Duitse tanks voor Oekraïne! Hoera! Ik kon deze gênante juichkreet nauwelijks onderdrukken toen het nieuws bekend werd. Sinds wanneer juichte ik voor tanks, ook al had ik altijd wel een zwak voor Abrams-tanks?
Het had alles te maken met de discussie die tevoren overal woedde: wel of niet onderhandelen met ‘de Rus’? Teleurgesteld had ik de petitie gelezen van een aantal prominente Nederlanders die vóór onderhandelingen pleitten. Goed bedoeld, maar rijkelijk naïef. „Onderhandelingen zijn niet onmogelijk”, schreven ze, „Rusland en Oekraïne hebben in het verleden vaker onderhandeld, soms ook met succes.”
Bij zulke initiatieven stel ik me altijd voor hoe de Russische ambassadeur ze zal overbrengen aan Poetin. „Ze beginnen te aarzelen!” „Op den duur gaan ze vanzelf door de knieën.” „Doe er anders nog een atoomdreiginkje bij.” „Ze zijn erg gehecht aan hun mooie leventje, ze kunnen niet afzien, zoals wij.”
Poetin knikt geamuseerd achter zijn bureau. Hij overwoog net wie hij nog meer in zijn legertop zou vervangen, want met dit stelletje lamzakken kon hij niet eens Andorra veroveren. Welke nieuwe formulering moest hij bedenken om die westerse watjes nog banger te maken voor zijn atoomwapens? Eerder zei hij al: „Wij hebben deze middelen, in een geavanceerdere en modernere vorm dan enig ander nucleair land, dat is duidelijk. Maar wij gaan er niet de wereld rondrennend mee te koop lopen als met een scheermes.”
Over die tekst was hij erg tevreden geweest. Hij bevatte net voldoende dreiging om het Westen te laten zweten, maar er zat toch ook een zweempje redelijkheid in: wij zijn heus de beroerdste niet als het eropaan komt.
Zelf vrees ik dat Poetin juist wél de beroerdste is als we hem zijn gang laten gaan. Hij is de nieuwe Hitler, de nieuwe Stalin, de nieuwe Mao. Hij zal miljoenen mensen laten sterven als hij daarmee zijn machtspositie kan behouden. Voor rationele argumenten en voorstellen is hij niet meer vatbaar, alleen tegengeweld kan hem nog afschrikken – tot op zekere hoogte.
Welke hoogte? Dat weet niemand. Hij zal misschien terugdeinzen als zijn eigen leven in gevaar komt, maar ook dat is niet zeker. Wellicht overweegt hij een hitleriaanse zelfmoord als zijn situatie uitzichtloos wordt.
Maar komt het zover? Kunnen we hem wel in het nauw drijven? Hier begint ook deze krijgshaftige columnist te aarzelen. Oekraïne kan de Russen hopelijk tegenhouden met al die tanks, maar kan Oekraïne ze ook verslaan? En wat als dat niet lukt? Rob de Wijk, nooit zonder reden voorzichtig en sceptisch in zijn commentaren, vroeg zich in Trouw af of we dan nog meer tanks en jachtvliegtuigen gaan leveren. „En gaan we, als het echt penibel wordt, zelf meevechten? Dat laatste kan het gevolg zijn van de dynamiek die de oorlog dan heeft gekregen.”
Die laatste vraag sneed, om met Poetin te spreken, als een scheermes in mijn vrij dunne huid. Meevechten hoef ik zelf niet meer, maar mijn kleinkinderen wel – en de uwe ook. Bovendien betekent meevechten dat de oorlog zich ook naar de westerse landen kan verplaatsen. De gevolgen kunnen rampzalig zijn. En de ondertekenaars van bovengenoemde petitie zullen zeggen: „Wie was er nou zo rijkelijk naïef?” Nooit dreigde een dilemma zó’n dilemma te worden.
Het is de grote angst van veel politici en bestuurders: kan Europa de concurrentiestrijd met de VS en China nog wel aan? In deze aflevering onderzoeken Maarten en Marike niet alleen in hoeverre die zorgen terecht zijn, maar ook wat Europa moet doen om zijn positie in de wereldeconomie te versterken. Moeten wij meedoen aan industriepolitiek? Aan protectionisme? Hoe zorgen we dat jonge bedrijven meer risico’s kunnen nemen, en niet zomaar naar Amerika vertrekken? Oftewel: hoe zorgen we voor meer innovatie in Europa? En wordt het niet (eindelijk) eens tijd voor een echte gemeenschappelijke markt?
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].
Morgen is het Black Friday, de dag waarop we dat ene product zo goedkoop mogelijk op de kop kunnen tikken. Maar is dat wel zo? Economieredacteur Timo Nijssen zocht uit hoe consumenten verleid – en soms zelfs misleid – worden met zogenaamd hoge kortingen.
Het is half december 2022 en Jair Bolsonaro heeft haast. Over twee weken zal Luiz Ignácio ‘Lula’ da Silva – de sociaal-democraat die hem twee maanden eerder nipt verslagen heeft – beëdigd worden in de hoofdstad Brasília. Maar de rechts-populist heeft zijn verkiezingsnederlaag nog op geen enkele manier toegegeven, laat staan dat hij zijn aartsrivaal heeft gefeliciteerd.
Dat kan hij ook niet. Bolsonaro heeft zijn achterban al ruim voor de verkiezingen voorgehouden dat deze bij zijn verlies ‘gestolen’ zouden zijn via gesjoemel met de stemcomputers. De Kiesraad en het Hooggerechtshof zijn daar echter niet in meegegaan en houden de jonge Braziliaanse democratie deze turbulente weken ferm overeind. De tijd om de uitslag nog te verwerpen begint, kortom, nu echt te dringen voor oud-legerkapitein Bolsonaro en zijn vertrouwelingen.
De afgelopen twee jaar werd al veel bekend over Bolsonaro’s pogingen om zich in extremis nog vast te klampen aan de macht. Het meer dan achthonderd pagina’s tellende onderzoeksrapport dat de Federale Politie dinsdag openbaar maakte, verschaft niettemin enkele schokkende nieuwe details over de staatsgreep die eind 2022 tot op het hoogste politieke en militaire niveau beraamd werd in het grootste land van Zuid-Amerika.
Meerdere kopstukken in de regering zouden nauw betrokken zijn geweest bij dit complot. Van de toenmalige minister van Defensie, generaal Walter Braga Netto (tevens Bolsonaro’s running mate bij de verkiezingen), via oud-nationaal veiligheidsadviseur Augusto Heleno en oud-minister van Justitie en Openbare Veiligheid Anderson Torres tot Valdemar Costa Neto, hoofd van Bolsonaro’s Liberale Partij (PL).
Ontsnappingsplan
Aan hun samenzwering gaan maanden van heimelijke vergaderingen vooraf – ook met Bolsonaro zelf, in diens regeringspaleis. Zo wordt een ontsnappingsplan voor Bolsonaro voorbereid voor het geval alles misloopt, aldus het politieonderzoek, dat deels is gebaseerd op duizenden audio- en WhatsApp-berichten en in beslag genomen laptops.
Er zijn wapens en zelfs tanks beschikbaar voor moordaanslagen op politieke tegenstanders. Dit alles onder de codenaam ‘groene en gele dolk’, verwijzend naar de kleuren van de nationale vlag. Rond de woning van de bekende Hooggerechtshofrechter Alexandre de Moraes liggen schutters in positie om de door bolsonaristas diep gehate magistraat uit te schakelen. De defensieminister zou ook een plan hebben goedgekeurd om de pas gekozen president Lula te doden, door hem te vergiftigen dan wel te injecteren met dodelijke chemicaliën. Ook diens plaatsvervanger, vicepresident Geraldo Alck-min, staat op de dodenlijst.
Meerdere kopstukken in de regering zouden nauw betrokken zijn geweest bij het complot
Het draaiboek voor de coup ligt zodoende al weken klaar. En Bolsonaro zou er tot in detail tot op de hoogte van zijn geweest. De daadwerkelijke uitvoering hangt alleen nog op de uitvaardiging van een presidentieel decreet, dat moet dienen als startschot.
En juist op dat moment begint Bolsonaro te twijfelen.
Binnen de legertop heerst namelijk verdeeldheid. Een aantal hooggeplaatste militairen wil niet meewerken aan dit plan voor het omverwerpen van de relatief jonge democratie: tot 1985 heerste er 21 jaar een militaire dictatuur in Brazilië. Bolsonaro deinst er daarom voor terug om het decreet te tekenen. Alle plannen worden op het nippertje afgeblazen. Het moordcommando bij de privéwoning van hoge rechter De Moraes druipt af.
Lees ook
Magistraat die in zijn eenmansstrijd tegen nepnieuws machtige vijanden maakt – van Bolsonaro tot Musk
En eind december, aan de vooravond van de inauguratie van Lula, vertrekt Bolsonaro halsoverkop naar de Verenigde Staten. Zijn vertrouwelingen laat hij verdeeld en verward achter. Zijn opgehitste en woedende aanhang, die zich al maanden ophoudt in kampementen rondom legerkazernes en daar oproept tot een „militaire interventie”, voelt zich in de steek gelaten.
Opgehitste aanhang
Maar dan wordt het 8 januari 2023. Een week ná de zwaarbeveiligde maar soepel verlopen inauguratie van Lula da Silva. Duizenden woedende en uitzinnige bolsonaristas bestormen – in een echo van de Capitool-rellen van 6 januari 2021 in Washington – in Brasília het ‘Plein van de Drie Machten’. Daaraan zetelen zowel het presidentieel paleis als het Hooggerechtshof en Congres. Binnen richten de relschoppers vernielingen aan en filmen ze zichzelf terwijl ze kantoren bekladden of urineren. Bolsonaro blijft zich ook de weken daarna verschuilen in Florida.
De Federale Politie beveelt om Bolsonaro en 36 handlangers te vervolgen
Anders dan zijn grote politieke voorbeeld, de eerder deze maand herkozen Amerikaanse ex-president Donald Trump, weet de Braziliaanse justitie Bolsonaro wél verantwoordelijk te houden voor deze ophitsing. Hij wordt veroordeeld voor zijn leugencampagne over het „fraudegevoelige” Braziliaanse elektronische stemsysteem, waardoor hij tot 2030 geen gekozen ambt mag uitoefenen.
In haar dinsdag openbaar gemaakte rapport beveelt de Federale Politie aan nog veel verder te gaan. Samen met 36 handlangers, zo adviseert de Braziliaanse evenknie van de FBI, zou Bolsonaro vervolgd moeten worden voor een veronderstelde criminele samenzwering om de democratie omver te werpen. Het is nu aan procureur-generaal Paulo Gustavo Gonet om te besluiten of hij daadwerkelijk overgaat tot vervolging.
Aanval op de democratie
Met de nu onthulde bewijsmateriaal lijkt de kans daarop niet gering, zegt Danis Morais Santos, een politicoloog verbonden aan de Universiteit van Brasília. Volgens hem laat het rapport amper twijfel dat Bolsonaro en bondgenoten voorafgaand en na de verkiezingen een frontale aanval op de democratie voorbereidden. „We zagen dat eigenlijk al zijn hele regeerperiode, met zijn herhaaldelijke uithalen richting democratische instituties en de verspreiding van desinformatie en nepnieuws over het stemsysteem. Maar nu ligt er dit uitgebreide politierapport met bewijs dat er concrete plannen waren voor het omverwerpen van de macht. Dat geeft de juridische kracht die nodig is voor daadwerkelijke vervolging.”
Hoewel de aanklachten tegen Bolsonaro en handlangers overtuigend ogen, kan vervolging nog op de nodige weerstand stuiten. „We hebben te maken met hooggeplaatste militairen, onder wie de ex-president zelf, die een oud-legerkapitein is”, zegt Morais Santos. „Er zijn ex-ministers bij betrokken met een militaire achtergrond, die nu onderzocht worden door een democratisch instituut, in plaats van door een krijgsraad. In een gepolariseerd land als Brazilië, met een geschiedenis van een lange militaire dictatuur, kan dat risico’s opleveren.”
Lees ook
Terwijl het net zich rond hem sluit, mobiliseert Bolsonaro zijn aanhang
Bolsonaro loopt het risico 12 tot 28 jaar gevangenisstraf te krijgen, mocht hij veroordeeld worden. Een grote groep Brazilianen steunt de ex-president echter onvoorwaardelijk: zij vereren hem als een messias en geloven niet dat hij eerlijk de verkiezingen verloor. „Ik vermoed daarom dat het Hooggerechtshof rekening houdt met de politieke gevolgen van een mogelijke arrestatie van Bolsonaro, en wat voor maatschappelijke onrust dat teweeg kan brengen”, aldus Morais Santos.
Toen vorige week tijdens de G20-top, waarvan Lula gastheer was, het nieuws over het moordcomplot naar buiten kwam, reageerde de zittende president geschokt. „Ik leef nog, en daar heb ik geluk mee gehad. Het plan om mij en [vicepresident] Alckmin te vergiftigen is mislukt, we zijn er nog.”
Staat van beleg
Bolsonaro ontkent ondertussen alles en doet het politiedossier af als „een spannend en verzonnen fantasieverhaal’’. Er zou, volgens hem, slechts gesproken zijn over de mogelijkheid tot het afkondigen van een staat van beleg. Dit omdat zijn (door hem maandenlang opgehitste) aanhangers de verkiezingsnederlaag mogelijk niet wilden accepteren. Bolsonaro: „Een staatsgreep is iets heel ernstigs, daar moeten alle gewapende machten bij betrokken zijn. Anders is het geen coup. Niemand gaat een staatsgreep plegen met een gepensioneerde generaal en een handjevol militairen.”
Niemand gaat een staatsgreep plegen met een gepensioneerde generaal en een handjevol militairen
De verwachting is dat de procureur-generaal al in december zal besluiten of Bolsonaro en de anderen worden aangeklaagd. Een eventueel proces zal echter pas in 2025 kunnen plaatsvinden. Bolsonaro, wiens paspoort eerder dit jaar in beslag werd genomen, vraagt het Hooggerechtshof niettemin om naar de beëdiging van Trump, op 20 januari, te mogen reizen. Danis Morais Santos: „Zeker nu dit rapport er ligt, lijkt de kans dat hij daar toestemming voor krijgt, mij uitermate klein.”
Braziliaanse media meten de meest saillante details dezer dagen breed uit, maar de politicoloog betwijfelt of dit de ex-president veel steun kost. „Bolsonaro heeft een stabiele aanhang. Wat hij doet, zegt of waar hij van beschuldigd wordt, maakt niet zoveel uit. Ze steunen hem toch wel. Als Bolsonaro schuldig wordt bevonden, is dat voor hen alleen maar een bevestiging dat instituties als het Hooggerechtshof niet te vertrouwen zijn.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2019/07/fritsartikel-1.png)
