Wilders wil het in Den Haag weer over migratie laten gaan. Maar tegen welke prijs?

Wat wil Wilders? Voor zijn coalitiegenoten VVD, NSC en BBB is het gissen. Maandagmiddag stond hij onverwacht in een zaal in perscentrum Nieuwspoort om een tienpuntenplan te presenteren over asiel en migratie, en om grote woorden te gebruiken: zijn geduld was „op”.

Dit was niet de Geert Wilders zoals ze hem kennen. Als leider van de grootste regeringspartij heeft hij vanuit de Tweede Kamer veel vrijheid. Die vrijheid gebruikt hij vooral op X, waar zijn geduld heel vaak op is. Maar daar hadden ze allang iets op gevonden. Premier Dick Schoof en de anderen in de coalitie of het kabinet reageren niet of nauwelijks op wat Wilders daar zegt. Zo hebben ze van zijn grootste podium een reservaat gemaakt.

Daarbuiten omschrijven ze Wilders juist vaak als ‘betrouwbaar’, iemand met wie je afspraken kan maken, waarmee ze hem óók belangrijk maken, en verantwoordelijk voor het voortbestaan van dit kabinet. Dit gebeurde ook al in het eerste kabinet-Rutte van VVD en CDA, dat de PVV gedoogde. De twee partijen vonden Wilders betrouwbaar, en lieten dat de buitenwereld graag weten. Totdat Rutte I viel, in 2012. Toen was Wilders ‘de wegloper’, volgens Mark Rutte.


Lees ook

‘Míjn grens is bereikt’, zegt Wilders tegen de pers, maar vooral ook tegen z’n kiezers

PVV-leider Geert Wilders kondigt maandag nieuwe asielmaatregelen aan tijdens een persconferentie in Nieuwspoort. Foto Bart Maat

Lekken uit gesprekken

Als er gedoe is tussen de vier fractievoorzitters van de coalitie, en dat gaat vaak over lekken uit vertrouwelijke gesprekken, wijzen de andere partijen naar elkaar. Wie heeft het gedaan? Ze weten: Wilders praat als enige niet of nauwelijks met journalisten. Hij kan het niet zijn. Wilders heeft een hekel aan journalisten, en zegt dat ook vaak.

Wilders wilde al langer dat het weer over migratie en asiel zou gaan. De drie andere fractievoorzitters wisten ook dat hij met iets zou komen. Dat had hij de week ervoor, in het wekelijkse coalitieoverleg op dinsdagochtend, al laten weten. Maar ze letten nauwelijks op toen hij het zei. Het liep die week hoog op over stikstof, buiten Wilders om. BBB staat bij landbouw recht tegenover VVD en NSC. Wéér ging het niet over asiel en migratie.

Deze maandag brak Wilders uit zijn keurslijf. Tot verrassing van alle drie de partijen. Niet omdat hij dreigde met een kabinetscrisis; dat doet hij vaker. Ze zijn niet vergeten dat hij eind vorig jaar nog had gezegd dat hij „geen ruggengraat van een banaan” heeft, toen over een asielnoodwet.

Ouderwetse methode

Wel verontrustend voor de andere drie is de manier waaróp Wilders dreigt. Met een gehuurd zaaltje, een ‘tienpuntenplan’, en de hele parlementaire pers voor zich. Hij deed het, zei hij, zoals VVD-leider Dilan Yesilgöz in januari een ‘agenda voor werkend Nederland’ had gepresenteerd. Hij deed het op hún manier, niet op de zijne. En daarmee kunnen ze hem, zou je denken, ook niet langer negeren. De standaardzin ‘we reageren niet op tweets’ is niet meer toereikend.

In de coalitie zien ze Wilders zich anders gedragen. Dat maakt ze onrustig. Hoe hoog wil Wilders dit laten oplopen?

Het was wel een ouderwetse methode: wie komt nog met tien punten? Als kandidaat-lijsttrekker van de VVD kreeg Mark Rutte in 2006 van zijn campagnestrategen nog het advies om een ander getal te kiezen. Iedereen deed al tien, dat was net alsof je je lijstje moest vol maken. Rutte kwam met negen.

Wilders presenteerde in 2004 ook al eens tien punten. Hij was nog Kamerlid van de VVD, en ontevreden over fractievoorzitter Jozias van Aartsen. Hij eiste onder meer dat de VVD nooit meer zou gaan regeren met de PvdA, en wie niet snel genoeg integreerde, moest het land uit. Geld voor ontwikkelingssamenwerking moest worden gehalveerd. Maar het ging Wilders om zijn eerste punt: Turkije mocht nooit lid worden van de Europese Unie. Wilders wist dat dit standpunt tot een breuk met Jozias van Aartsen zou leiden. En dat gebeurde ook. Wilders werd uit de VVD gezet, hij begon een eenmansfractie. Met zijn tienpuntenplan, zagen ze bij de VVD, had hij deze breuk zelf in gang gezet.

‘Opgewarmde maatregelen’

Of dat nu weer zijn doel is? In het coalitieoverleg op dinsdag bleef het voor de anderen onduidelijk. Zoals Wilders er ook in de persconferentie op maandag onduidelijk over was: hij dreigde met opstappen, maar zei dat hij níet dreigde. Wel is al zeker dat de vier fractievoorzitters verder gaan praten over Wilders’ punten. Misschien deze week, anders volgende week. Maar of er dan ook echt onderhandeld gaat worden, zoals in de kabinetsformatie, en of het dan ook over ándere dingen mag gaan, moeten ze nog bedenken. Nicolien van Vroonhoven van NSC heeft daar geen zin in, zegt ze dinsdagochtend. „Om het wéér over opgewarmde maatregelen te gaan hebben.” Ze wil niet de formatie van vorig jaar overdoen.

Wilders probeert het gesprek in Den Haag weer te laten gaan over asiel en migratie, het onderwerp dat volgens kiezers bij zijn PVV hoort. Hij laat er ook mee zien, vast onbedoeld, hoe zwak zijn eigen minister is. PVV’er Marjolein Faber, minister voor Asiel en Migratie, ontraadde vorige week nog een motie van Kamerlid Claudia van Zanten (BBB) voor een tijdelijke stop op gezinshereniging. Faber kwam lange tijd veel in het nieuws, maar dan ging het meestal over ondoordachte plannen en ophef. Nu draait het in Den Haag veel meer om Gaza, Oekraïne, Trump, de NAVO.

In de coalitie zien ze Wilders zich anders gedragen. Dat maakt ze onrustig. Hoe hoog wil Wilders dit laten oplopen? Wil hij nieuwe verkiezingen, wéér over asiel en migratie? Ze werken goed met hem, beter dan verwacht, maar zó goed kennen ze hem ook weer niet. Wilders blijft onvoorspelbaar.


Lees ook

Wilders dreigt opnieuw met kabinetscrisis om asiel, plannen volgens experts onhaalbaar

Wilder tijdens zijn persconferentie.