Zonder Amerikaanse wapens krijgt Oekraïne het nog veel zwaarder te verduren – zes vragen over het stopzetten van de steun uit Washington

Het Amerikaanse besluit om alle militaire steun aan Oekraïne op te schorten dwingt president Volodymyr Zelensky en zijn Europese bondgenoten tot een reactie. Zes vragen over het verstrekkende besluit van president Donald Trump.

1
Wat gebeurt er nu? Gaan er per direct geen wapens meer naar Oekraïne?

Volgens bronnen van persbureau Reuters werd de levering van alle Amerikaanse militaire goederen in de vroege ochtend van dinsdag stopgezet. De Poolse premier Donald Tusk bevestigde dat dinsdagmiddag, nadat hij was ingelicht door de Poolse douane. „We krijgen berichten vanaf de grens die de Amerikaanse verklaringen bevestigen”, aldus Tusk. De Poolse regering was niet vooraf geïnformeerd, zei een woordvoerder van het Poolse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Amerikaans en Europees militair materieel wordt de laatste jaren vanuit Rzeszów, een stad in Zuidoost-Polen, naar Oekraïne getransporteerd. Het besluit van Trump betekent dat Oekraïne niets meer uit de VS krijgt, ook niet de wapens en munitie die onder president Joe Biden zijn toegezegd.

Oekraïne ontving uit de VS onder meer 155mm-granaten voor de artillerie, munitie voor machinegeweren, antitankraketten en Patriot-raketten voor de luchtafweer, tanks, infanteriegevechtsvoertuigen, Himars- en Atacms-aanvalsraketten en tal van onderdelen voor Amerikaanse wapensystemen. De VS blijven wel inlichtingen verstrekken aan de Oekraïense strijdkrachten, meldde CNN dinsdag.

2
Wat betekent dit voor de Amerikaanse wapens die Europa inkoopt en aan Oekraïne levert?

Nu Trump de Oekraïners op het slagveld lijkt te willen verzwakken, om hen tot een staakt-het-vuren te dwingen, zou hij ervoor kunnen kiezen ook Europese wapensteun te dwarsbomen of te vertragen. Of hij dit zal doen, blijft onduidelijk zolang de maandag door het Witte Huis aangekondigde „pauze” niet in een formeel beleidsdocument of decreet is vervat.

Overduidelijk is wel dat de Amerikaanse wapenindustrie en defensievoorraden zowel in kwaliteit als kwantiteit veel sterker zijn dan de Europese. De Europese bondgenoten van Oekraïne kochten een aanzienlijk deel van hun militaire steun aan Kyiv de afgelopen jaren bij Amerikaanse wapenfabrieken.

Oekraïne kocht zelf ook rechtstreeks, of via een leenconstructie met het Pentagon, wapens in de VS. Het meeste wapentuig kreeg het, op last van Biden, rechtstreeks geleverd uit de Amerikaanse voorraden. Die aanvoerroute is nu door Trump afgesloten.

Ook lang na het tekenen van de koopcontracten kunnen de VS controle houden over deze wapens, bleek vorig jaar, toen Europa oude F-16’s wilde doorspelen aan Oekraïne. Al waren de straaljagers soms al decennia in Europees bezit, er moest eerst toestemming komen van de toenmalige regering-Biden. Ook kunnen de VS invloed uitoefenen via onderhoudscontracten en de levering van reserveonderdelen.

Amerikaanse wapenfabrieken hebben de afgelopen drie jaar sterk geprofiteerd van de Oekraïne-oorlog (en van die in Gaza). Gemiddeld 75 cent van elke defensiedollar die de VS uitgeven aan bondgenoten verlaat nooit het Amerikaanse vasteland.

Maar sinds Trumps verkiezingszege staan de aandelenkoersen van grote defensiebedrijven als Lockheed Martin en Palantir in de min. Die van Europese concurrenten als Thales (Frans), B.A.E. (Brits) en Rheinmetall (Duits) stijgen juist sterk. Marktpartijen speculeren erop dat de Europeanen onafhankelijker willen worden van de Amerikaanse defensie-industrie.

3
Wordt Starlink ook stopgezet?

Het commerciële satellietennetwerk van techmiljardair Elon Musk is voor Oekraïners onmisbaar geworden, zowel op als buiten het slagveld. Omdat gewone telefoon- en internetverbindingen door de oorlog platliggen, vallen zowel de strijdkrachten als burgers terug op de compacte Starlink-schotels. Voor de Oekraense krijgsmacht om onderling te kunnen communiceren en om drones naar hun doelwitten te geleiden. Aanvankelijk werd de rekening voor het gebruik hiervan betaald door het Pentagon, maar inmiddels doen Polen en Duitsland dit.

Musk is een nog fellere criticus van Zelensky dan Trump, in wiens regering hij een prominente rol toebedeeld heeft gekregen. Amerikaanse onderhandelaars zouden Starlink de afgelopen weken al hebben ingezet als instrument om Kyiv naar de onderhandelingstafel te dwingen. Dit noopt de Oekraïners er toe om aan alternatieven te werken, meldde de minister van Defensie.

4
Hoe wordt er in de Amerikaanse politiek gereageerd?

Trumps afbraak van tachtig jaar trans-Atlantisch bondgenootschap en zijn anti-westerse draai, ten gunste van Moskou, vormen een grote historische ommezwaai. Toch krijgt hij er beperkt kritiek op van zijn Republikeinse partij. In het Congres kiezen zelfs sommige uitgesproken bondgenoten van Kyiv, zoals senator Lindsey Graham, nu snel de kant van de president. Ze doen dit mogelijk uit vrees dat Trump in de eerstvolgende Republikeinse voorverkiezingen een rivaal zal steunen (aan wiens campagnekas Musk vervolgens de nodige miljoenen kan doneren).

Toch waren er maandagavond enkele Republikeinen die kritiek durfden te uiten op Trumps besluit. „Jammer dat Iran, Noord-Korea en China niet ook hun militaire en economische steun [aan Rusland] pauzeren”, stelde afgevaardigde Don Bacon uit de diep-Republikeinse staat Nebraska. „Er is een agressor en een slachtoffer, er is een democratie en een dictatuur, er is een land dat deel wil zijn van het Westen en ander dat het Westen haat. Wij zouden ondubbelzinnig aan de goede kant moeten staan.”

5
Wat betekent dit voor Oekraïne?

Hoe langer de Amerikaanse onderbreking van wapenleveranties duurt, des te groter de gevolgen zijn voor de Oekraïense strijd tegen de Russen. Een jaar geleden, toen de Amerikanen hun wapensteun aan Oekraïne onder druk van het Congres maandenlang stillegden, liepen de Oekraïense wapentekorten snel op.

Dat was zichtbaar aan de frontlinies, waar Rusland op sommige plekken zeven tot tien keer zo veel artilleriegranaten afschoot als Oekraïne. Verder richtten de Russen grote verwoestingen aan in de Oekraïense steden en aan de energievoorziening, omdat het land onvoldoende munitie had voor de luchtafweer, zoals raketten voor de Patriot-batterijen die de belangrijkste centra van het land verdedigen. Ook bestaat het risico dat reparaties en onderhoud niet meer kunnen worden uitgevoerd, zei de Oekraïense premier Denys Sjmyhal zei dinsdagmiddag. Het Patriot-luchtverdedigingssysteem is het enige systeem in Oekraïne dat in staat is om Russische ballistische raketten te onderscheppen.

De kans dat dat patroon zich op den duur gaat herhalen is groot. Aan de frontlinies zal dat vermoedelijk betekenen dat de Oekraïense linies op den duur steeds verder buigen, totdat ze breken, zo verwacht het Center for Stategic and International Studies (CSIS). Voor de steden betekent het dat de Russen steeds meer vrij baan krijgen met raket- en droneaanvallen en granaatbeschietingen op Oekraïense fronttroepen, op de burgerbevolking, de industrie en de cruciale infrastructuur.

Als de Amerikanen geen militaire inlichtingen meer delen, zal dat grote gevolgen hebben voor de Oekraïense capaciteit. Dankzij de VS is Oekraïne in real time op de hoogte van Russische troepenbewegingen, van lanceringen van raketten en aanvalsdrones in de richting van Oekraïne en andere oorlogsmanoeuvres.

Verder weet Kyiv met dank aan de VS wanneer Russische bondgenoten als Iran en Noord-Korea wapens of zelfs troepen transporteren naar Rusland, o waar die wapens worden opgeslagen en wanneer ze naar het front worden vervoerd. Zonder die inlichtingen kan Oekraïne niet of nauwelijks militaire doelwitten in Rusland identificeren of aanvallen. Met andere woorden: vrijwel alles wat Oekraïne wil weten van de Russische oorlogsmachine komt binnen via Amerikaanse bronnen.

De grote vraag is of het besluit van Trump de vrede dichterbij brengt. Zoals de Oekraïense parlementariër Oleksandr Merezjko dinsdagochtend tegenover het Amerikaanse persbureau AP zei: „Het probleem is dat onduidelijk is wat Trump wil en wat de bedoeling is van zijn handelen. Het lijkt erop dat hij vanaf vandaag steeds meer aan de kant van de Russen staat en probeert Oekraïne te dwingen om de Russische eisen te accepteren. Dit ziet er afschuwelijk uit: de zwakkere dwingen om de eisen van de sterkere agressor te accepteren.”

6
Wat kan Europa doen?

De al tot het uiterste gespannen trans-Atlantische verhoudingen kregen door Trumps besluit opnieuw een knauw. De druk op Europa om Oekraïne te steunen is na de chantage door Trump nóg groter geworden. Europa is voor Kyiv een onmisbare leverancier van geld en wapens. Tegelijk kan Europese steun voor Zelenksy door Trump opgevat worden als ondermijning van zijn pogingen om de Oekraïense president onder druk te zetten. Europa moet kleur bekennen.

Europa kondigde niet direct nieuwe wapenleveranties aan om de opschorting van Amerikaanse zendingen op te vangen. De Europese Commissie legde wel een plan op tafel om in de komende jaren tot 800 miljard euro vrij te maken voor de eigen defensie én voor wapenaankopen ten behoeve van Oekraïne. Dit plan wordt donderdag besproken op een speciale EU-top. De kern is het voornemen om 150 miljard euro te lenen, een bedrag dat vervolgens, ook in de vorm van leningen, ter beschikking van lidstaten wordt gesteld om in defensie te investeren. „We leven in gevaarlijke tijden”, zei Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen dinsdagochtend.

Een woordvoerder van de Britse regering liet weten dat de steun voor Oekraïne onverminderd is. Het Verenigd Koninkrijk is al jaren een van de belangrijkste bondgenoten van Kyiv en speelt een belangrijke rol als bemiddelaar tussen Europa en Washington.

De Tsjechische premier Petr Fiala schreef op X dat het besluit van Trump de noodzaak onderstreept om het Europese beleid fundamenteel te herzien. De Franse minister van Benjamin Hadddad (Europese Zaken) zei dat er druk op Rusland uitgeoefend moet worden, niet op Oekraïne. De fractievoorzitter van GroenLinks-PvdA in de Tweede Kamer, Frans Timmermans, noemde het besluit van Trump onvoorstelbaar en roekeloos. „Dit is geen vredesstrategie, dit is buigen voor Poetin. Aan Europa om leiderschap te tonen en het gat te vullen. Ook Nederland moet daar een bijdrage aan leveren.”

4 maart 2025: dit bericht is geactualiseerd met de melding dat de VS inlichtingen blijven verstrekken.

Delen





Mail de redactie