In de natte sneeuw staan op dinsdagochtend duizenden bewakers op wacht in centraal Beijing. Twee man per brug of viaduct, vaak in bruine camouflagejas, met een thermosfles binnen handbereik. Het is onderdeel van de beveiliging voor het Nationale Volkscongres, de jaarlijkse bijeenkomst van bijna drieduizend parlementsleden uit heel China, waarop de staat zijn plannen voor het komende jaar presenteert, en het parlement mag stemmen over belangrijke wetten en benoemingen.
Het lijkt een indrukwekkend, maar ook leeg politiek ritueel in het China van vandaag. Onder de leiding van president Xi Jinping kromp de rol van de Chinese overheid, terwijl die van de Communistische Partij juist sterker werd. Zoals deze week vastgelegd wordt in een herziene wet over overheidsorganen, moet de staat „resoluut de besluiten en plannen van de Partij implementeren”. Nog nooit stemde het Volkscongres een wet of benoeming weg, maar de kans dat dat nu zou gebeuren, is kleiner dan ooit.
Toch is het Volkscongres, onder leiding van de Partij, van groeiend belang in de strategie van Xi Jinping om zijn macht te verstevigen. Xi wil namelijk China’s rechtssysteem uitbreiden – en als hoogste staatsorgaan en wetgevende macht is China’s parlement daarvoor een belangrijk instrument. Sinds zijn aantreden groeit het aantal nationale wetten snel. Vorig jaar namen het parlement en de parlementscommissie van 175 leden (die dit werk grotendeels uitvoert) veertien nieuwe en herziene wetten aan. In 2013, toen Xi net was aangetreden, waren dat er vier.
Controle op lokale overheid
Volgens Changhao Wei, onderzoeker aan het Paul Tsai China Center van Yale Law School, dient de de versterking van nationale wetgeving verschillende doeleinden. Allereerst kan de wet in een groot land als China duidelijkheid scheppen over de wensen van China’s leiders. Juist nu de macht onder Xi zo is gecentraliseerd, is Beijing op zoek naar manieren om lokale autoriteiten te kunnen controleren. Zo houdt het Volkscongres een overzicht van alle lokale wetgeving bij en voert het checks uit bij een deel ervan. Dat alles in een recent aangescherpt proces dat volgens Wei „vooral dient om te zorgen dat men zich op lokaal niveau aan nationale wetten en regels houdt”.
Minstens zo belangrijk is de publieke steun voor het rechtssysteem. In China is geen sprake van een onafhankelijke rechtstaat – ook de rechterlijke macht staat onder leiding van de Partij. Toch dragen betere wetten bij aan „meer voorspelbaarheid en aanspreekbaarheid” voor Chinese burgers, in de omgang met de overheid en met elkaar, legt Wei uit. Dat Xi Jinping begrepen heeft dat er onder de Chinese bevolking groeiende behoefte is aan beter recht, is volgens experts bewijs van zijn scherpe politieke instinct. Zo voerden Chinese burgers al voordat Xi aan de macht kwam, actie voor betere procedures om vervuilende bedrijven en overheden aan te kunnen klagen.
Publiek commentaar
Juist in de nationale wetgeving van het Volkscongres neemt de ruimte voor publieke inbreng toe. Sinds 2013 is het gebruikelijk dat elk wetsvoorstel een maand wordt vrijgegeven voor publiek commentaar. Op de tweemaandelijkse bijeenkomsten van de parlementaire commissie worden de voorstellen besproken en soms substantieel aangepast.
Zo kwamen er afgelopen september 125.962 veelal kritische reacties op een wetsvoorstel waarin stond dat kleding of een uitspraak die „kwetsend is voor de Chinese bevolking”, strafbaar zou worden. De vage, nationalistische formulering maakte veel mensen bezorgd. Het Volkscongres kwam met een reactie waarin stond dat het commentaar goed bestudeerd zou worden.
De wetten die het Volkscongres vorig jaar aannam laten zien waarom het overheidsorgaan, dat volgens de Partij geregeerd wordt door het volk, zo belangrijk is voor Xi’s publieke legitimiteit. Naast onderwerpen als spionagebestrijding en patriottisch onderwijs, in lijn met de nadruk op nationale veiligheid, gaan de wetten over milieubescherming en over het verbeteren van burgerrechten, bijvoorbeeld op het gebied van klachtenprocedures bij de overheid of betere toegankelijkheid van gebouwen voor mensen met beperkingen. Wei: „Hoeveel nadruk het Volkscongres precies plaatst op het commentaar van burgers is niet te zeggen, maar meer dan andere overheidsorganen laat het zien dat het waarde hecht aan de input.”
