Zes Surinaamse partijen – NDP, NPS, ABOP, PL, BEP en A-20 – ondertekenen zondagavond een regeerakkoord dat de basis zal vormen voor een regering onder NDP-leider Jennifer Simons. Dat melden persbureau ANP en NOS zondag. Simons volgde Desi Bouterse vorig jaar op als voorzitter van de Nationale Democratische Partij (NDP).
De uitslag van de laatste verkiezingen, die werden gehouden op 25 mei, is nog altijd niet duidelijk. Volgens de voorlopige uitslag krijgt Simons’ NDP 18 zetels, de Vooruitstrevende Hervormingspartij (VHP) van de huidige president Chan Santokhi 17. De VHP zal, wanneer de zes partijen het akkoord hebben ondertekend, de enige partij in de oppositie zijn.
De zes partijen tekenden een paar dagen na de verkiezingen al een intentieverklaring om een coalitie te gaan vormen en zich achter Simons te scharen. Bij elkaar hebben ze 34 zetels, een ruime meerderheid in het Surinaamse parlement de Nationale Assemblée, bestaande uit 51 zetels.
Simons wordt zeer waarschijnlijk de eerste vrouwelijke president van Suriname worden. Met 34 zetels is de meerderheid van de coalitie groot genoeg om de president én vicepresident te mogen kiezen. President Santokhi legt zich nog niet bij de uitslag van de verkiezingen neer. „Deze verkiezing heeft nog geen winnaar”, zei hij vrijdag op een persconferentie, schrijft ANP.
Lees ook
Serieuze intellectueel wil zich losmaken van de erfenis van Bouterse, maar erft ook zijn weerbarstige partij
Nu PVV-leider Geert Wilders het kabinet-Schoof ten val heeft gebracht, moeten politici in de coalitie en oppositie razendsnel uitvogelen hoe ze verder willen met het gemankeerde kabinet en de gehavende coalitie. Het initiatief ligt bij VVD, NSC en BBB, maar die hebben nog niet besloten hoe ze de toekomst voor zich zien. En wat wil en kan daarnaast de oppositie, nu de rechtse samenwerking is geknakt?
Scenario 1: nieuwe verkiezingen
Het meest voor de hand liggende scenario is dat de regering nieuwe verkiezingen uitschrijft, die zouden dan waarschijnlijk in november plaatsvinden. Sinds 1972 is het de gewoonte dat bij een politieke crisis – en daar is in dit geval zeker sprake van – de kiezer opnieuw aan zet is. Voor BBB en NSC, die gedecimeerd worden in de peilingen, is dit scenario in potentie rampzalig.
Bovendien betekent het dat het kabinet-Schoof demissionair door moet, wat betekent dat politiek gevoelige onderwerpen controversieel verklaard kunnen worden, en er dus geen beleid op gemaakt kan worden. Na de verkiezingen moet er geformeerd worden, en de ervaring van afgelopen formaties is dat het lang kan duren voordat een nieuw coalitieakkoord is gesloten.
BBB-leider Caroline van der Plas vindt het een weinig aantrekkelijke optie. „Komen er nieuwe verkiezingen, dan krijg je campagne en zullen een heleboel zaken stil komen te liggen.”
VVD-leider Dilan Yesilgöz laat de opties open: „Het lijkt mij logisch [dat er nieuwe verkiezingen komen], maar het kan ook zijn dat er een andere logische variant komt. Ik vind verantwoordelijkheid nemen heel belangrijk, en rechts beleid uitvoeren.”
Beter nieuwe verkiezingen dan nog langer door met dit politieke avontuur
Ook opvallend is dat ze in gesprek met Sven Kockelmann op Radio 1 Wilders niet expliciet wil uitsluiten, als nieuwe verkiezingen volgen. „Ik ga op geen enkele vraag over politiek gedoe in de toekomst in”, zei ze.
Bij de oppositie is er vooral enthousiasme voor nieuwe verkiezingen. GroenLinks-PvdA-voorman Frans Timmermans – die in de peilingen gedeeld bovenaan staat met PVV en VVD – schrijft op Bluesky: „Het is tijd voor nieuwe verkiezingen, wij zijn er klaar voor.”
Ook volgens CDA-leider Henri Bontenbal, die het goed doet in de peilingen, zijn nieuwe verkiezingen de beste optie. Dat dat resulteert in een periode van bestuurlijke stilstand, erkent hij. Maar volgens Bontenbal is afgelopen kabinetsperiode ook weinig bereikt. „Beter nieuwe verkiezingen dan nog langer door met dit politieke avontuur”, zegt hij tegen de NOS.
Rob Jetten van D66 doet het slecht in de peilingen, maar sluit zich aan bij Timmermans en Bontenbal: „Zo snel mogelijk naar de stembus is denk ik het meest verstandige.”
De oppositiepartijen zijn erg belangrijk de komende periode, als er nieuwe verkiezingen komen. Onder meer omdat de Voorjaarsnota en de hogere NAVO-norm nog door beide Kamers geloodst moeten worden. Timmermans heeft aangegeven geen behoefte te hebben het demissionaire kabinet uit de brand te helpen, maar wacht een voorstel rondom de NAVO-norm af.
Lees ook
Van scheurtjes tot breuk: hoe het kabinet-Schoof bezweek onder voortdurende interne spanningen
Optie 2: rompkabinet-Schoof II
Een tweede optie is dat de drie overgebleven coalitiepartijen met zijn drieën doorgaan, in een zogenoemd rompkabinet.
Volgens bijzonder hoogleraar Bert van den Braak van de Universiteit van Maastricht is er een recent voorbeeld. „Het kan zoals bij Balkenende III gebeurde.” Toen stapte D66 uit de coalitie en vormden de overgebleven partijen, VVD en CDA, opnieuw binnen een paar dagen een kabinet-Balkenende III. In dat scenario zou een kabinet-Schoof II gevormd worden, met steun van VVD, NSC en BBB. Andere partijen kunnen dan invloed uitoefenen op die onderhandelingen.
Het voordeel van deze constructie is dat het kabinet niet demissionair is, en dus kan regeren zonder dat belangrijke dossiers controversieel verklaard worden. Maar, ziet Van den Braak, de politieke realiteit is nog altijd dat er weinig consensus is. „Hoe haalbaar het is dat een rompkabinet allerlei grote beslissingen kan nemen, daar kun je je vraagtekens bij zetten.”
Als rompkabinet-Schoof II wordt gevormd, moeten de ‘nieuwe coalitiepartijen’ de ministersposten die de PVV leeg laat, snel opvullen om door te regeren.
Dat zou een opgave kunnen worden, met name omdat belangrijke en politiek zeer gevoelige ministeries als Asiel en Migratie en Volksgezondheid door de PVV vacant worden gelaten. Voor NSC en BBB zou het waarschijnlijk lastig worden om bewindspersonen te vinden die namens hen de posten zouden kunnen opvullen.
Zeker niet
Qua bestuurbaarheid zou een rompkabinet-Schoof een groot probleem hebben – gezamenlijk hebben VVD, NSC en BBB slechts 51 zetels, om meerderheden te vinden zouden ze veel steun moeten zoeken bij andere Kamerfracties in een gedoogconstructie. Of de PVV daartoe bereid is, valt te bezien. Bij andere, progressief-linkse fracties, valt er weinig steun te behalen voor de rechts-conservatieve voorstellen van dit kabinet. Yesilgöz zei dinsdag „zeker niet” met Timmermans samen te willen werken. „Er is geen enkele logica”, meent ze, om een samenwerking met links aan te gaan, „want die willen dat beleid helemaal niet”.
Niet iedereen is onwelwillend. De SGP heeft al gezegd zich constructief op te willen stellen, en ChristenUnie-leider Mirjam Bikker schrijft: „Ook een rompkabinet met nieuwe meerderheden kan nog steeds ons land vertegenwoordigen.” Maar met de steun van de kleine christelijke partijen is er nog lang geen meerderheid in zicht.
Het rompkabinet is een lastig werkbare optie, maar zeker voor NSC en BBB kan het toch aantrekkelijk zijn om uit te proberen, vergeleken met nieuwe verkiezingen.
Optie 3: opnieuw formeren
Een derde optie is dat de bestaande fracties opnieuw formeren in de huidige samenstelling. Dan zou een geheel nieuwe coalitie kunnen ontstaan. Sinds 1972 is het niet meer gebeurd, maar het is niet onmogelijk. Tijdens de afgelopen formatie is de optie van een middenkabinet nooit onderzocht, onder meer omdat de tweede fractie, GroenLinks-PvdA, buiten de deur werd gehouden door de VVD.
Gezien Yesilgöz nog steeds niets met Timmermans te maken wil hebben, blijkens haar uitspraken dinsdag, is een links-rechtse samenwerking voorlopig onwaarschijnlijk.
Lees ook
Het kabinet dat zou opkomen voor de burger ging ten onder aan amateurisme en onvermogen
Zuid-Frankrijk is opnieuw opgeschrikt door een ogenschijnlijk racistisch gemotiveerde moord. Zaterdag is de 45-jarige Hichem Miraoui uit Tunesië doodgeschoten in Puget-sur-Argens, nabij het bekende radicaal-rechtse bolwerk Fréjus. Ook een Turkse man werd beschoten – hij raakte gewond. Kort hierna werd Miraoui’s buurman Christophe B. (53) opgepakt, die volgens de politie voorafgaand aan de moord en poging daartoe video’s „met racistische of haatdragende inhoud” deelde op zijn Facebookaccount. Volgens een politiebron van Le Monde had hij Fransen opgeroepen in opstand te komen tegen „buitenlanders”, met name uit Noord-Afrika. B.’s vrouw heeft op televisiezender BFM TV gezegd dat hij „geërgerd was door de aanwezigheid van buitenlanders”.
De autoriteiten beschouwen de moord niet alleen als racistisch, maar ook als terroristisch: voor het eerst heeft het speciale terrorismeparket (dat sinds 2019 bestaat) een vooronderzoek geopend voor een extreem-rechtse moord, zo werd maandag bekend. Dit omdat B. zou hebben „verlangd de openbare orde ernstig te verstoren door middel van terreur”.
Van zo’n terroristische kwalificatie was geen sprake bij de vorige moord met racistisch motief – nog geen vijf weken geleden en een kleine 230 kilometer verderop. Eind april stak de 21-jarige Olivier H. de Malinese Aboubakar Cissé (21) dood in een moskee in La Grand-Combe, ten noorden van Montpellier. Cissé’s nabestaanden uitten achteraf kritiek op de autoriteiten omdat de moord niet was opgepakt door het terroristisch parket.
Lees ook
Lees ook: Franse neonazi droomde van aanslag die verwoestender moest worden dan de Bataclan
Gevaar extreem-rechts terrorisme
Het is niet voor het eerst dat er serieuze dreiging komt uit extreem-rechtse kringen. Sinds 2017 heeft de Franse justitie twintig terreuronderzoeken geopend die draaien om extreem-rechts terrorisme – in de meeste gevallen ging het om verijdelde aanslagen. Ook in andere Europese landen bestaat deze dreiging, hoewel het aantal arrestaties de laatste jaren afneemt. Uit het meest recente European Union Terrorism Situation and Trend-rapport van Europol blijkt dat in 2023 in Europese lidstaten 26 mensen zijn gearresteerd voor daden gerelateerd aan extreem-rechts terrorisme. In 2022 waren dat er 45, nog een jaar eerder 64.
Een demonstratie tegen islamofobie ter nagedachtenis van de Malinese Aboubakar Cissé (21) die in april werd vermoord in een moskee in La Grand-Combe, ten noorden van Montpellier.
Foto Quentin de Groeve/Hans Lucas/AFP
De moord in Puget-sur-Argens leidt tot veel angst, vooral onder Fransen van kleur. Op sociale media delen Fransen van Noord-Afrikaanse afkomst de angst dat „ik dat ook had kunnen zijn”. Antiracismeactivist Amine Snoussi schrijft: „Miraoui (…) is gedood omdat hij Arabier was, omdat hij moslim was. Het systematische racisme dat dit land ondermijnt, heeft opnieuw een mensenleven geëist, en de dreiging drukt zwaar op ons allemaal.” De radicaal-linkse politicus Idir Boumertit legt zoals velen de link met „het klimaat van haat dat door bepaalde politieke leiders wordt aangewakkerd”. Hij doelt op radicaal-rechtse politici, die Christophe B. openlijk aanhing. Op zijn Facebookaccount deelde hij geregeld uitspraken van politici als Marine Le Pen en David Rachline, Le Pens partijgenoot en de radicaal-rechtse burgemeester van Fréjus.
Lees ook
Lees ook: Volgens Franse moslims staat moord in moskee niet op zichzelf, minister Retailleau onder vuur
Het kabinet-Schoof had al veel eerder kunnen, en moeten vallen. De samenwerking tussen VVD, NSC, BBB en de radicaal-rechtse PVV was vanaf het begin gedoemd te mislukken. Nooit leek deze coalitie van plan te doen wat ze vooraf had beloofd. Hoe langer het kabinet bleef zitten, des te groter was het affront tegen de kiezer. Het was Geert Wilders, een veelpleger als het gaat om het ontduiken van verantwoordelijkheid, die uiteindelijk op dinsdagochtend een einde maakte aan de coalitie. Maar voor de andere partijen waren er meer dan genoeg kansen om dat in een eerder stadium te doen. Dat dat niet gebeurde, had pragmatische en electorale redenen. Niemand wilde als ‘wegloper’ neergezet worden, en drie van de vier coalitiepartijen staan op (zwaar) verlies in de peilingen. Daardoor bleef het kabinet-Schoof zitten, en heeft het minst succesvolle kabinet sinds Balkenende I (CDA, LPF, VVD) wel de stoelen in het Catshuis bezet, maar geen enkel beleid uitgevoerd. Verloren tijd, en dat is ook VVD, NSC en BBB aan te rekenen.
Er zat een zekere logica in toen drie rechtse partijen eind 2023 besloten een formatiepoging te wagen met de PVV. Maar ze lieten zich in slaap sussen met verhalen over een ‘ijskast’, waar sommige radicale voorstellen in zouden verdwijnen. De drie partijen keken veel te veel naar de letter, en veel te weinig naar de geest van de PVV. Wilders nam nooit afstand van zijn discriminerende, haatzaaiende en antirechtsstatelijke ideeën. De andere partijen namen genoegen met een onduidelijk verhaal van Wilders.
De PVV wilde ‘het strengste asielbeleid ooit’, en Wilders en verantwoordelijk minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie) vertaalden dat in een schot hagel. Ze wilden het asielnoodrecht inroepen, dat het parlement buitenspel zou zetten. Dat was een regelrechte aanval op de rechtsstaat. Onder druk van met name NSC werd dat afgezwakt. Faber wilde (vernederende) borden bij asielzoekerscentra plaatsen, weigerde lintjes uit te reiken aan vrijwilligers die zich inzetten voor asielzoekers. Ze gaf zelf in de Kamer toe dat ze hier zo druk mee was, dat ze niet toekwam aan haar asielplannen. Faber liet hiermee zien dat het haar en de PVV er nooit om te doen was een serieuze regeringspartij te zijn. Zo’n partij werkt plannen uit, zorgt dat ze juridisch onderbouwd zijn, zoekt meerderheden en schaaft bij waar nodig. Het was pure spektakelzoekerij. En dat bleef het, ook toen Wilders vorige week opeens met zijn ‘tienpuntenplan’ voor een strenger asielbeleid kwam. Opnieuw viel de dubbelhartige houding op van de andere drie partijen. Ze schreeuwden om het hardst dat zij óók deze maatregelen wilden, graag zelfs, en dat de PVV alle ruimte had ze uit te werken. Ze negeerden daarmee hoe extreem en staatsrechtelijk onzuiver die plannen waren. Wilders’ eerste punt was dat de grenzen dichtmoeten voor alle asielzoekers. Hij wilde verder geen enkel asielzoekerscentrum meer. De andere partijen kunnen onmogelijk doen alsof ze deze ideeën allemaal prima vonden. En toch ging hun kritiek over de vorm, niet de inhoud.
De PVV blijkt niet de ontwikkeling te hebben doorgemaakt die andere radicaal-rechtse partijen in Europa wel hebben gemaakt. Het populistische dna zit regeringsmacht in de weg. Dat is een groot democratisch probleem. Ontevreden kiezers die gehoord willen worden in Den Haag verdienen het dat hun problemen serieus genomen worden. Dit was een jaar van stilstand, ook op onderwerpen die rechtse kiezers bezighouden, zoals stikstof, migratie en woningbouw. De kiezer, links en rechts, is hard in de steek gelaten.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133171340-df5c6a.jpg|https://images.nrc.nl/2bdNouCn-ApkAr0p1qoctQfDmEw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133171340-df5c6a.jpg|https://images.nrc.nl/NaT5JX3rAbxkEJYLFP05KHFKSOs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133171340-df5c6a.jpg)
