Winst BBB is de Brexit van Nederland

In de stikstofwedstrijd tussen kabinet en boeren hebben de Nederlandse burgers massaal voor de boeren gekozen. Vanuit het niets werd BBB de grootste partij in alle provincies én in de Eerste Kamer. De BoerBurgerBeweging heeft haar naam waargemaakt: burgers zijn om de boeren heen gaan staan. Om het platteland en zich achtergesteld voelende regio’s en gemeenten. Boeren en burgers hebben zich in deze klimaatverkiezingen niet tegen elkaar willen laten opzetten.

De uitslag kan niet anders worden gezien dan als een frontale aanval op de manier waarop dit kabinet het land bestuurt. Ontevredenheid over het kabinet was de belangrijkste drijfveer voor de kiezers. Achter de stikstofopstand gaat een representatiecrisis van de bestuurspartijen schuil, plus een prestatiecrisis van de overheid.

De hedendaagse politiek heeft een enorm probleem met wat politicologen ‘inputlegitimiteit’ noemen: mensen hebben het gevoel dat zij object zijn van technocratisch bestuur, er wordt over hen bestuurd en niet met hen. En ook met ‘outputlegitimiteit’: mensen hebben het gevoel dat de overheid niet veel meer voor elkaar krijgt. Onder de kabinetten-Rutte is het positieve Nederlandse zelfbeeld ernstig aangetast geraakt, namelijk dat van een goed georganiseerd land waarin het er uiteindelijk redelijk rechtvaardig aan toegaat.

Grote groepen in de Nederlandse samenleving voelen zich niet langer vertegenwoordigd en gerespecteerd door bestuurlijk Nederland. Hoe verder van de Randstad en hoe lager opgeleid, hoe sterker dat gevoel van achterstelling en miskenning is. De BBB-doorbraak zou men de ‘interne Brexit’ van Nederland kunnen noemen: een beweging van ‘take back control’ tegenover externe krachten die inbreuk maken op de levensstijl van de bestaande gemeenschap. De BBB-lijstrekker van Overijssel hoorde ik zeggen: Overijssel is te mooi om zich door Brussel en Den Haag voorgeschreven te laten krijgen hoe we hier moeten leven.

Samenleving onder hoogspanning

Het is een misverstand om te denken dat er alleen sprake is van een energie- of klimaattransitie. We zitten ook in een maatschappelijke transitie en een transitie van het politieke systeem. De samenleving staat onder hoogspanning en het traditionele partijpolitieke stelsel schudt op zijn grondvesten. Disruptieve veranderingen creëren risicovolle spanningen tussen transitiewinnaars en transitieverliezers. Met name de enorme klimaat- en migratiedruk waaraan het land door het kabinet wordt blootgesteld veroorzaakt ‘samenlevingsstress’. Vooral ook omdat de effecten van klimaatbeleid en migratie uiterst onrechtvaardig uitpakken. Beleidsmakers verordonneren vanuit hun beeldschermwerkelijkheid hoe stikstofuitstoters zichzelf moeten opheffen. Van Europa moet er veel op klimaatgebied, en mag er weinig op migratiegebied. Progressieve hoogopgeleiden zijn een meester in het vinden van de moral highground: klimaat en migratie worden als morele deugthema’s ingezet, zonder veel zekerheid te bieden over de langetermijngevolgen voor economie en sociale samenhang.

De BBB-overwinning is een correctie met terugwerkende kracht op de bizarre kabinetsformatie van het laatste Rutte-kabinet

Nogal wat onderzoek laat zien dat Nederland een steeds verdeelder land is. Verdeeld tussen ‘tevredenen met veel sociaal, economisch en cultureel kapitaal’ en ontevredenen met minder hulpbronnen om het in onze snel veranderende wereld te redden. Een scheiding tussen mensen die het de goede kant op vinden gaan met Nederland en zij die het de verkeerde kant op vinden gaan. Veel beter dan goed is voor een vitale, veerkrachtige democratie zijn deze scheidslijnen gaan samenvallen met opleiding en geografie. Nederland is in de afgelopen decennia veel te veel een grootstedelijke ‘hoogopgeleidendemocratie’ geworden, waarin de waarden en voorkeuren van academische professionals toonaangevend zijn, ten koste van die van anderen. Daarbij komt dat het beleidscompromis der hoogopgeleiden ‘economisch rechts’ en ‘cultureel links’ uitpakt, terwijl misschien wel de meerderheid van de bevolking economisch iets linkser is (men hecht aan een rechtvaardiger sociaal contract) en cultureel traditioneler.

Lees ook: Zo vluchtig is die ‘proteststem’ op BBB niet

Klimaatdeugers vs klimaatvervuilers

De BBB-overwinning moet ook in dit licht worden gezien. Die is een correctie met terugwerkende kracht op de bizarre kabinetsformatie van het laatste Rutte-kabinet. Het regeerakkoord kreeg destijds een triomfalistisch D66-stempel. Dat was het zoenoffer dat de VVD moest brengen voor het aanblijven van Rutte als premier. Het doorregeren van het afgetreden kabinet heeft rampzalig uitgepakt voor het politiek vertrouwen. De D66-ramkoers op klimaat, met stikstof als nieuw kroonjuweel, heeft de politiek-maatschappelijke scheidslijnen in Nederland extra op scherp gezet. Het heeft Nederland verdeeld in klimaatdeugers tegenover klimaatvervuilers, Randstad versus regio, sexy steden tegenover onpopulaire gemeenten, tevredenen tegenover ontevredenen. De aloude emancipatiepartijen PvdA en CDA moeten zich schamen geheel en al in de wereld van zelftevreden succesvollen te zijn terechtgekomen, zonder brugverbindingen naar de andere kant van Nederland.

Dat is de kernvraag van dit moment: gaat BBB wel zorgen voor die nieuwe verbindingen en bruggen slaan tussen Tevreden en Ontevreden Nederland? Een positief signaal is de onverwacht hoge opkomst van zo’n 58 procent bij deze verkiezingen. Die zou kunnen staan voor een voorzichtige terugkeer van ‘geloof in politiek’. Afgehaakte kiezers haakten weer aan.

Cruciaal is dit. Het zou kunnen zijn dat zich met BBB eindelijk een bestuursverantwoordelijke anti-establishmentpartij heeft aangediend, die nodig is om de balans in onze grootstedelijke hoogopgeleidendemocratie te herstellen, en om van afhakers weer aanhakers te maken. De BBB als de Nederlandse tegenhanger van de Vlaamse N-VA, die het Vlaamse rechts-populisme wist te temmen.

Er rust een grote verantwoordelijkheid op Bestuurlijk Nederland. Durft men de systeemcrisis van het openbaar bestuur onder ogen te zien: de kloof tussen beleid en uitvoering, de perverse effecten van een efficiencysamenleving die draait op technocratisch-juridische systemen ten koste van mensen en gemeenschappen?

Er rust ook een enorme verantwoordelijkheid op Caroline van der Plas’ BBB. Om veel meer te zijn dan een lobby voor het agro-industrieel complex en om afstand te houden van de duistere complotdenkers-rand van het boerenprotest. Het valt te hopen dat de BBB-aardverschuiving verzoenend bijdraagt aan het herstel van Nederland als goed georganiseerd en rechtvaardig land. Maar vermoedelijk lukt dat niet zonder kabinetscrisis en zonder afscheid te nemen van het tijdperk-Rutte.