N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Jeugdliteratuurprijs In ‘Vandaag houd ik mijn spreekbeurt over de anaconda’ houden dieren spreekbeurten over dieren waar ze iets mee hebben. Zo onderstreept auteur Bibi Dumon Tak dat dieren niet in dienst staan van de mens.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99066614-e93ff9.jpg)
Foto Renske Derkx
„Ja, ze vergeleek me met een streepjescode”, klaagt de zebra. „Geen idee wat het is, maar het klinkt, hoe zal ik het zeggen: niet respectvol.” Die ‘ze’ was Bibi Dumon Tak, die in Bibi’s bijzondere beestenboek (2006) een ‘spreekbeurt’ hield over de zebra. Inmiddels gaan de dieren haar cancelen: „Een streep door dat mens, zebra.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99069036-bf3eb6.jpg|https://images.nrc.nl/FiWWBYyFfiFiIjwTjfME7ajhh4A=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99069036-bf3eb6.jpg|https://images.nrc.nl/4YxID8rponMk7fJ5L5Paccgq-d8=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99069036-bf3eb6.jpg)
De dieren nemen zelf het woord, in Vandaag houd ik mijn spreekbeurt over de anaconda. Het kinderboek, geschreven door Bibi Dumon Tak en geïllustreerd door Annemarie van Haeringen, werd deze zaterdag bekroond met de jaarlijkse Woutertje Pieterse Prijs (15.000 euro). Het is de eerste keer dat de jeugdliteratuurprijs gaat naar Dumon Tak, die voor haar eerdere kinderboeken wel al zes maal een Zilveren Griffel kreeg en eenmaal de Gouden Griffel (voor Winterdieren, in 2012) en gelauwerd werd met de Theo Thijssen-prijs 2018 voor haar oeuvre. Die kreeg ze voor de vormvernieuwing die zij bracht binnen de non-fictie voor kinderen: mede dankzij Dumon Tak verschoof de norm in het genre van schools naar speels.
In haar nu bekroonde boek houden de dieren spreekbeurten over dieren waar ze iets mee hebben. De regenworm over de anaconda, de doodshoofdvlinder over het doodshoofdaapje, de vroedmeesterpad over de koala – die laatste twee verschillen flink van elkaar, maar dragen wel beide hun jongen bij zich. „Je hebt ze in alle soorten en maten”, begint de vos zijn spreekbeurt over ganzen. „Voor mij is een gans een gans. Ze smaken allemaal even goed.”
Bijzondere vorm en inhoud
Het zaadje voor dit boek werd al geplant tijdens de vorige samenwerking van Dumon Tak en Van Haeringen; de dichtbundel Laat een boodschap achter in het zand (2018). Die had ook een bijzondere vorm en inhoud: non-fictiekinderpoëzie met ‘evenhoevigen’ als onderwerp. Alleen de tapir, met drie tenen, manoeuvreerde zich de bundel in met een spreekbeurt over evenhoevigen. Waarin hij erop wees dat zijn soort eigenlijk bijzonderder is: er zijn 200 soorten evenhoevigen, en maar 16 soorten onevenhoevigen. „Evenhoevigen hebben meer succes op aarde dan onevenhoevige dieren.”
Jaloezie of bewondering is vaak de achtergrond van de spreekbeurtkeuzes – de regenworm kiest niet zomaar voor de onoverwinnelijk wurgende anaconda, de schichtige heremietkreeft niet toevallig voor de extravagante Picasso-doktersvis. De zebra vertelt over „puur zwart-witte dieren”, waarvan hij er één is, naast slechts zes andere diersoorten ter wereld, waarvan de leefgebieden elkaar bovendien nooit raken.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99069009-9e8531.jpg|https://images.nrc.nl/6gVSFdhIZJxtoAz7lsNX9wuDaqg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99069009-9e8531.jpg|https://images.nrc.nl/1yQO0_SFcBJ2qPA5xsQYuxuIeXk=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99069009-9e8531.jpg)
Auteur en illustrator zijn een ideaal huwelijk aangegaan in dit stilistisch voorbeeldige boek
Jury van de Woutertje Pieterse Prijs
Van andere dieren wordt belicht hoe ze juist wel met elkaar in aanraking komen, ten goede of kwade: de mol spreekt over de langpootmug, wiens larven hij eet. „Langpootmuggen zijn mijn kok en mijn kokkin”, zegt hij, met sardonisch realisme. Door dierenperspectieven op dieren te kiezen, onderstreept Dumon Tak dat dieren niet in dienst staan van de mens, en dat ze veelzijdiger zijn dan de mensgerichte verhalen die we doorgaans over hen vertellen. De gewone poetsvis komt aan het woord over haaien, die hij vooral kent als „supertamme gasten”, „superbeleefd”, omdat de poetsvis hen schoonmaakt: hij is voor de haai tandarts, dermatoloog en schoonheidsspecialist ineen. Dat is geen verzinsel van Dumon Tak: de vorm mag speels gefingeerd zijn, de inhoud is non-fictie. Evenzo tekende Van Haeringen de dieren in haar eigen stijl, maar naar waarheid. „Auteur en illustrator zijn een ideaal huwelijk aangegaan in dit stilistisch voorbeeldige boek”, oordeelde de jury van de Woutertje Pieterse Prijs.
