Door een ontploffing van een tankwagen zijn in Nigeria zeker 140 mensen om het leven gekomen. Omwonenden waren dinsdagavond op de gecrashte truck afgekomen om brandstof te verzamelen, toen de boel explodeerde. Het dodental loopt volgens persbureau AP nog altijd op. Hulpdiensten melden daarnaast tientallen gewonden.
De tankwagen was betrokken bij een verkeersongeval in de noordelijke staat Jigawa. Volgens de politie verloor de chauffeur de macht over het stuur toen hij moest uitwijken om een botsing met een ander voertuig te voorkomen.
De lekkende brandstof die op het wegdek belandde trok al snel veel mensen, zegt een woordvoerder van de lokale politie tegen de BBC. Even later ontplofte de tankwagen. De BBC heeft foto’s ingezien waaruit blijkt dat veel lichamen onherkenbaar zijn verbrand. Hulpdiensten melden daarnaast tientallen gewonden.
Ongelukken met tankwagens komen vanwege slecht onderhouden wegen met regelmaat voor in Nigeria. Vaak komen daar inwoners op af, om met emmers de lekkende brandstof op te scheppen. De brandstofprijzen zijn fors gestegen sinds de overheid vorig jaar abrupt een eind maakte aan de subsidie op benzine en diesel.
Ik zorg natuurlijk elke dag voor mijn kinderen, en hoe, maar gisteren stond ik er, volgens afspraak, alleen voor. Frida van Roosmalen (3) was ziek, de rest had een halve schooldag. Er komen na school ook regelmatig vriendinnen mee. Heel belangrijk, zeker na een verhuizing. Bij het ontbijt kreeg ik van verschillende kanten tegenstrijdige instructies.
Me normaal gedragen.
Toezicht houden, maar me nergens mee bemoeien.
Lunch verzorgen: lekker en gezond, maar ook lekker.
Ze kwamen uit school, de vriendin van Lucie van Roosmalen (9) stelde zich voor. Ze monsterde me van top tot teen en stak een arm naar voren, allemaal veel fatsoenlijker dan we het in Wormer gewend waren.
Leah van Roosmalen (7) had geen vriendin meegenomen, ze wilde ‘meespelen’, Lucie van Roosmalen vond het allemaal prima zo lang zij en de vriendin er maar geen last van hadden. En ook niet van Frida van Roosmalen, want die was gewoon te klein.
„Zet die maar voor de televisie.”
Ik vroeg wat ze op hun brood wilden.
De vriendin: „Een maiscracker met smeerkaas en wat tomaatjes.”
Lucie van Roosmalen demonstreerde onze nieuwe koelkast, hij kon open en dicht en er zat een ijsklontjesmachine in.
Ik begon aan deze column, telkens werd ik onderbroken met een dwingende vraag.
„Waar is jouw hamer?”
„Heb jij spijkers?”
De vriendin: „Je vader zit gewoon in de huiskamer, te niksen!”
Even later stond ik in ons voortuintje twee pallets, de hele voortuin ligt nog vol verbouwafval, op elkaar te timmeren. Daarna begon een enorm gesleep met kannen water, limonadesiroop en bekers. Ze waren op de stoep een limonadewinkel begonnen. Na een kwartier waren er nul klanten geweest.
Ze gingen de winkel verplaatsen naar de drukke weg.
De vriendin, half verwijtend: „Kun jij die kannen en vazen niet naar de winkel brengen? Ik heb net al een hout gesjouwd, ik ben bang dat ik zweet.”
Ze waren op de stoep een limonadewinkel begonnen
Ik liep met de vriendin mee naar de kraam, die inmiddels voor een gesloten vestiging van IJscuypje stond. Er stonden drie bejaarden in een rij voor limonade. Leah van Roosmalen was voor de tweede keer water halen in het aanpalende café.
„Help effe. Ik sta hier met een emmer met water!”, schreeuwde ze tot hilariteit van een vol terras.
„Ga jij die emmer halen?”, vroeg Lucie van Roosmalen.
De vriendin: „Je vader is er toch?”
Ik had weinig zin om emmers water uit het café te halen.
De vriendin: „Wat is dat voor vader?”
Lucie van Roosmalen: „Wat ben jij voor vader?”
Daarna: „Dan doe ik het wel weer… Neem jij het even over?”
De vriendin: „Hoe veel moet ik vragen?”
Lucie van Roosmalen: „Kinderen vijftig cent, bejaarden twee euro.”
Leah van Roosmalen: „De mensen vinden me hier grappig, ze lachen om alles wat ik roep. Waarom zetten we de kraam niet op het terras?”
Marcel van Roosmalen schrijft op maandag en donderdag een column.
Elke keer als ik het nummer I’ll be missing you van Faith Evans en Sean Combs op de radio langs hoor komen dwalen mijn gedachten af naar dierbaren die er niet meer zijn. Ik hoor de stem van ‘opa en oma Leiden’, dat verdriet is nog vers. Kennen apen ook dit soort gevoelens? Denken ze terug aan een verloren vriend? Hoe gaan zij om met verlies? We kunnen het hen niet vragen, maar kunnen meer afleiden uit hun gedrag dan je misschien zou denken.
In de zomer van 2018 beviel de orka Tahlequah van haar kalf. Na een half uur overleed het jong. De moeder leek het niet te kunnen accepteren. Gedurende zeventien dagen zwom ze bijna tweeduizend kilometer met de baby op haar snuit. Ook olifanten lijken te kunnen rouwen. In 2003 zakte Eleanor, de oudste van de kudde, door haar poten. Binnen enkele minuten kwam een andere leidster dichterbij en probeerde Eleanor te laten opstaan. Het lukte niet en uit haar gedrag bleek hoezeer dit haar emotioneerde. Toen Eleanor overleed kwamen er olifanten uit vijf verschillende families het lichaam bekijken en bevoelen. Boeken van prominente onderzoekers zoals Barbara King en Frans de Waal staan vol prachtige gedragsbeschrijvingen die de conclusie die Charles Darwin trok in zijn in 1872 gepubliceerde boek Uitingen van Emotie in mens en dier onderstrepen: ook andere dieren hebben soms verdriet.
Aanraken
Dierverzorgers in dierentuinen houden daar rekening mee. Ik spreek erover met Saskia Visser. „Toen twee jaar geleden chimpansee Sjors op 57-jarige overleed, hebben we de andere chimpansees afscheid van haar laten nemen. Iedereen deed dat op zijn of haar eigen manier maar wat enorm belangrijk is, is dat ze de overledene kunnen aanraken. Bibi, een rustige, zorgzame chimpansee, pakte Sjors’ hand, keek naar de borstkas en bleef zo lange tijd stilletjes bij haar zitten. Wingu ging juist wild tekeer, alsof hij een reactie uit wilde lokken. De eerste periode na het overlijden van Sjors, was Kumi, de leider van de groep zoekende. Zonder zijn steun en toeverlaat moest hij het nu alleen doen. Ineens was hij timide en bedachtzaam. Wat zijn nu de banden? Wie bekleedt nu welke positie?” De dood van een groepslid maakt een hoop los.
In Playing Possum, een fantastisch boek dat deze week uitkwam, betoogt Susana Monsó dat kennis over hoe dieren omgaan met de dood en met doodgaan ons veel kan leren over onze eigen relatie met de dood. Want ja, hoe gaan we daar eigenlijk mee om? Mijn uitzonderlijke oma Corry was zich al zolang ik me haar kan herinneren aan het voorbereiden op haar dood. Maar als ze erover begon, dan lachten we het weg, „kom op oma, u gaat echt nog niet dood!” Ik heb er spijt van dat ik haar opmerkingen nooit heb aangegrepen om over dit onderwerp te praten.
Net als bij mensen zijn emoties zoals verdriet vaak af te lezen aan de gezichtsexpressie of lichaamstaal van een dier. We moeten er meer moeite voor doen om die signalen te herkennen, vooral als de dieren heel andere lijven hebben dan wijzelf. Olifanten bijvoorbeeld, hebben ter hoogte van de slaap klieren die bij stress vocht afscheiden. Echter, wat uitingen van emotie niet vertellen is wat er precies gebeurd op gevoelsniveau. Is een dier zich bewust van de emotie? Gevoelens spelen zich af in het hoofd en zijn moeilijker te doorgronden. Ernaar vragen is een manier. Maar ja, dat is bij dieren nu net zo lastig.
Eyetracking
Om een stapje dichter bij gevoelens te komen, ontwerpen onderzoekers experimenten en maken daarbij gebruik van technieken zoals bijvoorbeeld eyetracking. In een zo’n recent experiment ontdekten onderzoekers dat mensapen zich hun voormalige groepsgenoten nog lang herinneren. Vooral naar degenen met wie ze een sterke band hadden werd lang gekeken. Er was zelfs één bonobo, Louise, die zich haar zus en neef na 26 jaar zonder contact nog herinnerde. In ons eigen onderzoek dat vorige maand gepubliceerd werd, bleek dat de aandacht van bonobo’s lang vast werd gehouden door beelden van soortgenoten in nood. Interessant genoeg werd er in eerste instantie juist weggekeken van heftige beelden.
De groeiende stapel van anekdotes over rouwgedrag bij dieren en de wetenschappelijke onderzoeken duiden erop dat ook andere diersoorten kunnen rouwen. In vergelijking met andere dieren hebben we wellicht een vreemde relatie met de dood. Hoezeer we hem ook willen ontkennen en ontwijken, ook wij gaan ooit dood. Laten we het daar een keer over hebben, later.
De Oekraïense president Volodymyr Zelenksy heeft er maanden óver gesproken en woensdag heeft hij het dan eindelijk gedeeltelijk onthuld: zijn overwinningsplan. „Als het wordt gesteund kan de oorlog volgend jaar beëindigd worden”, zei hij tijdens de presentatie in het Oekraïense parlement. Een belangrijke troef in de strategie: lidmaatschap van de NAVO.
Het plan, dat Zelensky deze donderdag ook zal toelichten op een EU-top in Brussel, omvat een aantal onderdelen. Zo wil hij de oorlog naar Russisch grondgebied brengen, herhaalt hij de wens dat de restricties die gelden op het gebruik van westerse wapens tegen doelen in Rusland opgeheven worden en vraagt hij om steun bij het versterken van de Oekraïense krijgsmacht.
Daarnaast vraagt hij om de opbouw van een niet-nucleaire afschrikkingsmacht op Oekraïens grondgebied. Hoe dat er precies uitziet, is geheim.
Zelensky biedt zijn partners in ruil aan om de grondstoffenrijkdom van Oekraïne gezamenlijk te exploiteren. En na de oorlog zou Oekraïne een aantal taken van het Amerikaanse leger in Europa kunnen overnemen.
Maar met stip bovenaan de lijst staat de lang gekoesterde wens lid te worden van de NAVO. Oekraïne diende al in september 2022 een aanvraag in voor lidmaatschap, maar tot nu toe hielden de NAVO-bondgenoten beleefd en met veel warme woorden de boot af.
Eerder onbespreekbaar
Iedereen is het er bij de NAVO over eens dat Oekraïne niet kan toetreden tijdens de oorlog. Dat is alsof je een verzekering sluit voor een brandend huis, zeggen ze op het NAVO-hoofdkwartier. Wel is het denkbaar dat Oekraïne al tijdens de oorlog wordt uitgenodigd om lid te worden, maar dat de toetreding zelf op de lange baan wordt geschoven. Een formele uitnodiging tijdens de oorlog zou in elk geval een belangrijke morele steun zijn voor Oekraïne.
De NAVO is afgelopen jaren steeds een stapje opgeschoven. Zowel in de jaren voor als in de periode kort na de grootschalige Russische inval in 2022 was lidmaatschap onbespreekbaar. Op de top in Vilnius in 2023 werd Oekraïne aan de borst gedrukt, maar waren Berlijn en Washington tegen al te verstrekkende beloften. Op de NAVO-top in Washington, afgelopen zomer, werd de formule gekozen dat Oekraïne op weg is naar lidmaatschap en dat dat proces „onomkeerbaar” is. De NAVO spreekt dan graag over een brug naar lidmaatschap: een onverwoestbare en goed verlichte brug.
Secretaris-generaal Mark Rutte van de NAVO sprak woensdag op een persconferentie behoedzaam over Zelensky’s plan. Hij zei dat het veel militaire en politieke componenten bevat die met Oekraïne besproken moeten worden „om te zien wat we kunnen doen en wat we niet kunnen doen.”
De NAVO spreekt graag over een onverwoestbare en goedverlichte brug naar lidmaatschap
Rutte onderstreepte dat de NAVO intussen nog steeds vierkant achter Oekraïne staat en veel doet om het land te steunen. Dit jaar moet die steun optellen tot 40 miljard dollar. Hij zei er ook van overtuigd te zijn dat Oekraïne ooit lid zal zijn van de NAVO, maar over hoe en wanneer wilde hij niet speculeren.
Het is, zegt een NAVO-bron, nu al voorspelbaar dat in de aanloop naar de volgende NAVO-top, komende zomer in Den Haag, gediscussieerd zal worden over een uitnodiging tot lidmaatschap. Polen en de Baltische landen zullen zich er sterk voor maken dat Oekraïne dan een formele uitnodiging krijgt. Maar er is ook verzet. Slowakije heeft zich al uitdrukkelijk tegen lidmaatschap uitgesproken.
Welk gebied?
Lidmaatschap van de NAVO is de belangrijkste veiligheidsgarantie die Oekraïne kan krijgen. Vervolgens is dan wel de vraag over welk gebied zich de NAVO-garantie uit zal strekken. Het Oekraïense grondgebied van voor de Russische annexatie van de Krim in 2014? Of geldt de garantie alleen voor het grondgebied waarover Oekraïne controle heeft? Want, hoe groot is de kans dat Oekraïne het door Rusland bezette gebied zal heroveren? Steeds meer mensen beginnen te beseffen dat dat niet realistisch is, zegt een NAVO-bron.
Zelensky zei woensdag overigens dat het afstaan van grondgebied nu beslist niet aan de orde is. Rusland heeft ongeveer 20 procent van Oekraïne onder controle.
Het doel van het overwinningsplan is, zegt Zelensky, om Oekraïne zó sterk te maken dat Rusland zich gedwongen ziet om naar de onderhandelingstafel te gaan. Probleem daarbij is dan wel dat Poetin de oorlog, naar eigen zeggen, onder andere is begonnen om te voorkomen dat Oekraïne ooit lid wordt van de NAVO.
