‘Zo’n heldin was voor mij nieuw’

„Een Canadese vriendin schreef me via Facebook dat ze een geweldig boek had gelezen. The Hunger Games heette het, een fantasy-roman die nog niet in Nederland was verschenen. Ik was 17 en kon niet wachten het te lezen. Een paar maanden later was het zover, ik zie mezelf nog zitten met de Nederlandse vertaling op de bank van mijn ouders, in het hoekje waar ik altijd zat te lezen.

„Tot diep in de nacht heb ik doorgelezen, zo graag wilde ik weten hoe het boek afliep. Het dystopische Panem is onderverdeeld in twaalf districten. Elk jaar worden uit elk district twee kinderen geselecteerd, een jongen en een meisje, die tegen elkaar en de andere kinderen moeten vechten tot de dood. Allemaal ter vermaak van het Capitool. Het was gruwelijk en fascinerend tegelijk, met verrassende wendingen die me gegrepen hielden.

„Het intrigeerde me toen al hoe zeer je als lezer in het kamp kan zitten van de personages. Je wil graag dat de een wint, ook al betekent dit dat iemand anders moet sterven. Ook was ik onder de indruk van hoe sterk het vrouwelijk hoofdpersonage is. Katniss Ever-deen is niet amicaal, ze hoeft niet leuk gevonden te worden. Het bevoel me wel, dat vrouwelijke personages anders mocht zijn dan zacht en meegaand.

„Nu bij het herlezen was ik weer net zo gegrepen door het verhaal. Tegelijk merk je dat het voor Young Adults is geschreven. De zinnen zijn staccato opgeschreven. Literair gezien is het geen hoogstandje, maar dat maakt misschien niet uit. De boodschap in het boek blijft ook nu nog staan. Bijvoorbeeld hoe groot de rol van media is in onze beeldvorming. Ik denk niet dat de mensen uit het Capitool weten hoe het er echt aan toe gaat in de districten. Ze zien alleen wat hun voorgespiegeld wordt.

„Als 17-jarige haalde ik dat er niet uit, ik zat ook nog weinig op sociale media. Nu wordt je de hele dag gevoed door allerlei beelden, dat doet iets met je idee van hoe het er in de wereld aan toe gaat.

„The Hunger Games heeft de weg vrijgemaakt voor andere jonge fantasy-auteurs, waar ik zelf toe behoor. De schrijfstijl is toegankelijk, de gecreëerde wereld is net genoeg uitgewerkt om je betrokken te houden zonder overweldigend te zijn. Dit heeft mijn eigen schrijven zeker beïnvloed.

„Als auteur probeer ik de balans te vinden tussen de doorgewinterde fantasy-lezer en de romanlezer die misschien nog niet zo bekend is met magische elementen. Ik wil fantasy als genre graag meer op de kaart zetten.

„We lezen misschien wel veel fantasy in Nederland, maar het is allemaal internationaal georiënteerd. Soms gaat dat heel ver. Ik kreeg bijvoorbeeld de vraag van een Nederlandse volger op Instagram of mijn recent verschenen boek De laatste Ravendochter ook in het Engels vertaald zou worden. Ze las namelijk geen Nederlandse fantasy. Dat is pure gewenning, terwijl lezen in je moedertaal zo mooi kan zijn!

„Ook ik maak me daar wel eens schuldig aan; voor deze rubriek wilde ik The Hunger Games eerst in het Engels lezen. Toen heb ik mezelf streng toegesproken: toen ik 17 was, las ik de Nederlandse vertaling. Dat heb ik nu weer gedaan.”

Delen

Mail de redactie

Een parel. Een vis. Een bootje. De zee. Een novelle of kort prozaverhaal kan, met behulp van een paar eenvoudige elementen, een krachtige boodschap overbrengen. Dat geldt voor The Old Man and the Sea (1952), het beroemde verhaal van Ernest Hemingway over de bejaarde Cubaanse visser Santiago die, na 84 dagen geen vis te hebben gevangen, een gigantische marlijn aan de haak slaat. Santiago wil de vis op de markt verkopen, maar eenmaal koers gezet naar de kust, verliest hij zijn buit tijdens een uitputtende strijd met aanvallende haaien. Doodop bereikt hij het strand met slechts het karkas van de vis hangend aan de boot. Een eenvoudig verhaal met een simpele boodschap, althans, daar lijkt het op, want wat deze novelle zo sterk maakt, zijn de bredere thema’s die aan bod komen: het ontzag van de oude man voor de natuur, zijn armoede en belabberde maatschappelijke positie, het besef van zijn eigen nietigheid. Ze maken van dit eenvoudige verhaal een existentieel drama.

Een soortgelijke boodschap over bezit, verlies en de kwetsbare positie van de mens schuilt in De Parel, de novelle die John Steinbeck al in 1947 publiceerde. Gebaseerd op een oude Mexicaanse volksvertelling uit La Paz vertelt de Amerikaanse schrijver het verhaal van visser Kino, die samen met zijn vrouw Juana en baby Coyotito een eenvoudig bestaan leidt in een plaatsje aan de rand van de oceaan.

Bij aanvang van het verhaal heerst binnen het gezin volledige harmonie, iets wat Steinbeck samenvat in het ‘Lied van het Gezin’, een eeuwenoud liedje bestaande uit drie noten dat Juana zingt: „Alles smolt erin samen. Soms zwol het aan tot een adembenemend akkoord dat je bij de keel greep, zeggende: dit is veiligheid, dit is warmte, dit is het grote geheel.”

Maar dan slaat het noodlot toe: een schorpioen kruipt het hutje binnen en steekt met zijn angel de kleine Coyotito. In paniek rennen Kino en Juana met hun baby naar de plaatselijke dokter, die de inheemse bevolking minacht en, zonder betaling, weigert hulp te bieden. Reden voor Kino om met zijn kano erop uit te gaan in de hoop een parel te vinden die waardevol genoeg is om de behandeling van de arts te bekostigen. En dan gebeurt wat niet zou moeten gebeuren. Kino vindt de ‘Parel van de Wereld’. Een paradoxale gebeurtenis want in dit geluk (Kino begint meteen te dromen over wat dit fortuin hem zou kunnen opleveren) schuilt ook het kwaad. Hebzucht vult het hoofd van Kino en niet alleen zijn hoofd. Steinbeck vat het samen in een wonderschone zin: „Parel en mens versmolten met elkaar en er scheidde zich een vreemd, donker bezinksel af. Iedereen voelde zich plotseling verwant aan Kino’s parel en Kino’s parel sloop binnen in de dromen, bespiegelingen, plannen, toekomstdromen, wensen, behoeften, begeerten en verlangens van iedereen en slechts één mens stond hen in de weg en dat was Kino, zodat hij vreemd genoeg de vijand van iedereen werd.”

Inderdaad, daarna gaat het helemaal mis, inwoners dringen de woning van Kino binnen, een moord vindt plaats en het gezin vlucht de bergen in. Ook hier lijkt de moraal van het verhaal simpel: hebzucht leidt tot de ondergang. Het doet denken aan Jean-Jacques Rousseau’s Vertoog over de ongelijkheid, zijn essay uit 1755 waarin hij beschrijft hoe de mens uit zijn (fictieve) paradijselijke toestand – oftewel de natuurstaat – wordt ontrukt op het moment dat ‘de eerste mens’ een stuk land afbakent en dit ‘het zijne’ noemt. Bezit leidt tot ongelijke machtsverhoudingen, tot machtsmisbruik en oorlog.

Een simpel gegeven maar hoe vertel je dit ook op een eenvoudige manier zonder te vervallen in saaie theorieën? Daartoe dient het sprookje, het volksverhaal, maar dus ook, in het geval van Steinbeck of Hemingway, de novelle.

Neem deze zinnen, waarin Steinbeck de toekomstdromen van Kino schetst en tegelijkertijd aangeeft wat het betekent om in armoede te leven: „De schoonheid van de parel, die lag te flikkeren en te glanzen in het licht van het kaarsje, spon een bedrieglijk web om zijn brein. De parel was zo mooi en zo zacht en hij liet zijn eigen muziek horen – zijn muziek vol beloften en verrukking, zijn waarborg voor de toekomst, voor weelde en veiligheid. In zijn warme glans lag een belofte, een zwachtel tegen ziekten en een muur tegen beledigingen. Hij sloot de honger buiten.”

Delen

Mail de redactie

In het Spaanse Andalusië heerst „een groene goudkoorts”, aldus schrijver Stefan Brijs (1969) in zijn dagboek Het geduld van de bloemen, een vervolg op het eerdere Berichten uit de vallei (2020). Die groene goudkoorts woedt onder de boeren die in de steeds droger wordende landstreek toch een rijke oogst willen binnenhalen. Dat kan alleen door irrigatie en bevloeiing, wat tot gevolg heeft dat natuurlijke waterbronnen als rivieren en meren uitgeput raken. In dit boeiende journaal gaat het veelvuldig over deze en vergelijkbare, complexe aspecten van klimaatverandering en de invloed daarvan op het boerenbestaan in de woonomgeving van Brijs.

De achteloze lezer zou denken: wonen zoals Stefan Brijs doet in een stil dorp op een heuvel in een paradijselijke, subtropische streek moet een gelukzalig gevoel geven. Dat is natuurlijk waar, maar Brijs beschrijft opnieuw, evenals in Berichten uit de vallei, de dreiging die hij dagelijks aan den lijve ondervindt. En niet alleen hij, vooral ook de flora en fauna om hem heen.

De kaalkopibis

Vanuit zijn schrijfhut kan hij zien dat aan de overzijde van de vallei bomen worden gerooid en rotsen geëgaliseerd om avocado-plantages in te richten, het nieuwe groene goud. Maar avocado’s gebruiken ongekende hoeveelheden water. Dat kwam vroeger uit de rivieren, maar die zijn goeddeels drooggevallen.

Niet voor niets noteert hij aan het begin, op 15 januari 2024, dat hij vreest dat het „heel stil en doods” gaat worden als al het leven om hem heen verdwijnt. Vooral het gekwetter van zo’n alledaagse vogelsoort als de huismus zal hij missen.

Het boek volgt de seizoenen en is onderverdeeld in ‘Troost’ en ‘Hoop’. Brijs beschrijft in het openingshoofdstuk de dood van zijn moeder in haar Vlaamse woonplaats en zoekt vervolgens troost én hoop, de fundamentele emoties van dit journaal waarin de natuur een hoofdrol speelt. Dat doet hij prachtig. Daarbij laat hij zich inspireren door de bloemen die bij regenval opbloeien. Want gelukkig regent het ook wel eens, en komen ze massaal en bedwelmend te voorschijn, alsof ze al die tijd geduldig hebben gewacht onder de harde, droge aardkorst. Ook aan de waarneming van vogels ontleent hij troost.

Wat betreft zijn schrijfstijl heeft Brijs veel weg van Jan Brokken. Zijn kalm geformuleerde zinnen hebben, als je nauwgezet leest of herleest, ook iets spectaculairs. Neem bijvoorbeeld zijn beschrijving van de kaalkopibis, niet bepaald moeders mooiste onder de vogels. Hij neemt een groep van dertig waar, op het hoge dak van een hooischuur, die daar bijeen zijn als op een „heksensoiree”. De kaalkop als heks, maar wat voor een, in elk geval in een verenkleed met „metaalachtige tinten in bordeaux, paars en bronsgroen”. Vervolgens: „Alsof ze een baljurk met pailletten hebben aangetrokken. Sommige vogels zijn druk bezig zich op te maken. Ze leggen de vleugels en de staartveren in de plooi, om de ogen brengen ze gele eyeliner aan, de snavel wordt rood gepoederd, om poten gaan ringen van kunststof en aluminium.”

Mannen met meetlinten

Omdat Brijs en zijn vrouw sinds 2014 in Andalusië wonen heeft hij veel kennis van en een diepgaande band met huis, dorp, streek opgebouwd. Hij volgt nauwgezet het broeden van de zwaluwen op het terras en knielt voor een bijzondere orchidee, die hij in de berm aantreft. Hij is nadrukkelijk geen passant, maar een bewoner.

Voor alles is het een vorm van empathie die hij ervaart, in dit geliefde landschap. Schitterend beschrijft hij het wantrouwen dat hem bekruipt als hij mannen met meetlinten in het landschap in de weer ziet. Hij vreest een nieuwe, monotone avocadoplantage. Dat voorgevoel beklemt hem: zoveel natuur is er al voor de groene koorts geofferd.

Delen

Mail de redactie