‘Het is niet de bedoeling dat moeders op een roadtrip gaan. Moeders kunnen op vakantie gaan, een stedentripje maken, een uitje hebben, maar ze gaan niet op roadtrips.’
Met deze zinnen vangt Breakdown aan, het debuut van de Ierse schrijfster Cathy Sweeney waarin de ik-persoon, een naamloze vrouw van middelbare leeftijd, op een dinsdagochtend besluit haar man en twee kinderen te verlaten. Weg moet ze uit het comfortabele huis, gelegen in een buitenwijk van Dublin, en weg van haar echtgenoot die naast haar in bed ligt en ‘klinkend als een traag afgestelde metronoom’ tevreden ademhaalt, blij ‘met zijn geweldige vrouw en kinderen, zijn (…) succesvolle carrière, en de app op zijn Apple Watch die hem elke avond vertelt dat hij zijn dagelijkse doelen heeft bereikt.’
Ze verdraagt het niet meer, het feit dat elke dag ‘in marmer staat gebeiteld’ met telkens dezelfde handelingen: ‘Koffiedrinken. De kat naar buiten laten. Zoon bij school afzetten. Naar werk rijden. Les geven. Kletsen met collega’s. Een fles wijn kopen. Eten maken. Wijn inschenken. Opruimen. Ruzie met dochter voorkomen. (…) Fles wijn opdrinken. Tv in de slaapkamer aandoen. In slaap vallen.’
Tja, zo is het familieleven van een vrouw uit de middenklasse, een leven in relatieve rust en rijkdom waar niets op aan te merken valt. Toch?
Maar wat lijkt op een zorgeloos bestaan, blijkt uiteindelijk slechts façade, want onder al die burgerlijke rust schuilt een monster, en dat monster, zo wil Sweeney maar zeggen, mag er niet zijn. Een moderne vrouw kan van alles doen en laten, en tot op zekere hoogte zelfs haar taken als huisvrouw verzaken, in één rol moet ze nog altijd excelleren: die van ‘Goede Moeder’. ‘Want het allerergste voor een vrouw is om te worden beschouwd als een SLECHTE moeder’, stelt Sweeney.
Daarmee raakt ze direct aan een thema dat al eerder terugkwam in haar verhalenbundel Modern Times (2020) waarin ze personages verschillende rollen laat spelen in een onzekere wereld. Over dat ‘doen alsof’ zei ze in een interview in de The Irish Times: ‘Het gaat erom dat je gewoon je gezicht moet opzetten, naar je werk moet gaan, in de auto moet stappen, de to-do-lijst afwerkt. Ik denk dat de moderniteit ons dat gevoel geeft. Het verschil tussen hoe je je voelt en hoe je je gedraagt – die tegenstrijdigheid kan extreem zijn.’
Spanningsveld
Precies dat spanningsveld heeft Sweeney nu in haar debuutroman verder uitgewerkt. Want nadat de ik-persoon jarenlang haar ware zelf voor de buitenwereld verborgen heeft gehouden, breekt ze nu los, en doet ze wat geen enkele moeder, behoort te doen: ze vertrekt, zomaar, onaangekondigd. Dikke vinger naar dat gezin!
En nee, het gaat hier niet om een kortstondige identiteitscrisis, er is ook geen sprake van een burn-out, integendeel, deze stap is groots en definitief. Want tijdens haar roadtrip, waarbij de hoofdpersoon de boot neemt naar Wales, zegt ze niet alleen het gezinsleven vaarwel maar keert ze zich ook af van de moderne consumptiemaatschappij.
Die haat jegens de samenleving weet Sweeney te vatten in een directe, humoristische taal, waarbij de hoofdpersoon meedogenloos haar eigen familieleden (haar dochter is een havermelkelite-tutje) maar ook zichzelf fileert. Het is een toon die sterk doet denken aan My Year of Rest and Relaxation (2018) van Ottessa Moshfegh of This book may save your life (2006) van A.M. Homes – humoristische, inktzwarte romans waarin de hoofdpersonen op verschillende manieren proberen te ontvluchten aan een, in hun ogen, kunstmatige samenleving.
Lees ook
Knap, rijk en depressief: de vrouw in dit bizarre boek slaapt een jaar lang
Breakdown is dan ook niet alleen een directe aanklacht tegen de sleur van het gezinsleven, de meerwaarde van deze roman – los van de slimme vertelstructuur waarbij heden en verleden naadloos in elkaar overvloeien – schuilt in het feit dat voor deze hoofdpersoon de hele maatschappij uiteen dreigt te vallen. Het Ierland dat de buitenwereld wordt voorgeschoteld – het land waar iedereen in pubs luistert naar traditionele muziek, ‘waar de samenleving seculier en tolerant is (…) waar in ieder van ons wel een of andere dichter schuilt’ – bestaat volgens haar niet. Integendeel, dit voormalig conservatieve land dat zich nu voordoet als ‘verlicht’ – seksueel misbruik, kindertehuizen, Magdalena-wasserijen, vermoorde baby’s behoren zogezegd allemaal tot het verleden – heeft nog altijd verhalen die door niemand worden verteld: ‘Dat we elektronische hulpmiddelen gebruiken om onze kinderen af te leiden (…) dat onze kinderen in het weekend drugs nemen om daarmee de stress van een schoolweek van zich af te laten glijden (…) dat een op de drie van onze tieners aan de antidepressiva zitten.’
De rot schuilt in de planeet
Het is kortom, een prestatiemaatschappij waarin niemand nog contact heeft met wat wezenlijk is – de natuur, de medemens. Deze rot schuilt niet alleen in de Ierse samenleving, maar heeft zich allang over de hele planeet verspreid. Het vertrek van de ik-persoon wordt daarmee een subversieve daad die eerder moedig is dan laf. Want de gevolgen – een woedende echtgenoot, ontregelde kinderen, totaal isolement – zijn ook voor haar vreselijk. ‘Het is makkelijker om de kat naar de trimsalon te brengen, een zonvakantie te regelen en (…) je druk maken om voedselintolerantie’, constateert ze met de nodige ironie.
Het leven wat ze daarna tegemoet treedt is dan ook alles behalve eenvoudig. Ze neemt haar intrek in een cottage in Wales, een plek waar nauwelijks iemand komt. Wanneer vervolgens twee jonge activisten haar proberen te werven voor hun bijeenkomst om te strijden tegen castratie van varkens zonder verdoving en vergiftiging van de landbouwgrond, bedankt ze vriendelijk. De energie om te vechten heeft ze niet meer. Alles gaat toch kapot, concludeert ze. ‘Er is niet veel dat een mens kan doen, behalve zo min mogelijk sporen achterlaten op de aarde als hij of zij sterft. En vertel geen leugens (…) En hou zoveel mogelijk van mensen. Maar daarin heb ik al gefaald.’
Lees ook
Lees ook: A.M. Homes: ‘Ik laat personages net niet verzuipen’
