmen. Voor ons is deze kabinetsbrief een van de belangrijkste dit jaar.”

Lees ook

Drie keer de goudprijs voor een gram minder stikstof – hoe duur het kan zijn om een varkensboer uit te kopen

Illustratie Roland Blokhuizen


Autoriteit Persoonsgegevens: ‘burgers hebben nu nog de keuze om nee te zeggen tegen Meta’

Het had geruisloos voorbij kunnen gaan. Wie dan voor 27 mei geen expliciet ‘nee’ had gezegd, had impliciet ‘ja’ gezegd tegen het eindeloze gebruik van zijn of haar gegevens door Meta (het moederbedrijf van WhatsApp, Facebook en Instagram) om een nieuw model in kunstmatige intelligentie te trainen. Alle foto’s, reacties, likes en andere gegevens die het bedrijf heeft van gebruikers – veelal veel meer dan mensen zelf doorhebben – zullen namelijk gevoerd worden aan het nieuwe model. Die gegevens worden dan, zegt Monique Verdier van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), „voor eeuwig gebruikt”.

Maar burgers hebben een keuze, zegt Verdier. Dus riep de AP donderdag gebruikers van deze apps op om expliciet bezwaar te maken als ze niet willen dat gegevens gebruikt worden. „Dat is de enige manier om grip te houden op je gegevens”, zegt ze, „anders zijn ze straks weg. De gegevens die worden gebruikt om het model te trainen kun je er achteraf niet meer uit halen.”

Waarom doen jullie deze oproep nú?

„Meta heeft zelf wel wat informatie naar buiten gebracht, maar die heeft veel gebruikers niet bereikt. Wij zijn er om burgers te beschermen, daarom hebben we deze oproep gedaan. Mensen moeten zich ervan bewust zijn dat wat ze op Facebook en Instagram hebben gezet, straks niet meer verwijderd kan worden uit het AI-model. Dus is dit het moment om grip te houden op je gegevens. Als dat je niet uitmaakt, dan doe je het niet. Maar veel mensen posten ook foto’s van hun kinderen. Die foto’s worden óók gebruikt door het model. Als die kinderen eenmaal volwassen zijn, kunnen ze daar geen bezwaar meer tegen maken.”

Wat wil Meta precies gaan doen met die data? Krijgen jullie daar duidelijkheid over?

„Ze gaan AI trainen, maar hoe weet ik niet. Door Europese wetgeving is het aan de Ierse privacy-autoriteit om onderzoek te doen, omdat Meta daar gevestigd is. Ze doen al een vergelijkbaar onderzoek naar X, of het überhaupt wel toegestaan is om zonder expliciete toestemming persoonsgegevens te voeren aan een AI-model. Maar los van of het wel of niet mag vonden we het nodig om te laten zien dat mensen nu nog een keuze hebben.”

Het is dus niet duidelijk of Meta zonder instemming van gebruikers die data mag gebruiken?

„Dat is inderdaad nog onduidelijk. Er zijn platweg twee manieren om data te gebruiken: je vraagt expliciet toestemming of je hebt een gerechtvaardigd belang. Meta vindt dat ze dat hebben, Ierland buigt zich nu over die afwegingen.”

Maar ondertussen begint Meta al wel gegevens te voeren aan zijn AI-model. Dat is toch raar?

„Sommige organisaties houden zich heel erg aan de wet. Die vinden de belangen van mensen belangrijk. Andere staan er niet zo bij stil. En weer andere maken misbruik van de situatie.”

Tot welke categorie behoort Meta?

„Dat kan ik niet zo zeggen. Het punt is wel dat deze bedrijven heel veel macht hebben.”

Dus komen ze ermee weg?

„Ze krijgen wel af en toe boetes. Het probleem is: als er eenmaal zo’n onderzoek ligt als dat wat de Ieren nu doen, dan volgt er een gigantische juridische procedure. En dan zie je dat dit soort organisaties diepe zakken hebben en zo’n procedure heel lang kan duren. Ik zou niet zeggen dat ze ermee wegkomen, maar als Ierland pas na 27 mei een uitspraak doet, is Meta al wel bezig. Relevanter is daarom nú dat mensen weten dat ze hun grip verliezen op hun gegevens, maar ze er nog iets aan kunnen doen.”

Dat impliceert dat mensen nu wel grip hebben op hun gegevens bij Meta. Is dat zo?

„Dat weet je nooit zeker. Het is ook hoe je ermee omgaat. Ik heb zelf ook Instagram, maar heb alles op privé staan en post niets. Als je alles publiek plaatst… En er zijn natuurlijk al meerdere AI-systemen die het internet leeggetrokken hebben. Daar zitten jouw en mijn gegevens waarschijnlijk al in. Maar je wilt erger voorkomen.”

Welke garanties hebben gebruikers dat hun data inderdaad niet gebruikt worden? Hoe wordt er toegezien op naleving door Meta?

„Dat is aan de Ieren, die zullen dat moeten onderzoeken. Maar als burger zelf kun je dat niet controleren. Je kunt wel eens goed door de instellingen van je telefoon gaan. Moet iedereen alles kunnen zien? Welke gegevens deel je al? Gebruik je Siri wel of niet? Welke zoekmachine gebruik je?”

Later voegt ze nog toe: het is goed om te weten dat gegevens over jou op pagina’s van mensen die géén bezwaar hebben gemaakt, wél in het AI-model van Meta terechtkomen. „Foto’s waarin je getagd staat bijvoorbeeld.”

Is de beste veiligheidsgarantie niet om je Meta-account te verwijderen?

„Ja. Maar dan is de vraag: wordt alles ook echt verwijderd? Het mooie van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is het recht om vergeten te worden. Je kunt een organisatie of website verzoeken om al je gegevens te verwijderen. Als je weg wilt van Meta, zou ik eerst zo’n verwijderingsverzoek doen en pas daarna je account verwijderen. Dan heb je een extra borg, maar je weet het nooit helemaal zeker.”

Er zitten, zegt Verdier, ook mooie kanten aan sociale media. „Bijvoorbeeld om contact te houden met mensen aan de andere kant van de wereld. Maar mensen moeten zich bewust zijn van wat ze aan het doen zijn. Dat bewustzijn komt eigenlijk past heel langzaam op gang. We houden Meta verantwoordelijk voor wat ze doen, maar vonden het nodig om burgers te informeren: je hebt een keuze.”


Klaus Schwab verkeerde maar al te graag tussen de machtigen der aarde. Zijn lange carrière is nu abrupt ten einde gekomen

‘Wij zijn niet van de cocktailparty’s.” In de documentaire The Forum (2019) laat Klaus Schwab de afkeer van al te veel poespas bij hem en zijn vrouw Hilde duidelijk blijken. Het moet op zijn World Economic Forum (WEF) gaan over de inhoud, zo is hij stellig.

Des te opvallender zijn de beschuldigingen die deze week naar buiten kwamen over de Duitse econoom (87). Hij zou persoonlijke financiële belangen met die van het WEF hebben vermengd, onder meer door met geld van zijn organisatie privémassages en luxevakanties voor zijn vrouw in het buitenland te financieren. Dat staat te lezen in een klokkenluidersbrief die deze week naar het bedrijf werd gestuurd en die is ingezien door de Wall Street Journal.

Schwab kondigde deze week vrij onverwacht zijn afscheid aan bij het WEF. Meer dan vijftig jaar was de Duitser verbonden aan de organisatie die hij ooit zelf begon. Het jaarlijkse congres in het Zwitserse Davos groeide uit tot een enorme bijeenkomst met invloedrijke figuren. Door de jaren heen stonden op de gastenlijst vele wereldleiders, politici, topmannen uit het bedrijfsleven en invloedrijke denkers.

Lees ook

Lees ook: Onderzoek naar WEF-oprichter Klaus Schwab om financieel wangedrag

WEF-oprichter Klaus Schwab bij een sessie in januari 2025.

Schwab organiseerde in 1971 het eerste World Economic Forum. Wat aanvankelijk begon als een ideeënuitwisseling tussen Europese wetenschappers, groeide uit tot een van grootste netwerkbijeenkomsten ter wereld. Deelnemers aan de jaarlijkse bijeenkomst in het Zwitserse Davos stellen dat zij via de verschillende paneldiscussies en netwerkborrels inzichten opdoen die richtinggevend zijn voor de grote problemen wereldwijd. Toch worden er geen grote besluiten genomen in Davos. Het gaat meer om het uitwisselen van ideeën en kennis.

Door de jaren heen is het WEF voer geweest voor complotdenkers die beweerden dat de elite er bijeenkwam om te werken aan een zogenaamde nieuwe wereldorde, waarin regeringen met overheden zouden samenspannen op weg naar een surveillancemaatschappij. Met name Schwabs pleidooi voor globalisme werd daarbij onder vuur genomen.

Vooral in coronatijd deden die theorieën opgang, nadat Schwab was gekomen met het idee voor een ‘Great Reset’. Die naam verwijst naar het thema van de WEF-bijeenkomst in 2021. De Duitser maakte zich samen met de Britse prins Charles hard voor het aanpakken van de post-covid-ongelijkheid. Welvaart zou eerlijker over de wereld verdeeld moeten worden, bepleitten ze. Schwab deed de beschuldigingen altijd af als onzin. „Globalisering is een realiteit, net zoals het weer dat is”, zei hij daarover.

Lobby voor Nobelprijs

De laatste jaren kwam steeds vaker de vraag of de tachtiger Schwab niet eens ruimte moest gaan maken voor een nieuwe generatie bestuurders. Maar de Duitser kon zijn geesteskind maar moeizaam loslaten. Nog jaarlijks poseerde hij met zichtbaar genoegen voor fotografen met wereldleiders en sprak hij in kenmerkend Engels met zwaar Duits accent de gasten toe. In de marge van de top waren ook geluiden te horen dat Schwab door zijn uitgebreide netwerk een welhaast perfect gevoel heeft voor wat er in de wereld speelt, maar naar zijn eigen positie kijken vond hij moeilijker.

Vorig jaar deed Schwab alsnog een stap terug als bestuursvoorzitter van het WEF. In plaats daarvan nam hij zitting in de raad van toezicht. Maar ook daar is hij nu vertrokken. Hij gooide dat in een eigen reactie nog op zijn leeftijd. Maar later deze week bleek dat er meer speelde rond Schwab zelf.

Een van de klachten die in brief staat die deze week verstuurd is, is dat er een gebrek aan controle was op de uitgaven die Schwab de afgelopen jaren deed. Zo zou hij medewerkers hebben gevraagd namens hem van WEF-rekeningen duizenden dollars op te nemen bij geldautomaten. Dat geld zou voor privégebruik zijn.

Het zogeheten Global Competitiveness Report, een ranglijst van de concurrentiekracht van landen waarover NRC ook meermaals berichtte, zou bovendien zijn gemanipuleerd ten faveure van bevriende regeringen.

Lees ook

Lees ook: ‘Predikant van het globalisme’, dankbaar personage in complottheorieën: wie is Klaus Schwab, de man achter het World Economic Forum?

Klaus Schwab tijdens de 54ste editie van het World Economic Forum in Davos.

Ook speelde zijn al nooit geringe ego steeds meer op, meldden betrokkenen. Zo vroeg hij mensen binnen zijn organisatie om zich hard te maken voor een Nobelprijs voor de Vrede voor Schwab.

De vele aantijgingen waren voor zijn opvolger Børge Brende reden een onderzoek in te stellen naar financieel wanbeheer en zelfverrijking. Schwab verzette zich daar de afgelopen dagen nadrukkelijk tegen, zo schrijft de Wall Street Journal. Daarbij vond hij WEF-bestuursleden als voormalig Amerikaans presidentskandidaat Al Gore en Thomas Buber (topman Franse verzekeraar AXA Group) tegenover zich.

Het nu aangekondigde onderzoek, waarbij ook een externe partij mee zou kijken, was niet het eerste onderzoek dat de afgelopen tijd werd verricht bij het WEF. Eerder meldden zich al voormalige medewerkers die Schwab en andere mensen uit het management beschuldigden van onder meer racisme en slecht bestuur. Harde bewijzen richting Schwab zouden uit dat onderzoek niet naar voren zijn gekomen, maar Brende voerde wel flinke wijzigingen door in de hoogste managementlagen.

In een officiële reactie sprak Schwab woensdag van „karaktermoord” op hemzelf. Maar feit is dat er deze week een abrupt einde is gekomen aan de 54-jarige carrière van de Duitse econoom, die er zijn levenswerk van maakte te verblijven tussen de invloedrijkste figuren ter aarde. De man met een netwerk zo dik als een telefoonboek die maar geen afscheid kon nemen, moest zijn WEF alsnog loslaten.


Waarom veranderen klassieke ensembles en festivals zo graag hun naam? ‘Ik vind ‘de muziek’ nu ineens heel stom klinken’

Meestal sta je er niet bij stil: ‘boom’, ‘droom’, ‘Rotterdams Philharmonisch Orkest’, zo heten die dingen gewoon. Een naam valt pas op wanneer hij verandert. Vorige week maakte nieuwemuziekensemble Asko|Schönberg bekend dat het vanaf volgend seizoen onder een nieuwe naam zal opereren: Het Muziek.

„Ai, dat belooft weinig goeds”, was de reactie van muziekpublicist Thea Derks. Taalschrijver Paulien Cornelisse worstelde zich naar een vorm van begrip: je zult maar een nieuwemuziekensemble zijn „in deze cultuurhatende tijd”, dan word je „natuurlijk op een bepaald moment gek, en dan denk je dat de verlossing ligt in rebranding.” Muziekjournalist Merlijn Kerkhof van de Volkskrant: „‘Het Muziek’ is infantiel, een modegril, en stompzinnig: onvindbaar in iedere zoekmachine.”

‘Niet te googelen’ is een veel geuit bezwaar tegen de nieuwe naam, maar volgens artistiek directeur van Asko|Schönberg Fedor Teunisse valt het mee: de online vindbaarheid van ‘Het Muziek’ is uitgebreid getest door designbureau Lava, met wie het ensemble de nieuwe naam bedacht heeft, en zoekmachines kunnen er prima mee overweg, ook zonder aanhalingstekens.

Blijft de vraag: waarom zou je de naam Asko|Schönberg, een sterk ‘merk’, vervangen door een naam met een ‘taalkundige breuk’ (aldus het persbericht) die kennelijk veel weerzin wekt?

Met streepje, zonder streepje

„Wat fascinerend is aan de vele reacties”, zegt Teunisse in een videogesprek, „is dat al die mensen met sterke meningen onze huidige naam anders schrijven. Met streepje, zonder streepje, met een ander streepje, met een spatie, wel of geen umlaut, als afkorting. Ik neem het ze niet kwalijk! Ook hebben we een onhandig e-mailadres, met ‘oe’ in plaats van ‘ö’, omdat url’s geen umlaut aankunnen. Belangrijker: ‘Asko|Schönberg’ is geladen met betekenis, dat voel ik ook, maar in feite heeft de naam geen betrekking op wie we nu zijn. Het is een vreemde fusienaam met een muurtje tussen de delen. Dat muurtje wilden we neerhalen, zo is dit proces begonnen.”

Het Asko Ensemble (in 1977 voortgekomen uit het Amsterdams Studenten Kamer Orkest) en het Schönberg Ensemble (in 1974 opgericht door Reinbert de Leeuw en studenten van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag) werkten al decennia veel samen voordat ze in 2009 fuseerden. Het nieuwe gezelschap geldt sindsdien als het voornaamste nieuwemuziekensemble van Nederland, met een repertoire dat constant in ontwikkeling is.

Na de covidperiode en het overlijden van spilfiguren Louis Andriessen en Reinbert de Leeuw merkte het ensemble dat er „een bladzijde is omgeslagen”, zegt Teunisse: in de huidige tijd is het belangrijk om nieuw publiek en nieuwe speelplekken te vinden, en daarbij bleek ‘Asko|Schönberg’ een naam die deuren sluit. Testen met klankbordgroepen toonden dat die deuren voor ‘Het Muziek’ juist opengaan.

„We wilden geen saaie beschrijvende naam, maar iets met karakter, dat onze identiteit weerspiegelt.” De zoektocht voerde langs verschillende titels van Andriessen, godfather van de Nederlandse ensemblecultuur, zoals De Stijl of De Materie. Teunisse: „‘Het Muziek’ kwam zomaar uit de lucht vallen. Simpel, speels, gek genoeg toch ook gelaagd. Het is een naam die ons erfgoed centraal zet: eigenwijze hedendaagse muziek. Bij mij is het omgekeerd, ik vind ‘de muziek’ nu ineens heel stom klinken.”

Teunisse begrijpt de heftige reacties best, zegt hij. „Ik heb me er zelf ook schuldig aan gemaakt. Toen VocaalLab ooit verderging als Silbersee dacht ik: waarom, in hemelsnaam? Maar ze waren de lab-functie ontgroeid, het was een logische stap. Nu vind ik Silbersee een ijzersterke naam. De mens is een gewoontedier, misschien moet dat de conclusie zijn.”

Veel namen veranderden al

Nee, het is niet voor het eerst dat een ensemble van naam verandert. Onlangs nog liet het Nederlands Philharmonisch Orkest het ‘Orkest’ uit zijn naam vallen. Holland Symfonia werd Het Balletorkest. Het Orkest van het Oosten probeerde het ooit onder de enigszins lachwekkende noemer ‘HET Symfonieorkest’, draaide de wijziging een jaar later terug en is inmiddels opgegaan in Phion. Teunisse van Asko|Schönberg is zelf ook ervaringsdeskundige: het andere ensemble waar hij artistiek directeur is veranderde in 2023 van Slagwerk Den Haag in HIIIT. Het is nog te vroeg om cijfers over publieksbereik te kunnen vergelijken, zegt Teunisse, maar de respons op ‘HIIIT’ is „overwegend positief” geweest.

Ook Neil Wallace, artistiek directeur van festival The Big Sing in Haarlem, heeft nog geen harde cijfers: het festival dat hij in 2001 oprichtte als ‘de Internationale Koorbiënnale’ veranderde in 2022 van naam. Wallace: „Laten we eerlijk zijn: koormuziek heeft een imagoprobleem. Men denkt vaak aan amateurs die vals Mozart zingen. En wie weet nou wat ‘biënnale’ betekent? Festivals in de actuele pop hebben fantasievolle namen als Le Guess Who? of Into The Great Wide Open. Waarom kan zo’n naam met energie, ambitie en uitstraling niet in de klassiek? The Big Sing was best een controversiële keuze – ook nog eens in het Engels – en een klein groepje vindt het nog steeds niets, maar de algemene teneur is: fris, aantrekkelijk, passend voor wat we zíjn.” Over ‘Het Muziek’ is Wallace uitgesproken: „Dat komt wel goed, want hoe radicaal dan ook, het is een keuze die getuigt van lef.”

Nog een voorbeeld: de Operadagen Rotterdam. Daarvan bleef vier jaar geleden enkel de beginkapitaal over: ‘O.’, met als ondertitel ‘Festival for Opera. Music. Theatre’. „De naam Operadagen was internationaal ingeburgerd en we kregen best boze reacties. Mensen zeiden: ‘Jullie hebben ons festival afgepakt!’ terwijl er niets veranderde aan de inhoud”, zegt artistiek directeur Guy Coolen. Maar: „Onze vlaggen in de stad werden ineens veel meer opgemerkt. We kregen projectvoorstellen uit gemeenschappen die we voorheen nauwelijks bereikten. Toen ik vroeg waarom ze niet eerder bij ons waren gekomen kreeg ik te horen: ‘Ach, opera, dat is niks voor ons.’” Het woord ‘opera’ bleek mensen af te schrikken. Nu programmeert O. meer kleinschalige producties en trekt het een diverser en jonger publiek. Het kwam het festival op lof te staan van de beoordelingscommissie van de Raad voor Cultuur.

Zelf vond Coolen ‘O.’ aanvankelijk ook nogal radicaal, maar achteraf is hij „zeer blij” met de naamswijziging, omdat de oude naam „niet meer klopte met de inhoud”. Ze zijn niet iets anders gaan doen, benadrukt Coolen: „We programmeren nu alleen mét de mensen in plaats van vóór hen. Ze komen zelf naar ons toe. Dat komt echt door de naam. En van het oude publiek dat is gebleven horen we ook dat ze blij zijn met de nieuwe energie en de jonge bezoekers.”