Wie zijn de krakers van nu? ‘We willen geen last zijn maar een aanwinst’

Vlak bij de Vecht, idyllisch in het groen, staat een vrijstaand pand. Het lijkt onbewoonbaar, veel ramen en deuren zijn eruit. Maar zie, op de voorgevel hangt eind juni een spandoek met ‘attentie leegstand preventie’. Op het betegelde erf staat een omgekeerde ov-fiets met één wiel. Provisorische tuindeuren van glas en planken staan wijd open. Binnen liggen matrassen op de vloer. Deze Utrechtse bouwval is gekraakt.

Kraken is sinds 2010 verboden, sinds juli 2022 kunnen kraakpanden in bepaalde gevallen binnen drie dagen worden ontruimd. Kennelijk houdt dat krakers niet tegen, want met enige regelmaat is er een kraak in het nieuws. Zoals in mei, toen pro-Palestina-demonstranten korte tijd een pand kraakten in Amsterdam. In juni werden krakers verjaagd uit de monumentale voormalige bioscoop Carolus in het centrum van Nijmegen; twee dagen later waren ze weer terug. In maart verlieten krakers in Amsterdam na anderhalf jaar het pand van een Russische miljardair, die tot dan op de EU-sanctielijst had gestaan wegens de oorlog in Oekraïne. Op internet staat een lijst van enkele tientallen gekraakte panden in Nederland, soms inclusief openingstijden van een in het pand gevestigd veganistisch café, filmhuis of weggeefwinkel. Hoeveel krakers er precies zijn is niet bekend.

Kraakverbod of niet: „Leegstand lokt bewoning uit”, zegt de Amsterdamse advocaat Willem Jebbink, die vaak krakers bijstaat. Hij vindt het onzin dat kraken strafbaar is, hij ziet het als een natuurverschijnsel. „Een specht hakt elk jaar een hol uit. Een jaar later wordt zijn oude hol betreden door boomklevers, zwarte mezen, eekhoorns. Dat is niet meer dan normaal, ook in onze betonnen natuur.”

Ligbad

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) stonden er vorig jaar in Nederland 228.700 woningen, kantoren, winkels en andere panden leeg. Daarvan stonden 88.150 een jaar eerder ook al leeg, waaronder 61.600 woningen.

Op het hoogtepunt van de kraakbeweging, in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw, was kraken een gangbare vorm van protest tegen woningnood, sloop en stadsvernieuwing. Wie zijn de krakers van nu en waarom kraken ze? Kunnen ze geen woning vinden of hebben ze ook andere motieven?

Het huis bij de Vecht stond al een tijd leeg, vertellen de vijf krakers op een zonnige middag eind juni op hun tuinterras van stoeptegels. Omdat kraken verboden is willen ze hun namen niet in het artikel; deze zijn bij de redactie bekend. Vier geven wel hun tweede voornaam: Thomas (27), Anne (22), Rosa (20) en Annemarie (22), de vijfde kraker heeft geen tweede voornaam. Voor sommigen is dit hun eerste kraak. Ze werken in de thuiszorg, als kunstdocent, in de ict-ondersteuning. De een studeert nog, de ander is al afgestudeerd.

Nadat ze het pand in april hadden gekraakt, brachten ze nieuwe deuren en ramen aan. Met kunst en vliegwerk kregen ze gas, water en stroom weer aan de praat. Niet dat ze het ligbad in de bijna intacte badkamer kunnen gebruiken. „Binnen is geen water”, zegt Annemarie. „Je kunt uit een raam klimmen en dan zit daar een kraan.” Achter de keuken is een betegelde ruimte waarin een laagje water staat. Er staat een afwasteiltje, hier en daar slingert servies. Op de trap ligt tapijt in een onbestemde kleur, langs muren ligt gruis.

Checklist

Het was niet moeilijk het huis te kraken. Daar is een checklist voor, zeggen ze, „een soort routine”. Eerst doe je onderzoek: hoelang staat het pand al leeg, zijn er plannen mee. Anne: „Als er plannen zijn voor sociale woningbouw gaan we er niet in.” Vervolgens ga je het pand onopgemerkt binnen. Als je op heterdaad wordt betrapt, mag de politie direct ontruimen. Gebeurt dat niet, dan kunnen krakers zich na enige tijd – hoelang precies is niet vastgelegd – beroepen op het huisrecht, ook wel huisvrede genoemd. Het is terug te voeren op artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (recht op respect voor woning en privéleven). Dan moet de zaak worden voorgelegd aan een rechter voor er kan worden ontruimd.

Ze hielden zich 48 uur gedeisd en belden daarna zelf de politie. Dat wil zeggen, ze lieten dat doen door „iemand uit de kraakscene die er verstand van heeft”. Annemarie: „Je moet goed je rechten kennen. Het blijft illegaal.” Met haar werk als kunstdocent kan ze geen strafblad gebruiken, dat kost haar de Verklaring Omtrent Gedrag. De politie kwam met drie auto’s, vertelt Thomas. „Ze liepen een beetje rond, overlegden een uurtje of twee.” Om te kunnen bewijzen dat ze er al 48 uur waren, hadden de krakers foto’s van het binnengaan van het huis met timestamps op Instagram gezet.

Je moet goed je rechten kennen. Het blijft illegaal

Waarom kiezen zij ervoor om te kraken? Om een mix van persoonlijke en politieke redenen, zeggen ze. „Er is zoveel leegstand, niet normaal”, zegt de man zonder tweede voornaam, 27 jaar en afgestudeerd in social work. „Als je een beetje creatief nadenkt is de woningnood naar mijn idee eenvoudig op te lossen.” Hij woonde tot de kraak bij zijn ouders. Op het houten tafeltje naast hem liggen zijn telefoon en e-reader. Hij drinkt koffie uit een chocopastapot. „Ik zet me graag in voor de samenleving op een artistieke manier”, zegt Annemarie, kort blond haar, sigaret in de hand. „Die banen zijn vaak niet betaald. Door geen huur te betalen, kan ik mezelf betalen om dat werk te doen.” „Dat wij hier zitten scheelt weer vijf studentenkamers”, zegt Thomas. „Op heel kleine schaal creëer je wat woonruimte voor anderen.”

Ze willen niet alleen in het pand wonen, maar er een „creatieve plek” maken met „kleinschalige evenementen, yogalessen, muzieklessen”. Annemarie: „We willen geen last zijn maar een aanwinst.” In een zijkamer staan een drumstel en een elektrische piano. De buurt is toeschietelijk, zeggen ze. Een paar bewoners kwamen langs, de schat van een kinderspeurtocht werd begraven in hun tuin. „Ik besef dat we geprivilegieerd zijn”, zegt Anne. Poolse vrienden die een huis kraakten werden door hun buurt vijandig onthaald.

De schat van een kinderspeurtocht werd begraven in de tuin van de krakers

Advocaat Willem Jebbink zegt dat kraken vaak goed is voor de sociale cohesie in een buurt. „Het beeld van krakers als langharig werkschuw tuig in zwarte skinny jeans is echt achterhaald. Krakers zijn mensen zoals jij en ik, die oog hebben voor de belangen van buurtgenoten.”

Carolus

Het oude beeld stamt uit de jaren tachtig toen er een hoge jeugdwerkloosheid was, zegt ex-kraker Mathijs van de Sande (39), universitair docent politieke filosofie aan de Radboud Universiteit. „In mijn kraaktijd, twintig jaar later, had je ook al veel krakers die studeerden of werkten.”

Hij ziet in Nijmegen ook mensen stilletjes kraken, zonder publiciteit, bijna zonder dat iemand het merkt. „Het valt me op dat dat vaker gebeurt dan vroeger.” Ongetwijfeld speelt de woningnood een rol, denkt hij: „Er zijn te weinig woningen, en ze zijn ook nog veel te duur.” Een gemiddelde koopwoning kost volgens het CBS 422.400 euro. De meer activistische krakers strijden volgens hem ook voor andere dingen, zoals toegankelijke en betaalbare ontmoetingsplekken. „Dan gaat het over de vraag: van wie is de stad?”

De leegstaande bioscoop Carolus in Nijmegen, een gemeentelijk monument, werd eind april gekraakt door ‘kraakgroep Jantien’. Die is gevormd tijdens en na de woonprotesten van najaar 2021, vertelt woordvoerder Michael aan de telefoon (achternaam bij de redactie bekend). Hij is 26, net afgestudeerd in politieke filosofie. Kraakgroep Jantien telt volgens hem ongeveer 25 mensen van achttien jaar tot midden vijftig, ook enkele vluchtelingen en internationale studenten.

Na de kraak lieten ze bandjes optreden in Carolus, gaven er filmavonden met een eigen beamer. Ze stelden het pand ook open voor anderen, er kwam een dagopvang voor daklozen in de foyer. Half juni werden ze uit de bioscoop verjaagd. Niet door de politie maar door „een groep bouwvakkers”, zegt Michael, ingeschakeld door de pandeigenaar.

„Onze huismeester/aannemer is met minder dan vijf personen het pand via een open deur in gegaan en heeft de twee aanwezigen verzocht het pand te verlaten”, reageert directeur Eus Schalkwijk van pandeigenaar Malant BV per mail op vragen van NRC. „Dat hebben zij direct gedaan en is vreedzaam verlopen.” Hij geeft geen antwoord op de vraag wat de plannen zijn met het pand. Wel schrijft hij: „Dat het OM ervoor kiest om dit misdrijf, dat hier zelfs in georganiseerd verband wordt gepleegd, te gedogen is voor ons als eigenaar onbegrijpelijk.”

Twee dagen later waren de krakers alweer terug. „Het is gewoon een prachtig pand waar iets mee gedaan moet worden”, zegt Michael. „Onze advocaat zei: jullie hebben huisvrede, dus het recht om weer naar binnen te gaan.”

De leegstaande bioscoop Carolus in Nijmegen werd eind april gekraakt. In de foyer is een dagopvang voor daklozen gecreëerd.

Foto’s Dieuwertje Bravenboer

Voor een historisch pand als Carolus is het niet per definitie slecht als er krakers in trekken, zegt Karel Loeff, directeur van erfgoedvereniging Heemschut. Hij noemt als voorbeeld Huize Ivicke, een monumentale villa aan de N44 bij Wassenaar, die tot september 2022 enkele jaren werd gekraakt. „Die krakers hebben er mede aan bijgedragen dat het pand behouden is.” Sinds ze er uit moesten, staat het pand weer leeg, nu met camerabewaking. „Bewoning is voor een pand beter dan leegstand”, zegt Loeff. „Leegstaande monumenten vliegen weleens in brand. De dader ligt op het kerkhof en de eigenaar is van het pand af.”

Pipowagen

Rob (33) – tweede voornaam, volledige naam bij de redactie bekend – woont met negen anderen op een gekraakt veldje; waar moet geheim blijven. Hij heeft een pipowagen, de anderen wonen in busjes, caravans, een zelfgemaakt huisje. Kraken is voor hen „een alternatieve manier van leven”, zegt Rob. „Toen ik tien jaar geleden met kraken begon was er geen woningnood, maar voor een groep van tien was ook toen al niets te vinden.” Rob runt met een paar anderen een kraakspreekuur in Utrecht. De kraakscene is internationaal, zegt hij. „Mensen uit de hele EU kraken in Nederland, en omgekeerd. Krakers geloven niet in grenzen. Ze houden van reizen, zoeken vaak andere krakers op.”

Van antikraak wonen, waarbij je op contract tijdelijk een leegstaand pand bewoont, moet Rob niets hebben. „Sommigen hebben geluk en wonen echt in een paradijsje. Maar je geeft je recht op huisvrede op. Een ander heeft ook een sleutel en kan zo je huis in.” „Wij zijn daar fundamenteel tegen”, zegt ook Michael van kraakgroep Jantien. „Ik snap dat mensen het doen als ze weinig geld hebben, maar het is een nare, precaire situatie. In veel contracten staat een bepaling dat je er binnen twee weken uitgezet kan worden.” En het is vaak verkapte leegstand, vindt hij. „Ik ken een gebouw waar één iemand antikraak woont terwijl het groot genoeg is voor wel vijftig mensen.”

Toen ik tien jaar geleden met kraken begon was er geen woningnood, maar voor een groep van tien was ook toen al niets te vinden

Kraker Annemarie uit het huis bij de Vecht heeft zich wel aangemeld voor antikraak wonen, vertelt ze, het leek haar minder onzeker dan kraken. Na lang wachten kreeg ze een gesprek, maar dat was afgelopen zodra ter sprake kwam dat ze contact had met de kraakscene. „Die man zei: kraak en antikraak zijn vijanden. Ik hoopte eigenlijk dat we zouden kunnen samenwerken tegen leegstand en verpaupering. Kennelijk werkt het in de praktijk anders.”

De kraak van het huis bij de Vecht was van korte duur. De eigenaar, de gemeente Utrecht, deed aangifte en diende een sloopplan in. De rechter bepaalde dat de vijf krakers het pand uiterlijk 1 juli moesten verlaten. „Heel jammer”, zegt Annemarie. „Ik ben me echt thuis gaan voelen.” Ondanks de slechte staat van het pand vond ze het prettig wonen. Rosa: „Je moet wel vrienden hebben waar je kan douchen.”

Delen





Mail de redactie