Vijf van de tien rijkste mensen ter wereld waren aanwezig bij Donald Trumps inauguratie. Tech-miljardairs deden miljoenendonaties en Elon Musk van X is zelfs adviseur van Trumps kabinet.
Vandaag willen wij weten: hoe moeten we deze ontwikkelingen zien? Zijn de Verenigde Staten, zoals afzwaaiend president Joe Biden in zijn afscheidsspeech suggereerde, een oligarchie aan het worden? Hoe rijk zijn de ultrarijken van vandaag, in vergelijking met andere tijden? Hoe groot is de macht van Big Tech? En hoe moet Europa met die macht omgaan?
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].
In het Rwandese dorp Rubavu, dicht bij de grens met Congo, zijn vijf mensen omgekomen door Congolees vuur, zegt een een woordvoerder van het Rwandese leger maandag tegen persbureau Reuters. Ook vielen er 26 gewonden. Volgens de woordvoerder wordt er gericht geschoten op burgers.
Aan de Congolees-Rwandese grens is chaos ontstaan nadat de door Rwanda gesteunde rebellengroep M23, na de val van twee strategisch gelegen plaatsen, maandag de inname van de Congolese stad Goma claimde. M23 zegt er etnische Tutsi’s te willen beschermen. Volgens diplomaten in de regio begint de Rwandese inmenging stilaan de vorm van annexatie aan te nemen.
Hoewel M23 de inname al claimt zijn de gevechten volgens een VN-functionaris maandag aan het begin van de avond „nog niet over”. VN-diplomaat Jean-Pierre Lacroix stelt maandag dat er geen twijfel over bestaat dat er Rwandese militairen meevechten in Goma. Hoeveel dat er zijn is onduidelijk, zei hij tijdens een persbriefing.
De escalatie van het conflict volgt een maand na een mislukte bemiddeling tussen Congo en Rwanda onder leiding van Angola. De M23-milities hebben met hulp van Rwanda flink aan terrein gewonnen in de afgelopen maanden. In veroverde gebieden zetten ze eigen bestuursstructuren op, heffen ze belastingen en exporteren ze illegaal mineralen.
Lees ook
De analyse van onze correspondent en buitenlandredactie
Kenia meldt crisisbijeenkomst
De leiders van Congo en Rwanda komen woensdag bij elkaar voor een crisisbijeenkomst over het oplaaiende conflict. Dat maakte de Keniaanse president William Ruto maandagmiddag bekend. Kenia zit de Oost-Afrikaanse Gemeenschap (OAG) van acht Afrikaanse landen voor en Ruto kondigde de top eerder al aan.
VN-chef António Guterres riep zondag de Rwandese strijdkrachten op zich terug te trekken uit Congo en geen steun meer te verlenen aan M23-strijders. Diezelfde oproep doet EU-buitenlandchef Kaja Kallas maandag namens de Europese buitenlandministers. „Aanvallen op VN-vredestroepen zijn onacceptabel”, voegde Kallas daar aan toe. De VN-Veiligheidsraad kwam zondag nog in een spoedzitting bijeen nadat zaterdag dertien militairen van de VN-vredesmissie in Congo waren omgekomen.
Moet minister van Defensie Ruben Brekelmans (VVD) aftreden nu een onderzoekscommissie heeft vastgesteld dat diens voorgangers Jeanine Hennis (VVD) en Ank Bijleveld (CDA) de Tweede Kamer onvolledig en onjuist hebben geïnformeerd over het Nederlandse bombardement op Hawija?
Onderzoeksleider en voormalig minister van Justitie Winnie Sorgdrager (D66) zucht: „Wat bereik je daar nou nog mee? Het belangrijkste zijn de lessen voor de toekomst. Ga daar nou eens mee aan de slag.”
Uw commissie stelt dat Defensie niet transparant en niet eerlijk is geweest over de 85 burgerslachtoffers die vielen bij het bombardement in 2015.
„Defensie heeft het informeren van de Kamer heel lang voor zich uitgeschoven.”
Dat begon al bij de F-16-vliegers die bij de vraag over burgerslachtoffers ‘nee’ aankruisten, zo schrijft u in het rapport. Het achterhouden van informatie lijkt structureel.
Mede-commissielid en voormalig F-16-vlieger Ralph Reefman, die met Sorgdrager het rapport heeft gepresenteerd, schudt zijn hoofd: „De detachementscommandant heeft meteen telefonisch melding gedaan aan de plaatsvervangend commandant operaties van het vermoeden van burgerslachtoffers.”
Sorgdrager vult aan: „Den Haag is meteen gebeld, de top van het ministerie was op de hoogte.”
Wilde Defensie wel dat de Nederlandse rol bekend zou worden?
Sorgdrager: „Ik weet niet of ze op enig moment met een evaluatie naar buiten zouden zijn gekomen. Er is weleens in een vertrouwelijke briefing met de Kamer gesproken over burgerslachtoffers, maar daar werden geen locatie, tijd, en aantallen genoemd. Dus daar kon de Kamer niet zoveel mee. Maar toen de NOS en NRC erover berichtten, kon men er niet meer onderuit.”
Geheimhouding speelde een rol bij de zwijgzaamheid van Defensie, zei u tijdens de persconferentie. Maar als de operatie achter de rug is, is dat toch geen valide argument meer?
„Er was destijds een behoorlijke grote dreiging van de Islamitische Staat tegen Nederland. Dat was ook een reden voor terughoudendheid. De tweede reden was dat men eerst zekerheid wilde over het aantal burgerslachtoffers – een zekerheid die niet mogelijk was.”
Wat Defensie doet is gevaarlijk en vaak ook geheim, maar de Tweede Kamer moet wel de controlerende taak kunnen uitvoeren
Hoe komt het toch dat Defensie telkens dingen achterhoudt?
„Daar kun je naar gissen. Wat Defensie doet is gevaarlijk en vaak ook geheim. Ik snap dat het ingewikkeld is om daar volledig open te zijn, maar de Tweede Kamer moet wel zijn controlerende taak kunnen uitvoeren. Er had vertrouwelijk meer kunnen worden gemeld.”
Uw commissie constateerde dat Nederland nauwelijks inzicht had in het targeting-proces, omdat inlichtingen niet werd gedeeld. Moeten we dan wel meedoen?
„Dat is een politieke afweging. Feit is dat de Amerikaanse inlichtingencapaciteit veel groter is dan die van Nederland. Na de val Srebrenica [in 1995] is gezegd dat Nederland een eigen inlichtingencapaciteit moest krijgen. Die belofte is nooit waargemaakt.”
Nederland beschikt toch niet over de middelen om zelf alle inlichtingen te verzamelen?
„Dat kan ook niet. Maar je kunt wel mensen met verstand van zaken die lastige vragen kunnen stellen op een internationaal commandocentrum zetten. Op basis van de antwoorden die je krijgt, kun je dan een eigen afweging maken.”
Moeten we niet zeggen: we doen alleen mee als we die inlichtingen krijgen?
„Binnen een coalitie moet je op elkaar kunnen vertrouwen. Vertrouwen is goed, maar dat moet geen blind vertrouwen worden.”
U stelt dat het kabinet duidelijker had moeten communiceren dat de F-16’s boven Irak werden ingezet bij een oorlog. Maar de Haagse politiek houdt niet van dat woord – Afghanistan was ook een ‘vredesmissie’.
„De geweldsinstructies in Afghanistan waren echt anders. Dat was een vredesmissie, dit was oorlog. Maar in de communicatie naar de Kamer ging het de hele tijd over precisiewapens, over ‘nul’ burgerslachtoffers. Daarmee schets je het beeld van een schone oorlog. En een schone oorlog bestaat niet.”
U heeft vastgesteld dat beelden van een Battle Damage Assessment van een Nederlandse F-16 die boven Hawija vloog, werden gewist. Dat klinkt als het mislukte filmrolletje uit Srebrenica.
Reefman: „Ik denk dat dat geen opzet is geweest, maar pure dommigheid. Alle beelden van de missie zelf zijn bewaard gebleven zoals dat hoort.”
Uw commissie had wel vaker moeite om informatie los te krijgen.
Sorgdrager: „Wij kregen soms cd’s die we zelf moesten napluizen. Bijna alles wordt bewaard, maar je kunt de informatie alleen toegankelijk maken met goede zoeksystemen. Daar ontbreekt het aan.”
Lees ook
Hawija-rapport velt hard oordeel: Defensie was ‘afwachtend, passief’ en niet transparant: ‘Je kunt méér vertellen dan dat er is gebeurd’
In een kilometerslange stoet, twintig man breed, keerden tienduizenden Palestijnen die vanwege de oorlog naar het zuiden van Gaza waren gevlucht maandag voor het eerst terug naar het noorden. Op beelden is te zien dat sommigen van hen op krukken lopen. Anderen duwen in kinderwagens hun bezittingen voor zich uit.
Tegen persbureau AP zei Yasmin Abu Amshah, moeder van drie kinderen, dat ze zes kilometer had gelopen om haar huis in Gaza-Stad te bereiken. Het huis bleek beschadigd, maar nog wel bewoonbaar. Ze zag ook haar jongere zusje voor het eerst in meer dan een jaar. „Het was een lange, maar gelukkige reis”, zei ze. „Het belangrijkste is dat we terug zijn.”
Terugkerende Palestijnen maandag naar Noord-Gaza. Foto Mahmoud Issa / Reuters
Persbureau Reuters citeert Umm Mohammed Ali, een vrouw die maandagochtend deel uitmaakte van de stoet die zich langzaam over de kustweg voortbewoog: „Het is alsof ik opnieuw geboren ben en wij weer overwinnaars zijn.”
Corridor
Veel mensen die nu terugkeren waren ontheemd sinds het begin van de Gaza-oorlog, in oktober 2023, toen Israël de inwoners van het noorden opdroeg om het gebied te verlaten. De Israëlische strijdkrachten deelden de Gazastrook vervolgens in tweeën met de zogeheten Netzarim-corridor, vernoemd naar een illegale nederzetting. Palestijnen die van het noorden naar het zuiden van Gaza vluchtten konden sindsdien niet terug naar hun huizen. Naar schatting is zo’n 90 procent van de 2,3 miljoen inwoners van Gaza ontheemd geraakt als gevolg van de oorlog.
In oktober vorig jaar begon Israël met een nieuwe invasie van Noord-Gaza. Op dat moment waren er naar schatting nog zo’n 300.000 van de 1,1 miljoen inwoners van het noorden van Gaza achtergebleven. Israël wilde met de invasie naar eigen zeggen Hamas-militanten uitschakelen.
Door de nieuwe invasie daalde de hulpverlening aan Noord-Gaza aanzienlijk. Ziekenhuizen werden beschoten. Met de splitsing van Gaza in twee delen leek Israël een plan uit te voeren van oud-generaal Giora Eiland voor de militaire bezetting van het gehele gebied ten noorden van de corridor. De bevolking zou volgens dit plan worden opgedragen om te vertrekken, of te verhongeren door een volledige blokkade van het gebied.
Nakba
Dit generaalsplan wakkerde langdurige Palestijnse angsten over permanente verdrijving aan. Zes op de tien inwoners van Gaza zijn (nakomelingen van) mensen die in 1948, tijdens wat Palestijnen de Nakba (Catastrofe) noemen, verdreven werden uit het gebied dat nu Israël is. De recente gebeurtenissen in Gaza kwamen volgens sommigen op een tweede Nakba neer.
Lees ook
In de vier dagen tussen het akkoord en het ingaan van het staakt-het-vuren regende het bommen op Gaza
Afgelopen weekend suggereerde de Amerikaanse president Donald Trump dat Jordanië en Egypte Palestijnen uit de Gazastrook zouden moeten opnemen, wat volgens critici op etnische zuivering zou neerkomen. Egypte en Jordanië hebben de suggestie afgewezen: de Arabische wereld zet traditiegetrouw in op een Palestijnse staat, die niet bespoedigd zou worden als buurlanden vluchtelingen zouden opnemen.
Volgens de Verenigde Naties is 92 procent van de woningen in Gaza beschadigd of helemaal verwoest
In Jordanië wonen al miljoenen Palestijnen, de meesten ook weer nazaten van degenen die Israël in 1948 verdreven heeft. Egypte verwelkomt van oudsher amper Palestijnse vluchtelingen; de Gazastrook werd in 1949 juist mede gevormd omdat Egypte zijn grenzen gesloten hield voor degenen die uit het midden en zuiden van de nieuw opgerichte staat Israël verdreven waren. Ook tijdens de recente oorlog hield Egypte de grens met de Gazastrook zo goed als potdicht.
Arbel Yehud
In weerwil van al deze onheilstijdingen bracht het staakt-het-vuren juist hoop voor de inwoners van de Gazastrook. In dat bestand sprak Israël vorige week met Hamas af dat de ontheemden uit het noorden toch naar hun huizen mochten terugkeren. Wel was deze afspraak even in het geding, vanwege onenigheid over de vrijlating van een vrouwelijke gijzelaar. De 28-jarige Arbel Yehud zou vrijdag al worden vrijgelaten, maar dat gebeurde niet. Daarom hield Israël zich niet aan de afspraak om de corridor zaterdag open te stellen.
Luchtfoto van een eindeloze stroom ontheemde Palestijnen die maandag naar Gaza-stad lopen, nadat ze de Netzarim-corridor vanuit de zuidelijke Gazastrook zijn overgestoken. Foto AFP
Zondag had zich evengoed een enorme mensenmassa verzameld aan de zuidkant van de Netzarim-corridor. Nadat Israël en Hamas zondagavond alsnog een akkoord over de vrijlating van Yehud hadden bereikt, stelde het Israëlische leger maandagochtend de corridor open. Eerst werd er alleen een doorgang langs de kust geopend. Een paar uur later ging er nog een tweede doorgang open, waar ook auto’s doorheen konden.
Volgens de gemaakte afspraken mogen alleen ongewapende mensen naar het noorden terugkeren. Het Israëlische leger waarschuwde de inwoners van Gaza om geen wapens bij zich te dragen of bij Israëlische soldaten in de buurt te komen. Ooggetuigen zeiden dat Egyptisch veiligheidspersoneel toezicht hield op de terugkeer van Palestijnen in voertuigen langs de Salah al-Din-weg, de hoofdweg die van noord naar zuid door de Gazastrook loopt, met Hamas-politieagenten in de buurt. Volgens een woordvoerder van de Israëlische regering zal ook een particulier Amerikaans beveiligingsbedrijf aan de controles deelnemen.
Zo keerden de eerste ontheemden terug naar hun huizen – of wat daarvan over is. Volgens de Verenigde Naties is 92 procent van de woningen in Gaza beschadigd of helemaal verwoest. Na zijn terugkeer zei de vijftigjarige ambtenaar Osama, vader van vijf kinderen, evenwel tegen Reuters dat hij Gaza-Stad en het noorden nooit meer zou verlaten. „Zelfs niet als Israël voor ieder van ons een tank zou sturen.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127272425-60e237.jpg|https://images.nrc.nl/7tlQo4k817dKMtyb6tU_UsmxjoM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127272425-60e237.jpg|https://images.nrc.nl/5FDYPcXiApMXLUFcFdhFxjYhQh4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127272425-60e237.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127270860-952024.jpg|https://images.nrc.nl/mm5tajBIVm3ubTf-PmuGCOCUJCs=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127270860-952024.jpg|https://images.nrc.nl/GWYw1K0bd2axO_vBVx3uY1vEbfY=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127270860-952024.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127272062-fa731f.jpg|https://images.nrc.nl/M3RiZ6ppCk2FD2CmWorWE7jTaQY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127272062-fa731f.jpg|https://images.nrc.nl/t9U_PsEyjvvckYPjw1KRqw3h-Sc=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127272062-fa731f.jpg)
