Wel of geen koffie als het heel erg warm is? Zo gaan andere landen om met een hittegolf

In Parijs houden ze de thermometer op dit moment goed in de gaten. Tijdens de eerste dagen van de Olympische Spelen was het nog niet zo warm, maar vanuit het zuiden stroomt hete lucht binnen en de verwachting is dat de temperatuur dinsdag wel eens in de buurt van de 35 graden zou kunnen uitkomen. Veel sporters herinneren zich maar al te goed hoe ze bij de Spelen in 2021 in Tokio werden geconfronteerd met zonnesteken, kramp en andere gezondheidsproblemen als gevolg van extreem hoge temperaturen.

In Zuid-Europa is het al weken snikheet. Daklozen in de Zuid-Spaanse stad Córdoba kregen eerder deze maand niet alleen water, maar ook gazpacho uitgedeeld van het Rode Kruis. Sinds vorige week werden grote delen van Spanje geconfronteerd met de tweede hittegolf van het jaar. Temperaturen stegen tot boven de 40 graden. Datzelfde gebeurde onder andere in Griekenland, Kroatië en delen van Italië.

Extreme hitte is door klimaatverandering wereldwijd een toenemend risico. Problemen doen zich vooral voor in steden, waar gemakkelijk zogeheten hitte-eilanden kunnen ontstaan door een gebrek aan groen en water, en een overvloed aan steen. Overheden ontwikkelen steeds meer plannen om met die hoge temperaturen om te gaan. Maar dat doen ze nog niet zo lang.

Lees ook

KNMI-klimaatwetenschapper Sjoukje Philip: ‘Er is zó véél hitte. En het gaat niet zomaar voorbij’

De eerste schok dat extreme hitte grote gevolgen bleek te hebben, was in 2003. In de zomer van dat jaar lag de temperatuur in Europa zo’n 20 tot 30 procent hoger dan het langjarig gemiddelde. Het ene na het andere temperatuurrecord werd gebroken en uit onderzoek blijkt dat er in Europa die zomer een oversterfte was van 70.000 mensen.

De temperaturen van 2003 zijn al lang geen uitzondering meer en de noodzaak om goed voorbereid de zomer in te gaan is alleen maar toegenomen. In de zomer van 2022 stierven in Europa 61.000 mensen voortijdig als gevolg van de extreme hitte. Relatief overleden binnen Europa de meeste mensen in de landen rond de Middellandse Zee. Verreweg de meeste waren tachtigplussers.

Toch zijn de meeste landen nog steeds niet heel goed voorbereid op zulke hoge temperaturen. Volgens Madeleen Helmer, die zich bij het Klimaatverbond inzet voor meer aandacht voor de risico’s van hitte, hebben de meeste steden in Nederland bijvoorbeeld nog steeds geen plan voor code rood, voor als de temperatuur langdurig hoog is.

Olympische surfers in Marseille wachten in de brandende zon op de wind.
In Bordeaux biedt een waterfontein de nodige koelte.

Foto’s Christophe Simon/AFP, Philippe LOPEZ / AFP

Dat de risico’s worden onderschat komt volgens Helmer gek genoeg onder andere omdat de maatregelen vaak heel simpel zijn. „Zo simpel, dat het al snel op betutteling lijkt”, zegt ze desgevraagd. Als je erop wijst dat juist ouderen moeten blijven drinken, zijn er altijd wel kwieke zeventigplussers die dat als bemoeizucht ervaren. Maar, zegt Helmer, voor die groep is zo’n boodschap ook helemaal niet bedoeld. „Het gaat juist om broze, eenzame ouderen, om mensen die wonen in een huis dat moeilijk te koelen is en in een wijk waar de risico’s het grootst zijn.” De armste wijken zijn ook de warmste wijken, aldus Helmer.

Europees beleid voor de omgang met extreme hitte is er niet. Maatregelen verschillen dan ook sterk per land. Landen geven heel verschillende tips om met de warmte om te gaan. Zo wordt in Italië nog steeds afgeraden om (veel) koffie te drinken tijdens een hittegolf, omdat cafeïne vochtafdrijvend is. Het Nederlandse RIVM, verantwoordelijk voor het Nationaal Hitteplan, doet niet moeilijk over koffie. „Het vochtafdrijvend effect is netto minder groot dan het vocht dat je toch binnenkrijgt”, legt coördinator Werner Hagens uit in een telefoongesprek. Het RIVM kijkt ook hoe adviezen voor mensen uitwerken. „Als een oudere persoon bijvoorbeeld de gewoonte heeft elke dag om 10 uur een kopje koffie te drinken, is het beter om dat wel te drinken dan dat je zegt ‘neem geen koffie’.”

Het gaat volgens hem ook om de haalbaarheid van de hoeveelheid tips die je geeft. „Het is heel lastig veel verschillende tips tegelijk te communiceren, dan bestaat de kans dat de boodschap ondersneeuwt.” Voor details kun je in Nederland altijd terecht bij de GGD-richtlijn Hitte en gezondheid, daar is veel achtergrondinformatie te vinden. Maar communicatie van hitterisico’s blijft ingewikkeld, vertelt Hagens.

In andere Europese landen is dat niet anders, blijkt uit een vergelijking van de hitteplannen in Nederland en de vier populairste vakantielanden: Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje. Uit de analyse blijkt dat de adviezen soms heel verschillend uitpakken. Zeven vragen over wat te doen bij extreme warmte.

Vraag 1Wanneer wordt een hitteplan
van kracht?

In Frankrijk, Spanje en Italië is het hitteplan elke zomer automatisch van kracht tussen juni en september. Ze kennen vier niveaus, van groen (geen risico) tot rood (hoog of extreem risico), die dagelijks per regio worden vastgesteld. Het plan regelt vooral publieksvoorlichting en de coördinatie tussen instanties. In Frankrijk is bijvoorbeeld vanaf niveau drie en vier een gratis informatienummer bereikbaar. Naast algemene tips geven deze landen ook adviezen per thema, zoals over effectieve zonbescherming en kwallenbeten.

Duitsland heeft geen nationaal hitteplan. Wel worden lokale overheden door het ministerie van Gezondheid gestimuleerd zo’n plan op te stellen. Duitsers krijgen wel uitgebreide tips voor het omgaan met extreme hitte – zoals: doe je nachtkleding of beddengoed in een plastic zak in de vriezer en verfris je lichaam daarmee voor je gaat slapen.

In Nederland wordt het Nationaal Hitteplan geactiveerd op basis van de weersverwachting, eventueel alleen voor een deel van het land. Het is een oproep om alert te zijn en vooral op kwetsbare mensen te letten. Nederland is karig met het verspreiden van tips.

VRAAG 2Hoe let je op kwetsbaren in je omgeving?

Volgens het RIVM is omgang met hitte voor kwetsbare mensen „eigenlijk een soort topsport”. Het instituut geeft adviezen voor mogelijke gezondheidsklachten. Verder houdt Nederland het bij „een keer extra langs [gaan]” of „bel ze op en vraag wat u kunt doen”.

Ook de andere landen roepen op tijdens (extreme) hitte goed te letten op kwetsbare mensen, maar hoe ze dat doen verschilt. Duitsland vraagt ten minste één keer per dag contact op te nemen met „oudere, zieke of alleenstaande mensen” en te vragen hoe het met ze gaat, „hoeveel ze hebben gedronken en hoe warm het is in hun huis”.

In het Spaanse stadje Ronda zoeken buren elkaar en de schaduw op.
Tijdens de eerste officiële hittegolven in Spanje zoeken de Madrilenen verkoeling in het park.

Foto’s Jon Nazca/Reuters, Paul White/AP

In Frankrijk bestaat vanaf niveau drie van het hitteplan een speciaal hitteregister voor thuiswonende kwetsbare mensen. Gemeentelijke diensten nemen dan regelmatig contact op met mensen op de lijst. Als iemand niet reageert, neemt de lokale politie of de brandweer eventueel een kijkje. Dat wil nog wel eens voor problemen zorgen, zoals vorig jaar, vertelt Werner Hagens, coördinator van het Nationaal Hitteplan bij het RIVM. „Mensen gingen bijvoorbeeld op bezoek bij familie of vrienden op andere plekken in het land, waardoor ze niet bereikbaar waren. Dat zorgde voor veel onnodige inzet van hulpdiensten.”

Italië roept inwoners op „situaties die interventie vragen” te melden bij gezondheidsdiensten. Ook geeft het Italiaanse ministerie van Gezondheid uitgebreide uitleg en tips voor mensen die door hitte extra risico lopen, zoals drugsgebruikers, sporters of mensen die zwaar werk doen in de openlucht.

VRAAG 3Drink veel, maar wat?

Een van de belangrijkste tips in alle landen is: zorg dat je genoeg drinkt, óók als je geen dorst hebt. Nederland en Italië benadrukken dat dat laatste vooral geldt voor ouderen, omdat zij „minder dorstgevoel” hebben. Duitsland en Italië waarschuwen niet té veel te drinken bij bepaalde medische aandoeningen. Het beste om te drinken is volgens de meeste landen water of eventueel (ongezoete) thee.

Alcohol kun je bij hitte beter vermijden, schrijven de meeste landen, alleen Nederland houdt het bij „matigen”. Frankrijk, waar wijn drinken tot de nationale cultuur behoort, zegt expliciet: „drink geen alcohol”. Spanje en Duitsland voegen eraan toe ook zoete drankjes te vermijden, omdat die vochtafdrijvend zijn. Om die reden wordt ook koffie afgeraden – alleen in Nederland niet.

VRAAG 4Wat kun je het beste eten?

Het Nederlandse hitteplan zegt niets over eten (de GGD-richtlijn overigens wel), omdat de nadruk ligt op de vochtbalans. De andere landen adviseren lichte, ‘waterrijke’ maaltijden, zoals groente, salades en fruit. Ook belangrijk: eet voldoende. Dat helpt het verlies van mineralen (vooral zout) aan te vullen, omdat je die bij hevig zweten snel verliest. Volgens de Italianen kan het lichaam opwarmen als de spijsvertering te hard moet werken (door zware of grote maaltijden). Ze adviseren daarom pasta en vis in plaats van vlees en bewerkt of pittig voedsel.

VRAAG 5Hoe houd je je woning koel?

Tips om het huis koel te houden liggen voor de hand en verschillen nauwelijks per land: als de temperatuur buiten hoger is dan binnen moet je de ramen dichthouden. Gebruik zonodig ventilatoren of airconditioning (niet té koud zetten, waarschuwen ze in Duitsland en Italië vanwege het „risico op een verkoudheid!”). De Italianen wijzen erop dat ventilatoren de kamertemperatuur vaak niet echt verlagen.

Spanje houdt het bij het advies zoveel mogelijk in „koele, schaduwrijke plaatsen of ruimtes met airconditioning” te verblijven, en om af te koelen wanneer het maar nodig is. Ook Frankrijk raadt aan „enkele uren” naar een koele plek te gaan te gaan als je eigen huis niet koel kan blijven, „zoals een bioscoop, bibliotheek of supermarkt”.

Aanvullende tips: Duitsland suggereert dat het slim kan zijn tapijten weg te halen in de zomer en Frankrijk adviseert het gebruik van apparaten als ovens en bakplaten te vermijden. Duitsland raadt zelfs aan „zo min mogelijk elektrische apparaten te gebruiken, omdat ze warmte afgeven, net als lichtbronnen”.

VRAAG 6Hoe houd je jezelf koel?

De juiste kleding kan helpen het lichaam een beetje koel(er) te houden: naast een zonnebril en hoofdbedekking is het raadzaam lichte, loszittende kleding te dragen van natuurlijke, ‘ademende’ materialen. Nederland en Frankrijk zeggen hier niets over in de algemene tips. Fransen krijgen wel een ander advies: koel meerdere keren per dag je lichaam door het nat te maken, in elk geval het gezicht en de onderarmen. Sommige tankstations langs Franse snelwegen hebben waterfonteinen of ‘vernevelingsgebieden’. Nederland suggereert „een verkoelend (voeten)bad of een douche” te nemen.

Ook Duitsland raadt aan water te gebruiken om het lichaam af te koelen en „watersprays of verkoelende lotions” als er geen stromend water is. Nog een Duitse tip: droog je na het douchen slechts „oppervlakkig” af, „dan koelt het water dat op je huid verdampt je nog verder af”.

VRAAG 7Wanneer is het ‘het heetst van de dag’?

Blijf binnen op ‘het heetst van de dag’ en doe niet te veel lichamelijke inspanningen, daar zijn alle landen het over eens. Maar wanneer is dat? Nederland (12-18 uur), Duitsland (11-17 uur) en Italië (11-18 uur) zijn het ongeveer eens. Frankrijk is voorzichtiger en adviseert om tussen 11 en 21 uur binnen te blijven. Spanje noemt geen specifieke tijden.

Duitsland heeft ook hier aanvullende tips: vermijd grote stukken asfalt of beton, die veel warmte opslaan. Om af te koelen is het beter naar schaduwrijke gebieden te gaan in parken of tuinen, waar „bomen en planten de lucht bevochtigen en afkoelen”.

Een fontein in het Retiro-park in Madrid blijkt erg populair.
Op het Sint-Pietersplein in Rome doen straatverkopers van parasollen goede zaken.

Foto’s Ana Beltran/Reuters, Guglielmo Mangiapane/Reuters

Delen





Mail de redactie