In de buurt van de Wit-Russische stad Brest, direct aan de Poolse grens en veertig kilometer van Oekraïne, vinden deze en volgende week militaire oefeningen plaats van Wit-Russische en Chinese militairen. De samenwerking, officieel een ‘antiterreuroefening’, geldt als een boodschap aan de NAVO, die deze week bijeenkwam in Washington. Een onbekend aantal militairen van beide landen oefent op een schietterrein in de buurt van de stad Brest op onder meer luchtmobiele operaties, gevechten in bewoond gebied en de bevrijding van gegijzelden.
Het Poolse ministerie van defensie liet woensdag weten de oefening scherp in de gaten te houden, en „steeds paraat te zijn om de veiligheid van het land te beschermen”. Maar volgens woordvoerder Lin Jian van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken is dat niet nodig. Het gaat volgens hem om een reguliere oefening die „niet gericht [is] tegen een specifiek land”.
Scheidend NAVO-topman Jens Stoltenberg ziet dat anders. Hij noemde de oefening donderdag „onderdeel van een patroon van autoritaire landen die samenwerken om de Russische oorlog in Oekraïne te steunen”. Eerder deze week haalde Stoltenberg op een persconferentie al hard uit naar China, dat volgens de NAVO-landen „beslissende” steun aan Moskou biedt die volgens het bondgenootschap „niet zonder gevolgen kan blijven”.
Lees ook
Niet eerder uitte de NAVO zich zo duidelijk tegen China’s steun aan Rusland, wat nu?
‘Westerse agressie’
En ook de toelichting van het Wit-Russische ministerie van Defensie staat op gespannen voet met de uitleg van Lin: volgens majoor-generaal Vladimir Koeprianjoek is de oefening ingegeven door militaire activiteiten van de NAVO in Polen, Letland en Litouwen in het westen, en van het Oekraïense leger bij de zuidelijke grens. Op een ‘persbriefing’ op 5 juli laakte hij „het agressieve westerse buitenlandse beleid jegens de Uniestaat” – de nauwe samenwerking tussen Rusland en Wit-Rusland. Behalve militaire oefeningen noemt Koeprianjoek het gevaar van sabotage-acties met explosieven op Wit-Russische grondgebied. „Ondanks de moeilijke situatie in het zuiden is er van onze kant geen escalatie en zal die er niet zijn.”
Ook China zal met de oefening wel degelijk een boodschap willen overbrengen. Hoewel beide landen al vaker samen trainden, deden ze dat niet meer sinds de Russische invasie in Oekraïne in 2022, waarvoor Wit-Rusland als springplank fungeerde. Op zijn persconferentie reageerde Lin fel op de verklaring van de NAVO-top, die hij ervan beschuldigde de Chinese rol in „de Oekraïense kwestie” met „sinistere motieven” op te kloppen. Ook waarschuwde hij de alliantie om geen „chaos” te stichten in Azië, waar de toenadering en gezamenlijke oefeningen van NAVO-landen en onder meer Japan, Zuid-Korea en de Filippijnen Beijing een doorn in het oog zijn. Die „schaden China’s belangen en bedreigen vrede en stabiliteit in de Indo-Pacific”, zei Lin.
Geen vazal van Moskou
Voor Aleksandr Loekasjenko, al dertig jaar de autoritaire leider van Wit-Rusland, is de oefening een manier om zowel aan Poetin als aan het Westen te laten zien dat zijn regime niet alleen op Moskou steunt. Hij balanceerde met zijn buitenlands beleid jarenlang tussen Rusland en Europa, maar sinds de vervalste presidentsverkiezingen en de harde onderdrukking van straatprotesten in 2020 is de relatie tussen Minsk en Brussel snel verslechterd. Na de Russische invasie in Oekraïne raakte Loekasjenko, als enige bondgenoot van president Poetin, verder geïsoleerd. Wit-Rusland is inmiddels volledig in de greep van Rusland, in politiek, economisch en militair opzicht. Eind vorig jaar bevestigde Loekasjenko dat er Russische kernwapens op Wit-Russisch grondgebied zijn gestationeerd.
Toch is de militaire samenwerking tussen China en Wit-Rusland niet nieuw: ze onderhouden al sinds de jaren negentig van de vorige eeuw militaire banden. Zowel in Wit-Rusland als in China vonden al vaker gezamelijke oefeningen plaats. Ook namen beide landen deel aan oefeningen met de Russische strijdkrachten – zoals op de Kaukasus en bij de grote Vostok-oefening in het oosten van Rusland in 2022.
Veiligheidsverbond SCO
De toenadering blijkt ook uit de twee bezoeken die Loekasjenko vorig jaar bracht aan zijn Chinese collega Xi Jinping. En in augustus vorig jaar was de toenmalige Chinese minister van Defensie Li Shangfu drie dagen in Minsk, waarbij ook de huidige oefening al werd besproken. Eerder deze maand trad Wit-Rusland bovendien toe tot de Shanghai Cooperation Organisation (SCO), een op initiatief van Rusland en China opgericht veiligheidsverbond dat zich van oorsprong richtte op stabiliteit en terrorismebestrijding in Centraal-Azië, maar de laatste jaren is uitgegroeid tot een groter blok, waarvan ook onder meer India, Pakistan en Iran lid zijn. Wit-Rusland is het eerste Europese land dat zich bij de SCO aansloot. Daarmee past de SCO volgens Carla Freeman, analist bij de aan de Amerikaanse overheid verbonden denktank USIP, steeds beter in de nieuwe, multipolaire wereldorde die China en Rusland voor ogen staat, als alternatief voor de door de Verenigde Staten geleide wereldorde waar de NAVO een voorname representant van is.