„Een soort D66”, noemt PVV-leider Geert Wilders de Democratische Partij in de Verenigde Staten. Niet geheel toevallig is hij op woensdagochtend de eerste politicus in Den Haag die de Amerikaanse verkiezingen spiegelt aan die andere politieke aardschok: de zege van de PVV in november vorig jaar. Voor Donald Trump heeft hij „veel respect”, de verkiezingsuitslag in de VS noemt hij „geweldig”. „Trump komt op voor zijn eigen land, dat doen wij ook. Hij wil immigratie beperken, is wars van alle protocollen waar hij zich volgens links aan moet houden.”
De PVV, nu al de grootste partij, ziet deze week als een triomf voor radicaal-rechts. Geert Wilders merkt op dat ook in Europa overal nationalistische partijen opkomen of aan de macht komen. Progressief of internationaal ingestelde partijen staan overal onder druk. Wilders: „Bij progressieven is de haat vaak sterker dan het strategisch vernuft.”
‘Boost voor radicaal-rechts’
Voor andere partijen is de winst van Trump juist een pijnlijke herinnering aan de huidige verhoudingen. „Het leek woensdag wel alsof het weer 22 november was”, zegt Tweede Kamerlid Kati Piri (GroenLinks-PvdA). Op die dag won de PVV de verkiezingen. „Trumps zege heeft een enorme boost aan radicaal-rechts gegeven, ook hier.”
Progressieve politici beginnen erover hoe moeilijk het is om door de wetten van deze tijd heen te breken, bijvoorbeeld door het over iets anders te hebben dan migratie. Anderen vragen zich hardop af of links nog wel antwoorden heeft op de vragen van nu: is het progressieve verhaal niet te veel op identiteit gericht, waardoor traditionele kiezersgroepen als lageropgeleiden te veel vervreemdden van links? Of gebeurt het juist te weinig en is het alternatief voor radicaal-rechts te flets, te weinig aansprekend? Het zijn vragen die de Democraten zichzelf ook stellen.
Ik heb grote bedenkingen bij de persoon Trump
In de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB wordt verschillend gedacht over Trump, wat de verhoudingen nóg ingewikkelder kan maken. Wilders prijst Trump en zet een foto van zichzelf met MAGA-petje op X, terwijl bij coalitiepartijen VVD en NSC de zorgen overheersen. „Het is heel logisch dat het in de coalitie verschillend leeft”, zegt Kamerlid Isa Kahraman (NSC). „Ik heb grote bedenkingen bij de persoon Trump, aan wie zoveel schandalen kleven. Maar het volk krijgt wat ze willen en overal in Europa zie je hetzelfde gebeuren.”
Premier Dick Schoof is partijloos en moet namens het gehele kabinet spreken. Schoof heeft Trump in algemene bewoordingen gefeliciteerd en neemt verder een wait and see-houding aan. Minister Dirk Beljaarts (Economische Zaken, PVV) was tijdens een debat op donderdagochtend loslippiger. Hij was voor de verkiezingen op bezoek in de VS, en had daar onder meer gepraat met de conservatieve Heritage Foundation, een ideologische motor achter het Trumpisme. Ook was hij op bezoek geweest bij Robert Lighthizer, die grote kans maakt minister van Financiën te worden. De protectionist Lighthizer geldt als een havik als het om economische politiek gaat. Beljaarts ziet kansen in de samenwerking met de nieuwe regering, zei hij, vanwege „veel gedeelde belangen”.
Nietsdoen
Vorige week hekelde regeringsadviseur en oud-ambassadeur in de VS Henne Schuwer de afwachtende Nederlandse houding. Tegen NRC zei hij: „Het kabinet is met heel andere dingen bezig, vooral migratie, stikstof. Na de inauguratie in Washington heb je hooguit een maand of vier, vijf om te proberen invloed uit te oefenen, daarna ligt het Amerikaanse beleid vast.”
Het nietsdoen in Den Haag wijt Schuwer aan „een ongelukkige politieke periode in Nederland”, waarin „we internationaal vooral minder willen: minder geld naar de EU, minder ontwikkelingssamenwerking, minder, minder. Er is geen vooruitziende blik over wat er op ons afkomt”.
Na de inauguratie heb je hooguit een maand of vier, vijf om te proberen invloed uit te oefenen, daarna ligt het Amerikaanse beleid vast
In de Kamer overheersen de zorgen over de gevolgen voor de economie en de internationale veiligheid. Trump heeft gedreigd met handelsoorlogen met China en de Europese Unie. Minstens zo groot zijn de zorgen over Trumps ideeën en uitspraken over de NAVO. Trump moedigde Rusland aan „te doen wat ze willen” met NAVO-landen die hun financiële verplichtingen niet nakomen.
Kati Piri: „Denk ook aan de verhoudingen binnen Europa. Premier Viktor Orbán van Hongarije staat nu nog een beetje in de hoek als de Europese leiders overleggen. Nu komt hij veel meer in het centrum van de macht, want hij heeft een direct lijntje met Trump. Dat is zorgelijk.”
Europese krijgsmacht
Laurens Dassen, leider van Volt, de meest pro-Europese partij in de Tweede Kamer, zegt dat Nederland, en Europa, zich veel meer los moeten maken van de VS. Ook is volgens hem een herziening van het regeerprogramma nodig. „Het is bijna woestmakend dat Wilders staat te juichen voor Trump, terwijl dit Nederlanders op allerlei manieren gaat raken. Onze veiligheid is in het geding, en onze economie. Er is vergaande Europese samenwerking nodig, terwijl het kabinet daarop bezuinigt.”
Dassen wil dat er zo snel mogelijk een Europese krijgsmacht komt, omdat de VS een onbetrouwbare partner zijn geworden. „Al onder Obama heeft Amerika de blik verlegd naar China, en niet langer naar Europa. Nu America First weer gaat regeren, is het naïef om te denken dat wij dezelfde belangen als Amerika hebben. Stel dat Trump een deal met Poetin maakt over Oekraïne, dan is het een kwestie van tijd voordat Rusland de Baltische staten binnenvalt. We moeten niet langer afhankelijk van de VS willen zijn.”
Lees ook
Tussen hoop en vrees: wat betekent Trumps overwinning voor de rest van de wereld?