Dertienduizend van de 65.000 bankmedewerkers. 1,4 miljard euro aan jaarlijkse kosten. Banken hebben de afgelopen jaren, sinds de hoge boetes voor ING en ABN Amro vanwege hun tekortschietende anti-witwasaanpak, hun taak als poortwachter voor de financiële sector grondig opgepakt. Misschien wel iets te grondig, vindt de bankensector nu zelf.
„De maatschappelijke lasten zijn wel heel hoog geworden”, stelt voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) Medy van der Laan. Klanten ondervinden te veel hinder bij het regelen van hun bankzaken, vindt de koepel. Ze moeten erg veel vragen beantwoorden over de herkomst van hun geld. Bedrijven, stichtingen en verenigingen krijgen pas heel laat een bankrekening, en soms helemaal niet.
De bankenkoepel stelt daarom deze week een nieuwe aanpak voor om de criminelen onder hun klanten op te sporen. De NVB wil dat banken mogen stoppen met het doorzoeken van transacties en klanten die geen risico vormen. Daarmee worden bijna geen onbekende criminelen opgespoord, het kost te veel geld en mankracht en het maakt een te grote inbreuk op de privacy van klanten.
Van der Laan: „Wij zijn nu in een enorme hooiberg allemaal spelden aan het zoeken, maar 90 procent van de verdachte spelden die wij vinden is al bekend bij de opsporingsdiensten. Dat moet anders kunnen. Kunnen we niet uitgaan van de kennis van de politie, die als startpunt gebruiken? Dan hebben we meer mankracht over om die overige 10 procent ‘spelden’ te vinden. Nieuwe criminelen, nieuwe criminele gewoontes, nieuwe netwerken.”
Lees ook
‘Witwasaanpak bestaat te veel uit praten’
Het voorstel behelst meer samenwerking met politie en justitie. Informatie over criminelen moet gedeeld worden met banken, zodat zij daarmee in de hand op zoek kunnen naar gelieerde transacties. In samenspraak met de toezichthouders, zoals De Nederlandsche Bank en Autoriteit Persoonsgegevens (AP), moet daarnaast kunnen worden afgesproken wat banken niet meer hoeven te doen. „Nu kijken we naar alles voor de zekerheid. Dat hoeft dan niet meer. En dat terwijl wij denken dat deze nieuwe aanpak een grotere opbrengst heeft.”
Wat hoeft een bank dan niet meer te doen?
Van der Laan: „Als het systeem van de bank één seintje geeft, maar een klant heeft verder geen enkel kenmerk van een crimineel, dan hoef je geen nadere vraag meer te stellen. De slager om de hoek krijgt een briefje van 200 euro van een klant? Dat is geen telefoontje waard van de bank. Een webshop waar opeens cash geld bij binnenkomt? Dat is wel verdacht, omdat wij weten dat er webshops zijn die worden gebruikt voor witwassen.”
Wat gaat het financieel schelen?
„Daar is het ons niet primair om te doen: het gaat ons vooral om de lastenverlichting voor de samenleving. Maar we verwachten wel dat de kosten substantieel lager worden. We hoeven minder personeel aan te nemen. Die mensen kunnen op andere plekken in de samenleving ook een hele fijne bijdrage leveren.”
Jullie aanpak vraagt een vervlechting van de private met de publieke sector. Is dat wenselijk?
„Het is geen vervlechting. Het is een intensieve samenwerking, ieder vanuit zijn eigen bevoegdheden. Het is slim combineren van ieders taken en dat dicht op elkaar zetten en samen veel meer te weten komen en effectiever zijn. Wat we de komende maanden willen uitwerken is: wie doet wat, wanneer en hoe. Je hebt een verdachte die bekend is bij de politie. Hoe gaat onder de nieuwe aanpak dat onderzoek bij de bank: krijgt die de naam en gaat die dan in de systemen zoeken, informatie terug leveren en dat is dan prima? Of wordt het intensiever: ga je echt samen op zoek? Dat zijn allemaal vragen die we de komende maanden willen uitwerken met de opsporingsdiensten en de toezichthouders.”
De timing deze week is niet toevallig. Het voorstel is gericht aan de Tweede Kamer, die woensdag debatteert over de controversieel verklaarde Wet Aanpak Witwassen. Onderdeel daarvan was dat het mogelijk moest worden dat banken gezamenlijk transacties zouden monitoren, op zoek naar grotere netwerken – een vorige, omstreden poging van de bankensector om tot een effectievere aanpak van criminelen te komen. De AP noemde het „dreigende ongekende massasurveillance”.
Het wetsvoorstel werd vorige week flink gekortwiekt door de demissionaire regering, omdat het voorstel niet strookt met Europese anti-witwasregels die vanaf 2027 van kracht worden. Onder meer de mogelijkheid tot gezamenlijke transactiemonitoring door banken – dat mag alleen als er aanwijzingen zijn van een hoger risico.
Volgens de NVB past hun nieuwe aanpak wel onder de nieuwe Europese regels, waarin meer privacywaarborgen zijn opgenomen. De koepel pleit er dan ook voor om het Wetsvoorstel Aanpak Witwassen dat nu nog voorligt – alleen nog bestaand uit een beperking van contante betalingen tot maximaal 3.000 euro – uit te breiden, door alvast de aankomende Europese regels erin op te nemen (die gaan pas in vanaf 2027).
Een van de maatschappelijke gevolgen van de huidige, grondige aanpak, is dat het moeilijk is om een bankrekening te openen of te behouden. Waarom is dat geen onderdeel van dit voorstel: altijd een bankrekening voor iedereen, omdat ook de crimineel zijn advocaat moet kunnen betalen?
„Wij vinden dat dit losstaat. Maar het zou wel goed zijn als hier een maatschappelijke discussie over ontstaat. De bank heeft onder de huidige wet nu eenmaal de verplichting om een rekening op te zeggen, als ze niet zeker weten of er geen sprake is van criminaliteit. We kunnen ons voorstellen dat daar ongemak over is in het licht van ‘onschuldig tot het tegendeel is bewezen’. Je ziet ook dat als opzeggingen voor de rechter komen, we die vaak verliezen. De rechter vindt de waarde van een bankrekening hebben belangrijker dan dat wij kunnen zeggen dat we geen criminelen in huis hebben.”
„Wat hopelijk wel zo is, is dat als we samenwerken met de politie, we zekerder weten dat iets niet klopt voor we opzeggen. Dat zou winst zijn. En waar we ook over willen praten, onder meer met de AP, is betere waarborgen. Als er straks toch per ongeluk een fout wordt gemaakt, moet er een plek zijn waar iemand terecht kan om het tegendeel te bewijzen dat iemand crimineel zou zijn.”
