Iedere cappuccinoliefhebber wil graag dat perfecte laagje geschuimde melk. Tegenwoordig kan dat met volle melk, havermelk, sojamelk, magere melk: voor ieder wat wils. Wetenschapsredacteur Laura Wismans worstelde met het creëren van dat mooie laagje en vroeg zich af wat de natuurkunde achter dat opschuimen is. En hoe techniek en melksoort kunnen helpen.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected]
Een vaccinatie tegen gordelroos beschermt ouderen niet alleen tegen gordelroos, maar mogelijk ook tegen dementie. Dat blijkt uit een Amerikaans onderzoek naar de elektronische gegevens van bijna 300.000 mensen in Wales. Mensen die het vaccin kregen, hadden in zeven jaar tijd ongeveer 20 procent minder kans op de hersenziekte. Het vaccin zou daarmee een preventieve rol kunnen spelen bij dementie, mogelijk effectiever en goedkoper dan bestaande behandelingen. De onderzoekers publiceerden hun resultaten woensdag in Nature.
Gordelroos is een infectie met het varicella-zostervirus die pijnlijke blaasjes, uitslag en jeuk veroorzaakt. Bij kinderen komt het voor in een mildere vorm en is het beter bekend als waterpokken. Na een eerste infectie nestelt het virus zich vaak in de ruggenmerg, waar het bij lage weerstand heractiveert.
Neuro-immunologen vermoeden al langer dat er een verband is tussen gordelroos en dementie, maar eerdere observationele studies zitten vol onzekerheden. Groepen mensen mét en zonder gordelroosvaccinatie kunnen sterk verschillen in hun lichaamsbeweging, dieet en bestaande gezondheidsproblemen. Onderzoekers houden hier rekening mee door het geschatte effect te berekenen, maar zonder gerandomiseerd onderzoek is het onmogelijk om de rol van verstorende factoren volledig uit te sluiten.
Maar in de nieuwe studie vonden de onderzoekers een bijzondere situatie. Ze zagen dat in het Britse Wales een bijzonder vaccinatieprogramma tegen gordelroos was opgestart. Vanaf 1 september 2013 werd elk jaar iedere 79-jarige uitgenodigd voor een vaccinatie tegen gordelroos. Mensen die op de startdatum 80 jaar of ouder waren, kregen geen uitnodiging.
De onderzoekers gebruikten de situatie als een zogeheten ‘natuurlijk experiment’. De groepen gevaccineerden en ongevaccineerden waren op een klein leeftijdsverschil na vrijwel gelijk, waardoor een precieze vergelijking mogelijk was. De onderzoekers controleerden op mogelijke variabelen, en sloten bijvoorbeeld uit dat er rond dezelfde datum veranderingen in de gezondheidszorg werden doorgevoerd. Het enige gemeten verschil tussen de gevaccineerden en ongevaccineerden was dat in de eerste groep 20 procent minder dementie werd gediagnosticeerd. Bij andere veelvoorkomende gezondheidsproblemen, zoals kanker, diabetes en hart- en vaatziekten, zagen de onderzoekers geen noemenswaardige verschillen.
Vooral vrouwen profiteren
Hoe het vaccin precies beschermt tegen dementie, is nog onduidelijk. Een gangbare theorie is dat het de hersenschade van het virus voorkomt. Eerder onderzoek toont aan dat infectie en heractivatie van het varicella-zostervirus de bloedvaten in de hersenen aantast en kan leiden tot lokale ontstekingen en ophopingen van stoffen als bèta-amyloïde, die gerelateerd zijn aan dementie.
De nieuwe studie ondersteunt dit idee, schrijven de Amerikaanse onderzoekers. Ze zagen dat mensen die meerdere keren gordelroos kregen, ook vaker dementie ontwikkelen. Ook lijkt het behandelen van gordelroos met antivirale medicijnen tot minder dementie te leiden.
Een andere theorie is dat het vaccin zelf het beschermende effect veroorzaakt. Het gordelroosvaccin gebruikt een verzwakte vorm van het virus om een sterke afweerreactie op te wekken. Het is bekend dat dit een boost kan geven aan het algehele immuunsysteem. Hierdoor zou het gordelroosvaccin ontstekingen in de hersenen kunnen bestrijden die een heel andere oorzaak hebben, en een bredere bescherming tegen dementie bieden.
Het versterkende effect van afgezwakte virussen op het immuunsysteem zien onderzoekers vooral terug bij vrouwen. Dit is ook het geval voor de gordelroosprik bij dementie: vrijwel alleen vrouwen hebben er profijt van. Het zou kunnen dat vrouwen anders reageren op de vaccinatie, of dat dementie bij hen op een andere manier ontstaat, schrijven de onderzoekers.
Wachtlijsten
Het in de studie onderzochte vaccin, Zostavax, wordt ondertussen al enkele jaren niet meer geproduceerd. Het werd vervangen door het Shingrix-vaccin, dat veel effectiever is in het beschermen tegen gordelroos. In plaats van een verzwakt virus, gebruikt Shingrix specifieke eiwitten om het immuunsysteem te trainen in het herkennen van het virus. Of Shingrix hetzelfde effect heeft op dementie is nog onzeker. Twee observationele studies, waarvan één gefinancierd door producent GlaxoSmithKline, suggereerden dat Shingrix mogelijk nog beter tegen dementie beschermt dan Zostavax.
In Nederland adviseerde de Gezondheidsraad in 2019 om mensen van 60 jaar en ouder te vaccineren met Shingrix. Maar vanwege de hoge kosten – ongeveer 500 euro voor de twee benodigde prikken – is er nog geen grootschalig vaccinatieprogramma tegen gordelroos opgezet.
Na aandacht van onder andere het tv-programma Radar, afgelopen november, steeg de vraag naar het vaccin, waardoor er in sommige regio’s wachtlijsten zijn ontstaan. In maart presenteerde staatssecretaris Vincent Karremans (Preventie, VVD) drie financiële scenario’s voor een mogelijke invoering van Shingrix. Deze zouden woensdagmiddag besproken worden in een commissiedebat Publieke Gezondheidszorg, maar die vergadering is uitgesteld.
De Raad voor de Kinderbescherming komt vanaf 1 mei in alle zaken weer voorbereid naar de rechtbank Den Haag. Dat hebben de Raad en de rechtbank besloten nadat NRC vorige week had onthuld dat de Raad al jarenlang in een groot aantal zaken voorafgaand aan de zitting het dossier niet bestudeerde. Dat vond die „ondoenlijk” en ook „niet nodig”.
Op die praktijk klonk in het Haagse arrondissement felle kritiek van familierechtexperts. Ze wezen erop dat cruciale informatie verloren gaat als raadsmedewerkers zich slechts baseren op wat tijdens de zitting wordt besproken en niet het onderliggende dossier lezen. Naar aanleiding van de NRC-berichtgeving vroegen Faith Bruyning (NSC), Don Ceder (ChristenUnie) en staatssecretaris voor Rechtsbescherming Teun Struycken via Kamervragen om opheldering.
De Raad voor de Kinderbescherming heeft een belangrijke wettelijke adviesfunctie. Hij adviseert als officiële deskundige tijdens rechtszaken over het belang van het kind – bijvoorbeeld in zaken over ouderlijk gezag en omgangsregelingen. In tegenstelling tot de rest van Nederland komen raadsmedewerkers in Den Haag alleen in zwaardere zaken voorbereid naar de rechtbank.
Lees ook
De Raad voor de Kinderbescherming komt al jaren onvoorbereid naar de rechter in Den Haag
Kinderen
Volgens de Raad voor de Kinderbescherming en de rechtbank komt de huidige werkwijze voort uit de invoering van het Uniforme Hulpaanbod in 2019 in Den Haag. Dat is een samenwerking tussen rechtbanken en gemeenten met als doel bij conflictueuze echtscheidingen en omgangsregelingen passende hulp aan ouders en kinderen te bieden, om verdere escalatie en slepende rechtszaken te voorkomen.
Het Uniforme Hulpaanbod is landelijk ingevoerd, maar verschilt lokaal vanwege de decentralisering van de jeugdzorg. In Den Haag vond de Raad volgens de rechtbank dat het ondoenlijk en onnodig is het dossier te lezen. In jaarlijks honderden zittingen komt de Raad daarom ongeïnformeerd naar de rechtbank.
Familierechtadvocaten uitten daarover in NRC en op sociale media kritiek. In een bericht noemt de rechtbank Den Haag die bezwaren woensdag „een belangrijk signaal dat wij serieus oppakken”. In overleg met de Raad is besloten de werkwijze per 1 mei te herzien. „Voortaan heeft de raadsvertegenwoordiger alle stukken gelezen voordat hij naar de zitting komt”.
Ook de Raad bevestigt de nieuwe werkwijze op de eigen website. „De afspraak is dat wij voortaan in iedere zitting alle relevante stukken ontvangen en bestuderen, net als in de rest van het land.”
De zorgpremie stijgt per 2027 met bijna 200 euro dankzij de halvering van het eigen risico. Dat blijkt uit berekeningen van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), door Haagse bronnen bevestigd aan NRC. Het kabinet praat vrijdag in de ministerraad over het wetsvoorstel van minister Fleur Agema (Zorg, PVV) om het eigen risico te halveren. Dat voorstel wordt daarna eerst nog voor advies naar de Raad van State gestuurd.
In het regeerakkoord spraken de coalitiepartijen af het eigen risico vanaf 2027 structureel met de helft te verlagen, een langgekoesterde wens van de PVV. Het plan kost zo’n 4,3 miljard euro.
Wie gaan er op voor- en achteruit?
Mensen die hun eigen risico opgebruiken en recht hebben op zorgtoeslag zullen er naar verwachting 115 euro op vooruitgaan in 2027, zo meldde De Telegraaf donderdag. Dat is ongeveer zestig procent van alle verzekerden. Wie de zorgtoeslag opmaakt zonder recht op zorgtoeslag gaat er 51 euro op vooruit. In Nederland ontvang je zorgtoeslag bij een inkomen tot ongeveer 40.000 euro per jaar.
Gezonde Nederlanders die zorgtoeslag krijgen, zullen in 2027 volgens De Telegraaf onder aan de streep 135 euro meer betalen dan zij nu doen. Die groep bestaat uit zo’n zes miljoen Nederlanders, veertig procent van alle verzekerden. De hardste klappen vallen bij gezonde mensen die wél de premieverhoging van 199 euro per jaar – zo’n zestien euro per maand – moeten betalen, maar te veel verdienen voor recht op zorgtoeslag. Zij profiteren dus niet van de halvering van het eigen risico, én niet van de stijging van de zorgtoeslag. Om de stijging van de zorgpremie te compenseren, wil het kabinet de eerste schijf van de inkomstenbelasting verlagen.
De exacte prijsstijging in 2027 is nog niet bekend. Verzekeraars stellen zelf de tarieven van hun premies in november het jaar ervoor vast. Die prijs kan soms nog gedrukt worden door reserves in te zetten. Experts berekenden eerder al dat, door het verlagen van het eigen risico, de zorgpremie flink hoger zal worden omdat mensen waarschijnlijk meer zorg zullen gebruiken. Ook is de verwachting dat een lager eigen risico tot langere wachtlijsten zal leiden.
Lees ook
Halvering eigen risico leidt vooral tot hogere zorgpremies
