De tanker die op Eerste Kerstdag op heterdaad werd betrapt bij het saboteren van onderzeese verbindingen tussen Estland en Finland, lijkt ook voor spionage te zijn ingezet. Uit onderzoek van NRC bleek de Eagle S in november 2023 urenlang boven een belangrijke datakabel op de zeebodem even ten noorden van Terschelling te hebben gevaren.
1
Waarom is dat verdacht?
Er kan een alledaagse verklaring zijn. Schepen laten zich wel vaker een tijdje buiten doorgaande routes drijven, bijvoorbeeld om een reparatie te verrichten waarbij de motor uitgeschakeld moet worden. Of om niet te vroeg bij een volgende haven aan te komen.
2
Maar nu rinkelen dus alarmbellen?
Zeker, want de Eagle S, die onder vlag van de Cook-eilanden vaart en waarvan de eigenaar zich in nevelen hult, behoort tot de zogeheten schaduwvloot. Die groep schepen helpt Rusland om westerse handelssancties te omzeilen. Maar ook, zo waarschuwen westerse inlichtingendiensten al enige tijd, om ingezet te worden voor sabotage en spionage. Het is de derde keer in anderhalf jaar dat commerciële vaartuigen met veronderstelde Russische banden met een anker verbindingen in de Oostzee beschadigen. Maar over spionage was tot nu toe niets in de openbaarheid gekomen.
3
Hoe deed de Eagle S dat?
Het schip zou zijn uitgerust met geavanceerde apparatuur om NAVO-communicatie af te luisteren. En het zou eerder in Het Kanaal sensoren hebben neergelaten op de zeebodem, schreef Lloyd’s List, een scheepvaartpublicatie, die zich beroept op bronnen die op het schip hebben gevaren. Mogelijk maakten de bewegingen bij Terschelling deel uit van een soortgelijke operatie.
4
Om welke datakabel ging het?
De Atlantic Crossing-1 (AC-1), een glasvezelverbinding van in totaal 14.000 kilometer, die de Verenigde Staten verbindt met het Verenigd Koninkrijk, Nederland – het kabelstation van KPN in Beverwijk – en Duitsland. De kabel is ruim twintig jaar in gebruik en heeft upgrades gehad tot een capaciteit van 120 Gigabit per seconde.
5
Hoe belangrijk zijn zulke kabels?
Zonder zulke glasvezelverbindingen – eigendom van regeringen en/of internationale bedrijven – zou het internet de facto ophouden te bestaan. Zo’n 500 van die kabels met een totale lengte van anderhalf miljoen kilometer omspannen de wereld en transporteren 95 procent van alle digitale communicatie: van telefonie en alledaags internetgebruik van streaming tot militaire communicatie, beurstransacties en internationaal geldverkeer.
6
Hoe erg is het wegvallen van zo’n verbinding?
Niet noodzakelijk fataal. Het internet heeft een hoge mate van redundantie, zeker in het dichtbekabelde Westen, waarbij andere verbindingen een taak kunnen overnemen, maar het leidt wel tot snelheids- en capaciteitsverlies. Maar er zijn ook landen en eilanden die door maar één kabel worden bediend.
7
Gebeurt een kabelbreuk vaker?
Ja, bijvoorbeeld door onoplettende vissers en schepen die ‘te goeder trouw’ hun anker verliezen, door aardverschuivingen in de diepzee en zelfs door haaienbeten. Datakabels, die bestaan uit kleine en grotere bundels glasvezels, zijn er in vele diktes, tot wel een meter doorsnee. Ze worden over de zeebodem gelegd door speciale schepen. In ondiep water worden kabels indien mogelijk in de zeebodem ingegraven.
8
Zijn ze te repareren?
Ja, in ondiep water – zoals de Oostzee, met een gemiddelde diepte van 60 meter – is het vrij eenvoudig en een kwestie van dagen. Maar bij diepzeekabels is het lokaliseren van de breuk moeilijker en is het onmogelijk de kabel naar boven te halen. Dan moet een breuk met onderwaterrobots hersteld worden.
Lees ook
Onderzoekers: de Russische sabotage schuift op naar het Westen, ook richting Nederland
9
Waarom zijn kabels een aantrekkelijk doelwit?
Ze vormen de ruggengraat van de technologische samenleving en ze zijn relatief kwetsbaar. Bovendien lopen ze grotendeels door internationale wateren. Buiten hun territoriale wateren (een zone van twaalf mijl of twintig kilometer breedte langs de kust) hebben landen volgens het zeerecht geen volledige jurisdictie. Inspectie van een verdacht schip is dan nagenoeg onmogelijk zonder toestemming van de vlaggenstaat. Toezicht op die kabels is bovendien moeilijk. Noordzeelanden, waaronder Nederland, voeren hun inspanningen nu sterk op met de aanschaf van extra schepen, en sensoren op de zeebodem. Afgelopen weekend kreeg een verband van NAVO-marineschepen uitdrukkelijk de taak om patrouilles in de Oostzee op te voeren. Maar dan nog is controle nooit waterdicht.
10
Welk motief heeft Rusland?
Kabels doorsnijden is hybride oorlogvoering: deels psychologische oorlogvoering, deels een echte oorlogshandeling, maar net onder het niveau dat een militair antwoord noodzakelijk maakt. Gps-verstoringen, brandstichtingen, aanslagen en politieke beïnvloedingscampagnes behoren tot hetzelfde palet. Naarmate een endgame rond Oekraïne dichterbij komt, lijkt Rusland de intensiteit op te voeren. Het doel ervan is, zeggen experts, behalve een daadwerkelijke verzwakking van het Westen, ook het ondermijnen van de westerse eensgezindheid en politieke steun voor voortzetting van de steun aan Oekraïne.
Eerder maakte Rusland gebruik van officiële vaartuigen, zoals marineschepen of geologische onderzoeksschepen, om dreigende manoeuvres boven datakabels uit te voeren. Nu de facto elk schip verdacht kan zijn, maakt dat het speelveld nog onoverzichtelijker. Overigens staat ook Rusland voor een uitdaging. De kern van hybride oorlogvoering is het zogeheten plausible deniablility; ontkennen dat je er iets mee te maken hebt, zolang het tegendeel niet kan worden bewezen. Maar het Kremlin zit vermoedelijk niet op meer ‘heterdaadjes’ te wachten.
Lees ook
Nederlandse zeekabel doelwit van Russisch spionageschip dat eerder sabotage pleegde in de Oostzee
