Op een sportpark in het oosten van het land genieten toeschouwers van de nazomerzon en prachtige goals. Geen vuiltje aan de lucht in de eerst helft van een wedstrijd in de derde klasse KNVB. Toch verzuurt de sfeer na de rust. Een assistent-scheidsrechter die bij de uitspelende club hoort vlagt twee aanvallen van de thuisploeg af voor buitenspel. „Scheids!” roept deze grensrechter na de tweede keer. „Ik word uitgescholden voor mongool hier.” Daarna vlagt hij nog vier aanvallen af van de thuisploeg, die niet meer tot scoren komt.
‘Puntjespakkers’ worden ze genoemd. Assistent-scheidsrechters (grensrechters) die net wat sneller vlaggen bij twijfel om hun team te helpen. Een grote ergernis in het amateurvoetbal, want sommigen rekken het begrip twijfel wel heel erg op. Maar wat doe je eraan, zonder VAR – de videoarbiter die in het betaald voetbal kan ingrijpen?
Toch was er wel een camera bij, op het sportpark in het oosten. Naar schatting een derde van de 3.000 voetbalclubs filmt tegenwoordig wedstrijden van het eerste elftal en soms ook van hogere jeugdelftallen. Het Deense bedrijf Veo, marktleider, heeft naar eigen zeggen in Nederland nu op 987 sportcomplexen camera’s hangen, het merendeel voetbalclubs. Het Nederlandse bedrijf USF Sport zegt ongeveer bij 400 amateurvoetbalclubs wedstrijden in beeld te brengen. Clubs kunnen zelf kiezen of ze beelden publiek maken en live-streamen.
Duidelijk is dat de grensrechter in het oosten in zes gevallen onterecht vlagde, zo kon NRC vaststellen op basis van beelden. Steeds staat de aanvaller nog zo’n meter achter de laatste verdediger van de tegenstander op het moment dat de pass verstuurd wordt. Geen buitenspel dus. Een zevende vlagsignaal is niet goed te beoordelen. Omdat het gaat om een breder fenomeen in het amateurvoetbal en om betrokkenen te beschermen, worden hun namen in dit artikel niet genoemd.
Wat nu? De voorzitter van de thuisclub zegt dat dit iets is dat je „één à twee keer” per seizoen meemaakt. Hoewel de beelden geen ruimte laten voor twijfel, gaat hij er geen werk van maken, zegt hij. „Vrolijk door naar de volgende wedstrijd.” De voorzitter van de club van de grensrechter zegt dat hij zich de „irritatie” kan voorstellen. Hij wil hierover „zeker het gesprek aangaan” op de club.
Bewustwordingscampagne
Aan dossiervorming wordt niet gedaan in het amateurvoetbal. Althans, het is de KNVB niet bekend dat videobeelden ingestuurd worden om ‘puntjespakkers’ aan de kaak te stellen. Wel wordt beeldmateriaal gebruikt in tuchtzaken, zoals bij rode kaarten, opstootjes en andere onverkwikkelijkheden. „Maar we gaan niet in een VAR-richting als het om amateurvoetbal gaat”, laat een woordvoerder weten. „We kennen het algemene signaal van ‘thuisvlaggers’ zeker. Maar dat is niet iets wat we kunnen staven met cijfers of daadwerkelijk kunnen bewijzen. Dit kunnen we lastig gaan controleren.”
Discussie over buitenspelbeslissingen ligt regelmatig aan de basis van escalatie op de amateurvelden. Soms zelfs met fatale gevolgen. In 2012 werd grensrechter Richard Nieuwenhuizen doodgeschopt. Bij de veroordelingen van de daders, zes jeugdspelers en een vader, stelde de rechter vast dat zij handelden „kennelijk enkel en alleen uit frustratie over door Nieuwenhuizen geïnitieerde onwelkome beslissingen ten aanzien van buitenspel”.
De bewustwordingcampagne voor meer respect voor arbitrage is daarna nooit opgehouden. Afgelopen week organiseerde de KNVB de Week van de Scheidsrechter. Om begrip te kweken, én om mensen aan te moedigen zelf te gaan fluiten en vlaggen.
Sinds vorige decennium is het tekort aan scheidsrechters en assistenten alleen maar toegenomen. Wekelijks worden zo’n 38.000 wedstrijden gespeeld, veel meer dan er gekwalificeerde scheidrechters zijn. Alleen in de landelijke divisies en in de eerste klasse is nog sprake van volledige arbitrale KNVB-trio’s. Vanaf de tweede klasse en lager is al sprake van clubgrensrechters langs de lijn. In lagere elftallen staan vaak wisselspelers te vlaggen en is de scheidsrechter ook van de thuisspelende vereniging. Als het allemaal al lukt.
De voetbalbond heeft de ergernis rond partijdigheid in 2016 voorzichtig aangekaart met een pilot om assistent-scheidsrechters minder belangrijk te maken. BiDoor buitenspelbeslissingen aan de scheidsrechter te laten. Of zelfs, zoals in Duitsland, helemaal met grensrechters te stoppen in de lagere regionen van het amateurvoetbal. Een KNVB-woordvoerder laat weten dat hij niet kan achterhalen hoe de pilot is verlopen, maar dat duidelijk is dat die niet tot veranderingen heeft geleid.
Zowel op agressie als tegen sjoemelaars aan de zijlijn zouden videobeelden een afschrikkende werking kunnen hebben. Dat was ook de verwachting toen Talpa en KNVB in 2019 het project VoetbalTV lanceerden bij 140 clubs. De lol zat er natuurlijk vooral in dat je je eigen wedstrijden kon (laten) zien, zegt toenmalig directeur Maarten Hoffer. Maar „bijvangst” was ook een preventieve werking die van opnames uit kon gaan om excessen op het voetbalveld terug te dringen. Het mocht niet zo zijn. VoetbalTV kwam in de problemen door een boete van de Autoriteit Persoonsgegevens. Toen de Raad van State in 2022 oordeelde dat die op onjuiste gronden was uitgedeeld, was VoetbalTV reeds lang failliet.
Nu voorziet onder meer het bedrijf USF Sport van Kevin Vink in de behoefte voor beelden vanaf het amateurveld. Trainers zijn dol op beelden, voor de teamontwikkeling. En natuurlijk spelers die zichzelf soms op lokale media terug zien met weergaloze acties. Maar hij krijgt ook wel eens verzoeken van scheidsrechters die hun eigen optreden willen terugzien. „Om zichzelf te verbeteren. Dat lijkt me een heel goede ontwikkeling.”. Vink ziet ook wel voorbijkomen dat trainers beelden op social media plaatsen, om hun gelijk te halen. Zoals eentje die zich beklaagt over onrecht (al ‘vier keer’) en daarbij een, inderdaad, flagrante dwaling online zet met pijltjes en stilgezet beeld. Net als op tv.
Laptop van Mourinho
Het doet denken aan wat Fenerbahçe-coach José Mourinho onlangs uithaalde. Na een afgekeurd doelpunt van zijn spits Edin Dzeko zette hij een laptop met eigen videobeelden voor de tv-camera, waarop in zijn optiek overtuigend bewijs van het tegendeel te zien was. Hij kreeg een gele kaart. „Vroeger had je alleen live beelden van profvoetbal”, zegt Vink. „Nu kan je met een vertraging van 15 seconden gewoon je eigen team terug zien.” Dat kan ook tot nieuwe wrijving leiden langs de lijn. „Als er beeld beschikbaar is en iedereen wil winnen, weet je dat er discussie van komt”, zegt Vink, zelf hoofdtrainer in de vierde divisie.
Vorige maand presenteerde de KNVB cijfers over het aantal door wanordelijkheden gestaakte wedstrijden, die weer toegenomen zijn. Op een vraag van een journalist bevestigde Jan Dirk van der Zee, directeur amateurvoetbal, de relatie tussen ‘gedoe’ om buitenspel en het uit de hand lopen van wedstrijden. Hij zei toen niet uit te sluiten dat de buitenspelregel ooit uit het (lagere) amateurvoetbal verdwijnt, maar dat daar geen concrete plannen voor zijn.
Ook amateurscheidsrechtersvereniging CVOS is hier geen voorstander van, zegt voorzitter Frank Sanders. Buitenspel afschaffen zou teveel afbreuk doet aan „de charme van het spel”. Wel zou de beoordeling ervan bij assistent-scheidsrechters weggenomen kunnen worden, zegt hij. Maar dit vereist wel dat de scheidsrechter meer afstanden moet overbruggen om zicht te kunnen houden. Sanders: „Dat zie ik met de huidige vergrijzing van het korps niet snel gebeuren.”
Volgens Sanders is het gebruikelijk dat scheidsrechters onderling uitwisselen bij welke clubs partijdig vlaggende assistenten rondlopen. „Dan kun je daar rekening mee houden in je voorbereiding.” Voor zover hij weet speelt de beschikbaarheid van beelden geen rol. „Op hoger niveaus wordt daar wel mee gewerkt, maar dan meer in de coaching van scheidsrechters.”
Niet dat hij hier zonder belang in staat, maar Kevin Vink denkt dat binnen vijf jaar vrijwel elke club gebruik maakt van videoregistratie. Eind van deze maand lanceert hij een mobiele camera-installatie, die ook mee kan naar uitwedstrijden. Hij kan niet achterblijven bij concurrent Veo. „Het gebruik en opnemen van beeld is geaccepteerd”, zegt hij. „Dat je als voetballer en als elftal beter wordt van beelden, is algemeen erkend. De vraag is nog wel of je video in het amateurvoetbal zo kunt reguleren dat je het kan inzetten om eerlijker voetbal te krijgen. Want je moet het ook weer niet tegen elkaar gaan gebruiken.”
