Zingen over de verstoorde relatie tussen mens en natuur: ‘Als ik dit monumentale werk speel, voel ik me zo onbelangrijk’

Posted on May 7, 2024 by admin

Het Nederlands Kamerkoor zingt geen noot, deze maandagochtend in Theaterhuis de Berenkuil in Utrecht. De zangers luisteren naar een presentatie van componist Merlijn Twaalfhoven, ze schrijven een brief aan de toekomst of wandelen zwijgend door Natuurpark Bloeyendael, met in hun oortjes de ‘artistieke audiowandeling’ De Tegentijdse Tocht die Twaalfhoven maakte over ‘diepe tijd’ en ‘langetermijndenken’.

Dit allemaal ter voorbereiding op het nieuwe programma Steel Stolen, over de verstoorde relatie tussen mens en natuur, waarvoor ze samenwerken met celliste Maya Fridman en twee slagwerkers van HIIIT (voorheen Slagwerk Den Haag). Woensdag is in Amsterdam de première, daarna voert de tournee langs Arnhem en Den Haag. Alleen zondag in Utrecht kun je voorafgaand aan het concert ook de audiowandeling lopen.

Het Nederlands Kamerkoor wil „overweldigende concerten brengen”, zegt artistiek directeur Tido Visser. Met geweldige muziek, maar ook met verhalen die ertoe doen. „Daarvoor is het belangrijk dat de zangers verbonden zijn met de inhoud en niet alleen de noten zingen. Op het moment dat de Evangelist in de Matthäus-Passion van Bach vertelt over het sterven van Christus, kun je niet hebben dat iemand uit het koor aan zijn haar zit of zijn jasje goed doet. Je aanwezigheid op het podium maakt je medeverantwoordelijk voor het overbrengen van het verhaal.”

Verdiepingsdagen

In 2022 zong het NKK de opera #uncut van Renske Vrolijk, geïnspireerd door haar eigen ervaringen als trans vrouw. Het koor organiseerde toen voor het eerst een ‘verdiepingsdag’ om alle betrokkenen mee te nemen in de nuances van de thematiek. „Dat was enorm verrijkend. Sindsdien houden we vaker verdiepingssessies rond onze programma’s”, zegt Visser.

In Steel Stolen dient het delven van ijzererts als zinnebeeld voor de verstoorde relatie tussen mens en natuur. „Dat onderscheid is een heel westers concept”, zegt Visser. Wij hebben onszelf buiten de natuur geplaatst om haar te kunnen overheersen en ontginnen. „Maar als je de kracht niet kent van wat je delft, moet je het dan wel uit de aarde halen? Wat als het zich tegen je keert, in de vorm van wapens of een dolgedraaide industriële revolutie?”

Het centrale werk waaraan deze thematiek is opgehangen, is Curse upon Iron (1972) van de Estse koorcomponist Veljo Tormis, een indringende oorlogsverklaring aan het geweld zelf, waarbij de dirigent opzwepend op een sjamanentrommel beukt met een konijnenpoot. Bij een eerdere uitvoering door het NKK gebruikte de Estse dirigent Tõnu Kaljuste een echte konijnenpoot, de haren vlogen in het rond, maar chef Peter Dijkstra kiest ditmaal voor een gewone slagwerkstok.

De voorstelling begint met de delicate en tijdloze natuurevocatie Stimmen der Natur van Alfred Schnittke. Curse upon iron katapulteert ons daarna naar de chaos van het heden, waarna de boetedoening Svyati van de Engelse ‘holy minimalist’ John Tavener volgt: een erkenning van de fouten die de mens heeft gemaakt. Op de achtergrond is ondertussen de filmprojectie Aletsch Negative van de Zwitserse kunstenaar Laurence Bonvin te zien, waarvoor zij fotonegatiefbeelden van een gletsjer zodanig bewerkte dat het lijkt alsof het roodgekleurde ijsweefsel leeft, alsof het smeltwater bloed is dat door aderen stroomt. „De gletsjer wordt een personage in de voorstelling”, zegt Visser.

Niet de noten maken ‘Sonnengesang’ een moeilijk werk, maar de uitdaging om zulke spirituele muziek over te brengen naar het publiek

Hogepriesteres

De tweede helft van de voorstelling is een terugkeer naar de natuurevocatie, met het uitgesponnen Sonnengesang (1997) van Sofia Goebaidoelina. Zij liet zich inspireren door het Zonnelied van Sint Franciscus van Assisi, waarin hij de schepping prijst in al haar facetten, inclusief ziekte en dood. Celliste Maya Fridman speelt de solopartij, die Goebaidoelina oorspronkelijk voor Mstislav Rostropovitsj schreef.

Fridman wordt naar het podium begeleid en tot leven gewekt door twee performers, alumni van het traineeprogramma NKK NXT, die de composities aaneenlassen met improvisaties. De performers doen in hun motoriek denken aan vogels, met een knipoog naar Franciscus, die tot de vogels preekte.

Visser noemt Fridman „de hogepriesteres van de voorstelling”. Maar deze hogepriesteres is verward, „een gestolde god”: de hoogmoedige mens, geschapen naar het evenbeeld van zijn god, is zich steeds meer als een god gaan gedragen en heeft zijn hand overspeeld.

Zo’n rol is een kolfje naar de hand van Fridman, die graag theatrale concepten omarmt en zelf een PhD-onderzoek doet naar de ritualisering van de concertpraktijk. Niet de noten maken Sonnengesang een moeilijk werk, zegt ze, maar de uitdaging om zulke spirituele muziek te belichamen en over te brengen naar het publiek. Fridman: „Het is zo enorm en monumentaal, wanneer ik dit werk speel, voel ik me extreem onbelangrijk. Goebaidoelina deelt haar visioen van het universum met ons.”

Steel Stolen door Nederlands Kamerkoor & HIIIT (voorheen Slagwerk Den Haag) o.l.v. Peter Dijkstra, m.m.v. Maya Fridman. Tournee 8-12/5. Speellijst: Nederlandskamerkoor.nl

Expres niet zoals Charles Dickens het bedoelde, maar wel vrolijk en lekker suikerzoet

admin
November 24, 2024
0

Zul je net zien: Kerst staat voor de deur – een afschuwelijke feestdag voor afschuwelijke mensen – en dan klieft je domme zusje ook nog eens haar hoofd in tweeën op de rand van haar badkuip. Het overkomt Carola (Nandi van Beurden), eigenaar van Carola’s Christmas Shop, voorheen Carels Christmas Shop. Rechtstreeks naar de hemel kan zusje Christel (Suzan Seegers) niet: ze moet zich eerst nog een laatste keer tegen Carola aan bemoeien.

Op Kerstavond meldt Christels spook zich daarom bij haar grote zus in huis om daar te verkondigen dat Carola bezocht zal worden door drie geesten. Die ervaring zal haar ervan moeten overtuigen haar leven te beteren. Daar zal wel een hoop overtuigingskracht voor nodig zijn, want Carola lijkt niet meteen onder de indruk van Christels spookverschijning. Al zal ze haar zusje (tevens haar werknemer) wel missen in de winkel. Carola: „Niemand maakt zo’n goede cappuccino als jij.”

In kerstmusical A XXXmas Carola is Carola een botte, gierige, ijskoude zakenvrouw met een hekel aan Kerst. Dat maakt haar de vrouwelijke tegenhanger van Ebenezer Scrooge, de hoofdpersoon van Charles Dickens’ A Christmas Carol, het verhaal waar A XXXmas Carola op is geïnspireerd. Wel kreeg de musical de ondertitel Precies zoals Dickens het nooit bedoeld heeft mee, dus verwacht geen adaptatie die al te loyaal blijft aan het bronmateriaal.

Sterrencast

Wat je wél van A XXXmas Carola kunt verwachten is een vijfkoppige sterrencast (naast Van Beurden en Seegers zijn ook Jeremy Baker, Thomas Cammaert en Luuk Haaze van de partij) die uitblinkt in vrolijke, meerstemmige nummers, waaronder veel bewerkingen van bekende kerstliedjes. Zowel de nummers als de grapjes volgen elkaar in rap tempo op in het script van Allard Blom. In de eerste scènes is het wel even wennen aan de dik aangezette humor, met een hoofdpersoon die veel weg heeft van een snauwerige Disneyfilm-slechterik. Carola lijkt zelfs te zijn vormgegeven als Cruella de Vil, geheel in het zwart-wit, terwijl de overige personages zich hullen in rood-groene sjaals en truien.

Naarmate Carola’s voorgeschiedenis wordt onthuld, wordt het personage minder eendimensionaal. Dat wil niet zeggen dat A XXXmas Carola een bijzonder gelaagd geheel is – qua plot en sentimentaliteitsgehalte komt het verhaal vrij dicht in de buurt van de Hallmark-films die deze maanden iedere avond op ‘Christmas Channel’ RTL8 te zien zijn. Al Carola’s herinneringen, trauma’s en dromen draaien om mannen. Maar op vrijwel alle andere vlakken dan het plot is de musical origineel en creatief; van de bij vlagen harde humor tot de catchy liedteksten. Ook naar de muziek van Sam Verhoeven kun je blijven luisteren. Vooral de kerstrevue, een jaarlijkse traditie van Carola’s vader, zit zo goed in elkaar dat het jammer is dat hij maar een paar minuten duurt. Het decor – dat bestaat uit huisjes op kniehoogte die regelmatig van plaats wisselen of eventjes in de lucht zweven – zorgt intussen voor een sprookjesachtige sfeer.

Het maakt dat je je gewillig overgeeft aan het suikerzoete einde waar A XXXmas Carola onvermijdelijk op afstevent. Zo’n suikerzoet einde is ook best lekker. Af en toe. Met Kerst, bijvoorbeeld.

Kendrick Lamar stuurt de wolven af op gemakzuchtige succesrappers op nieuw album ‘GNX’

admin
November 23, 2024
0

Not Like Us heeft het nieuwe album van Kendrick Lamar niet gered. In die spijkerharde track haalde Lamar eerder dit jaar vernietigend uit naar zijn rivaal Drake en beschuldigde hij hem onder meer van pedofilie en uitverkoop van de hiphopcultuur. Het was dé giftige genadeslag na een hectische blitzkrieg waarin de twee elkaar met in bijzonder hoog tempo uitgebrachte beledigende tracks op de huid zaten en groeide uit tot de hiphopkraker van het jaar. Not Like Us tikt op Spotify de miljard streams aan en maakt kans op vijf Grammy Awards, waaronder die voor nummer en plaat van het jaar.

Maar op het vrijdagavond plotseling online gezette nieuwe album GNX van Kendrick Lamar speelt de Canadese rapper en zanger die Lamar dit voorjaar nummer-na-nummer tot aan de enkels afzaagde, geen rol van betekenis meer. Terwijl de andere hoofdrolspelers in die vete recent sussend stelden dat het niet zo serieus was, schakelt Lamar strijdbaar dóór. Het gaat hem niet puur om Drake, maar om hypocrisie en platte commerciële belangen die hij veel breder in zijn scene aantreft.

Lamar is iemand die in zijn werk voortdurend worstelt met verleidingen en twijfels over zijn rol als succesvol boegbeeld van zijn gemeenschap en genre. Hij is het duidelijk spuugzat hoe gemakzuchtig andere succesrappers omgaan met de cultuur die voor hem van levensbelang is. GNX is het eerste album dat Lamar zelf uitbrengt met zijn bedrijf PgLang en is rauwer en minder conceptueel opgezet dan voorgangers als het sterk naar binnen gerichte Mr. Morale & The Big Steppers, Pulitzer Prize-winnaar DAMN., en het als generationeel meesterwerk onthaalde To Pimp A Butterfly.

Hongerige rappers

Op GNX grijpt Lamar nadrukkelijk in muziek en tekst terug op waar het voor hem begon, in geboortestad Compton in Los Angeles. Het wemelt van de galmende elektronische bassen, rauwe funky beats en vlammende gastoptredens van jonge, hongerige rappers uit L.A., zoals Peysoh, Hitta J3 en Young Threat op de stotterend stuiterende westkustbeat van GNX. In openingstrack ‘wacced out murals’ rekent Lamar op een diep dreunende kickdrum af met in zijn ogen twijfelachtige acties van hiphopsterren als Lil Wayne en Snoop Dogg en ‘politieke correctheid’ in de rapscene. In het schmierend pompende ‘squabble up’ stuurt hij de wolven af op rappende poseurs.

Zijn strijdlust doet Lamar goed. Hij rapt lenig, losjes, gedreven en soms een beetje pesterig. „Ik houd mijn voet op het gaspedaal,” rapt Lamar op de aanstekelijk haperende staccato-funk van producer Mustard, die ook Not Like Us produceerde. „Iemand moet het doen.” Zijn rijmschema’s en tekstuele dubbele bodems en verwijzingen zijn onverminderd magistraal, en wie goed luistert, hoort in vrijwel elke kritische noot, tegelijk bemoedigende levenslessen voor zijn achterban: bescherm je hart, geloof in jezelf, investeer in jezelf, werk hard, en reken niet op anderen maar op zelfliefde.

‘Reincarnation’ is een nieuw hoofdstuk in de voortgaande artistieke uitwisseling die Lamar in zijn werk voert met zijn in 1996 vermoorde inspiratiebron Tupac ‘2Pac’ Shakur. Hij leent de muziek en rapstijl van 2Pac voor een geweldig gelaagd verhaal waarin hij zich neerzet als incarnatie van eerdere succesvolle zwarte artiesten en de beproevingen die ze doorstonden, waaronder een briljante zangeres die in het raciaal gesegregeerde Amerika worstelde met een drugsverslaving: „Heroïnenaalden hielden me in een foetuspositie.”

In ‘heart pt. 6’ blikt Lamar openhartig terug op de dagen waarin hij opkwam met rapgroep Black Hippy, en zijn jeugdvriend en zakenpartner Dave Free „gevangenis-risico’s” nam om hun muziekcarrière van de grond te tillen.

In het ontspannen en soulvolle sluitstuk ‘gloria’ rapt Lamar over een complexe relatie die zijn leven getekend heeft – om pas aan het eind te onthullen dat het gaat om zijn verhouding tot zijn pen, zijn schrijven. „Ik deed het met integriteit en n****s probeerden nog steeds op me te haten”, verklaart Lamar zijn bitterheid tegenover de commerciële toplaag van de rapscene in het subtiel geproduceerde, sfeerrijke ‘man at the garden’. „Er zal nog meer bloed verspild worden. Het is slechts verf voor mij.”

Juist de mensen die van het Fries houden, zijn soms (te) streng op jonge Friese auteurs

admin
November 22, 2024
0

Ja, het is anders om in het Fries te schrijven. Rixt Siderius (19) zoekt normaal in het Nederlands naar woorden die uitdrukken wat ze bedoelt, maar heeft die „speurtocht” nu in het Fries afgelegd. Het is haar Memmetaal, moedertaal. Friese poezië raakt haar, zegt ze, omdat de taal dichtbij is, het is de taal van thuis. Ze draagt een gedicht voor op het podium in een grote glazen kas op het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden.

Jou my dyn tonge en probearje dy dan út te sprekken / it giet net / it giet net / lúster nei myn klanken

Een sneeuwschuiver rijdt buiten voorbij. Het is donderdagavond, donker in de binnenstad. Aan de vooravond van het festivalweekend van Explore the North, een literair productiehuis en festival met een vast podium in Leeuwarden, is het publiek bijeen in de warme kas voor De literaire orgie, of: een feestavond voor iedereen die van taal op podium houdt. De avond vangt aan met leerlingen van het Jonge Schrijvers-traject, een samenwerking van Explore the North en Jeugdtheaterschool Meeuw, dat door ongeveer vijftig jonge Friezen is gevolgd, onder wie Siderius. Jonge Schrijver Mayte Veenstra (18) zingt haar gedicht, door gitaar begeleid. Het publiek is gegrepen. De toon is warm, indringend, de woorden voelen eerlijk, ook als je ze niet verstaat.

Ik stean efter it rút / Ik wachtsje oant ein fan de dei / It ljocht yn myn sliepkeamer is út / Is dêr boppe in plak foar my?

Streng op foutjes

Het kan best spannend zijn om in het Fries op te treden. Juist mensen die zo van de taal houden, kunnen streng zijn op foutjes, zegt Marleen Nagtegaal, artistiek directeur bij Explore the North. Makers kiezen zelf welke taal ze gebruiken, maar soms moedigt Nagtegaal ze aan om te onderzoeken: wat als je dit in het Fries probeert?

Ze zijn van de „literatuur buiten het boek”, zegt Nagtegaal over Explore the North. Alles wat ze doen draait om taal. En dat is veel: workshops, ontwikkeltrajecten, residenties, het vaste Podium Explore in hun gebouw in Leeuwarden, en ze ondersteunen schrijvers met voorstellingen, wars van vastomlijnde disciplines. In juli werd bekend dat de organisatie structurele subsidie krijgt vanuit het Rijk; het is vanaf 2025 onderdeel van de culturele basisinfrastructuur. Het geld, jaarlijks bijna 500.000 euro, is fijn, zegt algemeen directeur Mark Hospers. Maar het is vooral een „erkenning dat wat wij hier doen, belangrijk is”.

Voorheen moesten schrijvers voor hun ontwikkeling naar Amsterdam, Utrecht of Groningen

Explore the North bestond in festivalvorm al sinds 2011, maar kreeg vleugels toen Leeuwarden met succes meedong naar de titel van Culturele Hoofdstad van Europa. Opeens was er bestuurlijke en financiële steun. Hospers: „Na ‘culturele hoofdstad’ in 2018 heeft Leeuwarden een heel nieuw cultureel veld gekregen.” Explore the North is daar onderdeel van. Vóór 2018 was het toch zo, zegt Hospers, dat schrijvers en kunstenaars voor een podium of ontwikkeling naar Amsterdam of Utrecht of Groningen moesten. „Ik wil niet zeggen dat dat nu niet meer bestaat, maar het is wel zo dat wij, en andere organisaties, daar vanaf 2018 een alternatief voor zijn gaan bieden.”

Explore the North heeft bekendere namen aan zich gebonden (Joost Oomen met zijn poëzievoorstellingen, Yentl van Stokkum geeft les aan de Jonge Schrijvers). Wat ze tonen valt niet altijd binnen één discipline te plaatsen, dat maakt het soms uitdagend voor het publiek, vertelt Nagtegaal, „En dat is op deze plek nog moeilijker dan in Groningen of Amsterdam. Er was hier bijna niks. En dus was het publiek ook nergens aan gewend.”

Als Djoeke Graswinckel (20), zij begon op haar dertiende als Jonge Schrijver, van het podium afstapt, wil ze weten of de voordracht beter ging dan de vorige keer. Nagtegaal zegt dat ze „haar publiek goed aanvoelde”. Een veel beter compliment dan ‘ja’, vindt Graswinckel.

De tiende editie van het Explore the North Festivalweekend vindt plaats op 22, 23 en 24 november op verschillende locaties in Leeuwarden. Info: explorethenorth.nl