Weggepeste criminoloog Wouter Buikhuisen wachtte dertig jaar op eerherstel

Jarenlang opende criminoloog Wouter Buikhuisen met hoop op recapitulatie de brieven van de Universiteit Leiden. Tevergeefs, vertelt hij in 2009 in een interview met universiteitsblad Mare. De wetenschapper was jarenlang slachtoffer geweest van pesterijen en bedreigingen door zijn wetenschappelijke onderzoek naar biosociale factoren in criminaliteit.

Afgelopen dinsdag overleed Buikhuisen op 91-jarige leeftijd. Pas de laatste 15 jaar van zijn leven kon de wetenschapper genieten van waardering voor zijn visie.

Het werk van Buikhuisen als criminoloog legde een focus op nature in plaats van nurture, om crimineel gedrag te verklaren. Hij week daarmee af van de tijdsgeest van de jaren 70/80, waarin net een consensus was ontstaan dat omgevingsfactoren allesbepalend waren. De wetenschapper werd als nazicriminoloog bestempeld, en zag zich gedwongen een nieuw leven te starten als antiekhandelaar aan de Spaanse Costa Blanca. Pas in 2015 kwam hij terug naar Nederland.

Affaire Buikhuisen

Buikhuisens jeugd werd getekend door de Tweede Wereldoorlog. Als jongen van 11 werd hij met zijn moeder en broer opgesloten in een Japans concentratiekamp op Java. Zijn vader werd tot dwangarbeider gemaakt en kwam om bij de aanleg van de Birmaspoorlijn.

Na de oorlog keerde Buikhuisen terug naar Nederland, waar hij in 1965 promoveerde op het proefschrift Achtergronden van nozemgedrag. Daarin introduceerde hij het begrip ‘provo’, afgeleid van provoceren. Buikhuisen was geïnteresseerd in de vraag wat de in die tijd veel voorkomende groepen jongeren met anti-autoritair gedachtegoed dreef.

Zijn conclusie: de jongeren ervoeren een gebrek aan goede vrijetijdsbesteding en gingen daarom op zoek naar uitdaging op andere manieren. Binnen een jaar namen de jongerengroepen de term „provo” over als geuzennaam.

Buikhuisen zelf werd hoogleraar criminologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en onderzoeker bij het ministerie van Justitie. De echte problemen begonnen pas in 1978, toen hij hoogleraar criminologie werd aan de Universiteit Leiden. Hij maakte het zijn missie om de sociale wetenschappen te verenigen met exacte disciplines als neuropsychologie, endocrinologie en psychofysiologie.

Buikhuisen legde zijn focus met name op de amygdala, het deel van de hersenen dat het gedrag beïnvloedt. Volgens de hoogleraar was een goede ontwikkeling van dit hersendeel cruciaal voor het gedrag op latere leeftijd.

Lading kritiek

Maar toen de hoogleraar een onderzoeksvoorstel indiende waarin hij de rol die erfelijkheid speelt bij crimineel gedrag onder de loep wilde nemen, kreeg hij een lading kritiek over zich heen. Vooral zijn implicatie dat de aard van een crimineel in de genen zou kunnen liggen, leidde tot veel negatieve reacties.

De kritiek oversteeg de academische wereld. De media pikte het op en al snel ontstond „de affaire Bruinhuisen”. Daarin trok met name Hugo Brandt Corstius de kar. Onder het pseudoniem Piet Grijs schreef hij tientallen columns voor Vrij Nederland waarin hij de criminoloog afbrandde. Later werd een deel ervan gebundeld tot het boek Buikhuisen, dom én slecht.

Buikhuisen zelf werd het doelwit van steeds heftigere pesterijen en bedreigingen. Bij een oratie in Leiden gooiden demonstranten met een rookbom, er werd poep in zijn brievenbus gedaan en hij ontving bommeldingen. In de jaren tachtig hief de Universiteit Leiden de vakgroep Criminologie zelfs helemaal op en ontnam Buikhuisen zijn onderwijsbevoegdheid. Op advies van de dokter verliet hij de academische wereld en verhuisde naar Spanje.

Pas ruim twintig jaar later werd de eer van de academicus hersteld. Na een bezoek van rechtendecaan Carel Stolker verzoende de Universiteit Leiden zich met de wetenschapper. De eerder controversiële visie van de wetenschapper was door de tijd ingehaald, en zijn werk zelfs meermaals geprezen door andere criminologen.

Inmiddels worden hersenbiologische componenten door veel onderzoekers betrokken bij het bestuderen van crimineel gedrag. „Ik wist: ooit krijg ik gelijk.” zei Buikhuisen in 2010 in een interview met Vrij Nederland.

Delen

Mail de redactie

In de stromende regen wacht Demi Vollering geduldig tot de steilste meters van de 10,3 kilometer lange Alto de Cotobello aanbreken. Dan, op 800 meter van de finish, demarreert ze, haar drie overgebleven concurrenten achterlatend. Met haar tweede etappezege verzekert de 28-jarige renster van FDJ-Suez zich van de eindoverwinning in de Vuelta Feminina.

Achter haar komen de Zwitserse Marlen Reusser en Anna van der Breggen als nummers twee en drie over de streep. Nuchter en met een lichte bibber van de kou in haar stem staat Vollering na haar tweede Vuelta-zege op rij de NOS te woord. „Wat dit met me doet? Niet zoveel. Het is gewoon weer een mooie wedstrijd op mijn palmares erbij.”

De zevendaagse Spaanse rittenkoers werd deze week van begin tot eind gedomineerd door Nederlandse vrouwen. Nooit eerder werden alle etappes in een van de drie grote rondes (Tour, Giro en Vuelta) gewonnen door rensters uit één land, tot nu. Naast Vollering gingen ook Marianne Vos (tweemaal), Femke Gerritse en Anna van der Breggen met een zege aan de haal. Vos pakte daarnaast de groene puntentrui voor beste sprinter, Vollering het bergklassement.

Bovendien had ook de door Lidl-Trek gewonnen ploegentijdrit op de openingsdag een Nederlands tintje. Drie van de zes vrouwen in het team hadden een Nederlandse vlag achter hun naam. Ploegleider Jeroen Blijlevens had de avond ervoor gezegd dat Ellen van Dijk als eerste over de streep mocht komen om de eerste rode leiderstrui te pakken, en zo geschiedde.

Nog mondialer

De Nederlandse hegemonie roept de vraag op hoe het internationale vrouwenwielrennen nog mondialer kan worden. De laatste jaren professionaliseert de sport in rap tempo, met meer tv-tijd, meer sponsorgeld en de introductie van een minimumsalaris door internationale wielerbond UCI. Maar Nederland heeft als fietsland een voorsprong op veel andere landen en begeleidt talent al vanaf jonge leeftijd naar de top. 26 van de 146 vrouwen die de afgelopen week door Spanje reden, komen uit Nederland.

Tegelijk zou het te makkelijk zijn om alleen naar deze Vuelta te kijken. Zo ging de winst in de Ronde van Vlaanderen juist naar de Belgische Lotte Kopecky (Ronde van Vlaanderen), was Kimberly Le Court uit Mauritius de sterkste in Luik-Bastenaken-Luik en schreef de Franse Pauline Ferrand-Prévot Parijs-Roubaix op haar naam.

Op de Lagunas de Neila bewees Vollering opnieuw de beste klimster van het peloton te zijn

Het doet niets af aan de prestatie van Vollering, die in Spanje als favoriet aan de start stond. Het was de eerste keer dat ze met haar nieuwe ploeg FDJ-Suez deelnam aan een grote ronde. „Geen van deze meiden heeft ooit een leiderstrui hoeven verdedigen”, zei ze na de slotetappe over het optreden van haar ploeggenoten. Niet dat daar wat van te merken was: „Het team was zo sterk. We hebben ook vandaag weer de controle gehad over de koers.”

Grotere thema’s

De rode trui veroverde Vollering in de vijfde etappe, waar ze de finish boven op de Lagunas de Neila solo passeerde en opnieuw bewees de beste klimster van het peloton te zijn. Na afloop nam ze het op voor mensen die kampen met mentale problemen, omdat iemand in haar eigen omgeving „door een zware periode” gaat. Het kenmerkt de topsporter Vollering, die haar positie graag benut voor het aankaarten van grotere thema’s. Vorige maand deed ze dat ook al na haar derde plek in Luik-Bastenaken-Luik. Toen sprak ze openlijk over de invloed van haar menstruatiecyclus op haar prestatie.

Een dag voor de rit naar Lagunas de Neila had Anna van der Breggen nog de indruk gewekt zich te kunnen mengen in de strijd om de rode trui. In de slotfase sprong ze weg bij het peloton, om op de meet twaalf seconden tijd te winnen op Vollering. De 35-jarige renster van SD Worx keerde dit seizoen na drie jaar afwezigheid terug in het peloton. De afgelopen jaren was ze bij SD Worx ploegleider geweest van Vollering, wat na de aankondiging van haar rentree de gemoederen flink bezighield. Ze kende immers alle data van Vollering, en zou precies weten waar de zwaktes van haar concurrent liggen.

Sneller dan verwacht reed Van der Breggen dit voorjaar weer met de besten mee bergop. Maar uitgerekend toen ze in de week van de Waalse klassiekers wilde pieken, werd ze ziek. Na haar zege van woensdag temperde ze meteen de verwachtingen voor de rit naar Lagunas de Neila: „Bergop zal het echt lastig zijn om voor het podium te gaan”.

Toch zette ze zich op de klim aan de kop van de groep, om zo in haar eigen tempo omhoog te kunnen fietsen. Toen Vollering demarreerde, besloot ze enkel op haar eigen cadans te letten en niet te reageren. De strategie leverde haar een derde plek op. Zaterdag herhaalde ze haar tactiek, met hetzelfde resultaat. „Ik wil nog meer kunnen spelen met het tempo in de lange beklimmingen. Het ging nu al goed, maar het moet nog beter”, vond ze met het oog op de grote rondes die nog gaan komen. Begin juli rijden de vrouwen de Giro d’Italia, vervolgens staat eind die maand de Tour de France op de kalender. Ook daar mikt Vollering op het eindklassement.

Delen

Mail de redactie