„Is het lidmaatschap van de Partij voor de Arbeid soms een randvoorwaarde om informateur voor de PVV te worden?”, vroeg fractieleider Rob Jetten van D66 zich meteen af.
Met de voordracht van SER-voorzitter Kim Putters als nieuwe informateur heeft PVV-leider Geert Wilders woensdag opnieuw een verrassende stap gezet in het formatieproces. En kiest hij, na Ronald Plasterk, inderdaad opnieuw voor een prominente PvdA’er.
Na de eerste mislukte informatieronde onder leiding van Plasterk – de vier onderhandelende partijen PVV, VVD, NSC en BBB hebben na twee maanden geen perspectief op een succesvolle kabinetsformatie kunnen bieden – is het de beurt aan de 50-jarige Putters. Hij zat voor de PvdA zowel tien jaar in de gemeentepolitiek (raadslid en fractievoorzitter in Hardinxveld-Giessendam) als tien jaar in de Eerste Kamer (2003-2013).
Putters zal, als het aan Wilders ligt, in eerste instantie met alle fractievoorzitters gaan praten over de vorm van een toekomstig kabinet: een minderheidskabinet, met al dan niet een vaste gedoogpartner, een zakenkabinet of een extraparlementair kabinet. „Voor de PVV is alles bespreekbaar”, zei Wilders aan het eind van zijn bijdrage in het Kamerdebat woensdagochtend. Hij verwacht dat deze „tussenfase” niet langer dan drie of vier weken hoeft te duren.
Minder omstreden dan Plasterk
Met de keuze voor Putters roept Wilders bij andere partijen iets minder weerstand op dan met die voor de eerste informateur (en verkenner). Plasterk is weliswaar nog altijd PvdA-lid, hij liet de laatste jaren in zijn columns in De Telegraaf graag en vaak een hard en kritisch geluid horen over zijn eigen partij en het nu demissionaire kabinet Rutte IV.
Putters is, bij álle politieke partijen, aanzienlijk minder omstreden. Als voorzitter van de Sociaal Economische Raad (SER), sinds anderhalf jaar, en daarvoor als directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) is hij een alom gerespecteerde overheidsadviseur. Door de Volkskrant werd hij tweemaal uitgeroepen tot ‘meest invloedrijke Nederlander’, in 2019 en in 2020.
Hij hield zich als SCP-directeur gevraagd en ongevraagd bezig met het grote maatschappelijke vraagstuk van deze tijd: het toenemende wantrouwen van de burger in de politiek en overheid, en de steeds hardere toon in het maatschappelijke debat. Hij zag daarin de rol en betekenis van het SCP: de stem van de boze of gemangelde burger laten horen.
Putters uitte kritiek op het straffe bezuinigingsbeleid van Rutte II, waarin zijn eigen PvdA coalitiepartner was. Hij hekelde bijvoorbeeld de gevolgen van de decentralisatie van overheidstaken, de bezuinigingen op de jeugdzorg en het sluiten van sociale werkplaatsen. Het zijn vraagstukken die bij de vorming van een nieuw kabinet nog altijd op tafel liggen, en Putters weet dat als geen ander.
„Wij hebben best vroeg de vinger op zere plekken gelegd,” zei Putters in een interview in NRC bij zijn vertrek als SCP-directeur eind 2021. „Dit zijn structurele problemen die tijd vergen om op te lossen. De urgentie om die op te lossen is dan lange tijd maar heel beperkt.”
Bij de kabinetsformatie in 2017, waaruit Rutte III voortkwam, kwam Putters geregeld langs om zijn analyse over de groeiende kloven in de samenleving te delen. Ook veel andere partijen die niet bij de formatie aan tafel zaten, vroegen hem om hen bij te praten over het ongenoegen van de ‘boze burger’.
Lees ook Dit profiel uit 2021: Naar Kim Putters wordt echt niet altijd geluisterd
Luisteren
In zijn huidige rol als voorzitter van de SER – het overlegorgaan tussen werkgevers, werknemers en het Rijk – is hij naar buiten toe minder uitgesproken over politiek gevoelige dossiers. Hij laat daar wel een eigenschap zien die voor een informatieproces met partijen die elkaar niet van nature goed liggen bijzonder nuttig kan zijn: luisteren, verschillende standpunten in kaart brengen en waar mogelijk bij elkaar brengen. Binnen de SER heeft hij de reputatie dat op een menselijke, aimabele wijze te doen.
Geert Wilders zal met zijn keuze voor Putters als nieuwe informateur ook willen laten zien dat hij Pieter Omtzigt tegemoet wil komen. Hoewel hij de partijleider van NSC in de afgelopen week in niet mis te verstane woorden kwalijk nam onverwacht en om onbegrijpelijke redenen de formatietafel te hebben verlaten, wil de PVV-leider hem wel graag terug aan de onderhandelingstafel. Kim Putters, vermoedt Wilders, zal ook bij Omtzigt goed liggen. Putters opperde al in 2016 het idee van een ‘nieuw sociaal contract’ om de groeiende polarisatie in de samenleving tegen te gaan.
Daarbij: al vóór de verkiezingen van 22 november klonk de naam van Kim Putters als mogelijke informateur. Het was, volgens bronnen bij NSC, de partij van Pieter Omtzigt die deze suggestie deed.
Een lid van de Tweede Kamer belt met Russische politici om te spreken over een nieuwe ‘veiligheidsorde’ tégen de NAVO.
Klinkt ongeloofwaardig?
Op 25 maart van dit jaar neemt Ralf Dekker, op dat moment beëdigd Tweede Kamerlid namens Forum voor Democratie (FVD), deel aan een videoconferentie. Die is georganiseerd door de Russische Academie van Wetenschappen, onder de titel: ‘Perspectieven voor sociaal-economische samenwerking tussen Rusland en de landen van de Europese Unie.’ Achter de onschuldig klinkende titel, zo blijkt uit onderzoek van NRC, schuilt een campagne van het Kremlin om de steun voor de NAVO te ondermijnen.
Zelf ontkent Forum voor Democratie dat het banden met Moskou onderhoudt. Maar behalve de videoconferentie met Dekker zijn er méér aanwijzingen van contact met Rusland, die jaren teruggaan. Zo blijkt uit gehackte e-mails, in bezit van NRC, dat de partij van Thierry Baudet al in 2017 op een shortlist stond van Europese ‘waarnemers’ die frauduleuze Russische verkiezingen moesten witwassen.
Voormalig Rabobank-topman Ralf Dekker is lid van de Staten van Noord-Holland en directeur van het Renaissance-instituut, de denktank van FVD. Tot 1 april van dit jaar verving hij FVD’er Pepijn van Houwelingen in de Tweede Kamer.
De NAVO is vooral goed als verhalenfabriek, Phantasialand, de griezelbus
Tijdens een debat begin februari uitte Dekker onverholen Kremlin-propaganda. „Het Oekraïense leger, of eigenlijk de NAVO, staat op het punt om geheel in te storten”, hield hij minister van Defensie Ruben Brekelmans (VVD) voor. Ook bagatelliseerde Dekker de waarschuwingen uit Brussel over de Russische militaire dreiging. „De NAVO is vooral goed als verhalenfabriek, Phantasialand, de griezelbus”, zei hij.
Enkele weken later belt Ralf Dekker in tijdens de videoconferentie met Moskou. Het is vermoedelijk de eerste keer sinds de Russische invasie in Oekraïne in 2022 dat een Nederlandse parlementariër in contact treedt met de entourage van de Russische president Poetin. Wat Dekkers inbreng is, valt op basis van Russische perspublicaties niet te achterhalen. Ondanks herhaalde pogingen van NRC bleef FVD onbereikbaar voor vragen.
Een ‘goed gesprek’
Dekkers Russische gesprekspartners houden zich al jaren bezig met beïnvloedingscampagnes in Europa en de VS. Voorzitter van de online-bijeenkomst is de Russische senator Andrej Klimov; belangrijkste spreker is plaatsvervangend senaatsvoorzitter Konstantin Kosatsjov. Beide politici zijn lid van Poetins regeringspartij Verenigd Rusland en door zowel de EU als de VS op de sanctielijst geplaatst vanwege hun steun aan de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne en, in het geval van Kosatsjov, vanwege inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016.
Een van de sprekers tijdens de videoconferentie van maart is het Duitse Bondsdaglid Rainer Rothfuss van het radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD), die al langer pleit voor nauwere banden met Moskou. Ook present is AfD-collega Petr Bystron, die er door de Duitse justitie van wordt verdacht hoofdrolspeler te zijn in een Russische poging om de afgelopen Europese verkiezingen te beïnvloeden.
Op een foto van de Russische Academie van Wetenschappen zijn Rothfuss, Bystron en Tweede Kamerlid Ralf Dekker samen te zien op het videoscherm.
Lees ook
FVD beweegt zich in het hart van een steeds groter pro-Russisch netwerk
Senator Andrej Klimov is na afloop enthousiast. Tegenover het Russische persbureau Tass spreekt hij van een „goed, serieus gesprek” met Europese parlementariërs. Een dergelijke dialoog, zegt Klimov, „biedt de mogelijkheid aan de gezonde krachten binnen de EU om de contacten die er waren met Rusland te herstellen”. „Velen van hen [de deelnemers] zijn bereid om deel te nemen aan maatschappelijk-politieke bijeenkomsten over de ideeën van de Russische president over de oprichting van een collectief, gelijkwaardig systeem van samenwerking en veiligheid in groot-Eurazië’’, zegt de senator in een interview met de Russische ‘Parlementaire Krant’.
‘Eurazië’
Als Russen beginnen over ‘Eurazië’, zo weten Rusland-analisten, moet je opletten. In de nationalistische ideologie van het Poetin-regime zijn de ‘Euraziatische’ wereld (Rusland, China) en de ‘Atlantische’ regio (West-Europa en de VS) elkaars natuurlijke vijanden; de uitbreiding van de NAVO naar het oosten heeft daarom de balans op het Europese continent verstoord.
Maar met Trump aan het roer is de Amerikaanse steun voor Europa niet meer zo vanzelfsprekend. De Russische president Poetin ziet mogelijkheden om Europa en de VS uit elkaar te spelen.
„Het is duidelijk dat we getuige zijn van de ineenstorting van het Euro-Atlantische veiligheidssysteem”, zegt Poetin in 2024 tijdens een bijeenkomst op het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken. „Dit alles vereist dat wij, samen met onze partners, met alle geïnteresseerde landen – en dat zijn er veel – onze eigen opties uitwerken om de veiligheid in Eurazië te waarborgen.”
Poetin, met andere woorden, droomt van een tegenwicht voor de NAVO, een soort nieuw ‘Euraziatisch’ Warschau Pact. En Ralf Dekker denkt klaarblijkelijk mee.
Polarisatie als doel
Forum voor Democratie (drie zetels in de Kamer) heeft sinds de oprichting in 2016 vele ups en downs gekend. Tijdens de verkiezingen van de Provinciale Staten in 2019 werd de partij van Thierry Baudet de grootste, maar een intern conflict leidde tot het vertrek van verschillende prominenten en een val in de opiniepeilingen. De partij – zeer actief op TikTok – is vooral populair onder jongeren.
Protestteksten tegen Forum voor Democratie.
De politiek van FVD wordt gekenmerkt door polarisatie. In 2024 werd Forum-Kamerlid Gideon van Meijeren veroordeeld tot 200 uur taakstraf omdat hij in een interview had gezegd te hopen op een volksopstand die het parlement en regering omver zou werpen.
Baudet werd veroordeeld vanwege het bagatelliseren van de Holocaust, Kamerlid Pepijn van Houwelingen beboet om een bewerkte tweet met de nazi-vlag. Vanwege de aanhoudende reeks incidenten gingen er in 2022 stemmen op onder juristen en staatsrechtdeskundigen om de partij te verbieden.
Een andere constante factor bij Forum is de sympathie voor het Poetin-regime. Al voor de oprichting van de partij onderhield partijleider Baudet relaties met de pro-Russische Oekraïense agitator Vladimir Kornilov, die in 2014 naar Nederland uitweek.
Begin 2017 vraagt Baudet in een brief aan de Amerikaanse president Trump om een Amerikaans onderzoek naar het neerhalen van vlucht MH17, omdat de conclusies van Nederlands onderzoek – de Boeing 777 van Malaysia Airlines is neergehaald met een Russische Boek-raket – niet „onafhankelijk en niet overtuigend” zouden zijn.
In 2020 voerde AIVD-hoofd Erik Akerboom een zogeheten ‘bewustwordingsgesprek’ met Forum-leider Thierry Baudet om hem te waarschuwen voor mogelijke beïnvloeding vanuit het Kremlin. Volgens Baudet was daar geen enkele aanleiding toe. In een interview met Harry Mens zei hij in juni van dit jaar „nooit op welke manier dan ook iets met Rusland te maken” te hebben gehad.
Baudet mag dan ontkennen, documenten rond de Russische Doema laten zien dat de radicaal-rechtse politicus al sinds 2017 in de belangstelling van het Kremlin staat.
Verkiezingswaarnemers
In september van dat jaar ‘kiest’ Rusland vertegenwoordigers voor zowel de lokale regering als het nationale parlement. Onafhankelijke waarnemers zijn het erover eens dat verkiezingen in Rusland doorgestoken kaart zijn, maar het Kremlin is er veel aan gelegen om de democratische façade overeind te houden. ‘Verkiezingswaarnemers’ uit Europa moeten daarom de stembusgang legitimeren.
Spin in het web daarbij is Leonid Sloetski, Russisch parlementslid namens de extreemrechtse LDPR. Sloetski is hoofd van de commissie-Buitenlandse Zaken in de Doema en staat aan het hoofd van de zogeheten ‘Russia Peace Foundation’, een koepelorganisatie die moet verhullen dat de uitnodigingen komen van de Russische zittende macht.
Sloetski ontvangt overzichten van de ‘waarnemers’ die bereid zijn te gaan. Die lijsten worden verstuurd door de Russische spindoctor en media-adviseur Sargis Mirzachanian, die hand- en spandiensten verleent voor het Kremlin. Omdat zijn mailbox werd gehackt door Oekraïense activisten en met journalisten werd gedeeld, is het mogelijk om de voorbereidingen van de waarnemersmissie in 2017 te reconstrueren.
Een van de lijsten die Mirzachanian mailt naar Sloetski, met de namen van PVV’er Elissen en Baudet van FVD.
beeld Screenshot uit gehackte mails
Op 23 augustus 2017 stuurt Mirzachanian een overzicht met elf potentiële verkiezingswaarnemers naar Sloetski. Bovenaan de lijst staat de Nederlandse Europarlementariër André Elissen (PVV). Daaronder staat Thierry Baudet. Onderaan de lijst staat vetgedrukt: „schatting: 68.000 euro”. Dat lijkt een erg hoog bedrag voor reis- en verblijfkosten van elf waarnemers.
Dat de honoraria worden opgegeven in euro’s en niet in roebels lijkt erop te duiden dat er contant werd betaald
Uit andere documenten rond de organisatie van een congres op de door Rusland bezette Krim, een jaar eerder, blijkt dat Mirzachanian ‘honoraria’ van enkele duizenden euro’s betaalt aan westerse politici die willen komen. Dat deze honoraria worden opgegeven in euro’s en niet in roebels lijkt erop te duiden dat er contant werd betaald. Of de bedragen ook in 2017 zijn uitbetaald en of er inderdaad sprake was van omkoping, valt op basis van alleen e-mails niet vast stellen.
Op 24 augustus 2017 stuurt Mirzachanian een nieuw overzicht, met daarop opnieuw de namen van Elissen en Baudet. „We plannen de deelname van twee Europarlementariërs, 8 à 9 nationale parlementsleden en 1 of 2 maatschappelijke activisten”, schrijft hij. „Nadat alle details zijn afgestemd, vraag ik van allen een kopie van het paspoort voor de uitnodigingen en de tickets.”
Op 5 september mailt Mirzachanian de definitieve lijst naar een medewerker. De komst van Elissen wordt bevestigd, maar Thierry Baudet staat niet langer op de lijst. Heeft hij op het laatste moment afgezegd? Of is Mirzachanian er niet in geslaagd om contact te leggen met de FVD-leider?
Vast staat dat Mirzachanian niet zomaar wat namen naar Sloetski stuurde. Van de elf geplande Europese waarnemers reizen er acht naar Rusland voor de ‘verkiezingen’ van 10 september. De waarnemers worden ontvangen door senaatslid Kosatsjov en dineren met Sloetski. De Centrale Kiescommissie concludeert de volgende dag dat er zich nauwelijks onregelmatigheden hebben voorgedaan, terwijl bij de onafhankelijke organisatie ‘Golos’ meerdere meldingen over fraude binnenkwamen.
„Dat komt in de beste families voor”, zei Elissen in september 2017 over die onregelmatigheden. Naar eigen zeggen was de PVV’er in de veronderstelling dat hij als waarnemer van een onafhankelijke organisatie naar Moskou was gevlogen. „Ik heb me toen helemaal niet in die ngo verdiept”, aldus Elissen in februari tegen NRC over de Russia Peace Foundation van Sloetski.
Forum voor Democratie en Baudet zelf, benaderd via Whatsapp, wilden niet reageren op de vraag hoe de partijleider op de lijst met gewenste verkiezingswaarnemers is beland, en of hem geld is aangeboden.
Afgelopen najaar reisde de Britse FVD-medewerker John Laughland af naar Sotsji, waar hij tijdens een conferentie met Europese radicaal-rechtse politici de hand schudde van de voormalige Russische president Dmitri Medvedev. Deze bijeenkomst is een opmaat voor de video-conferentie van maart met Dekker, en wordt opgevolgd door een ‘internationale’ conferentie in het Siberische Perm, waarbij opnieuw gesproken wordt over de nieuwe ‘Euraziatische veiligheidsorde’. Vertegenwoordigers van FVD zijn daar vermoedelijk niet bij.
Kamervragen
In de aanloop naar de NAVO-top in Den Haag eind juni, was Forum druk bezig het bondgenootschap verdacht te maken. In uitzendingen bij Ongehoord Nederland, mede opgericht door Pepijn van Houwelingen, en via stukken in De andere krant betoogt de partij dat de NAVO in Nederland een ‘geheime regering’ vormt. Van Houwelingen spreekt in die krant van „een enorm zwart gat in onze democratie”, als het gaat over de ‘weerbaarheidsdoelen’ van de NAVO waaraan Nederland zich heeft gecommitteerd als antwoord op mogelijke sabotage van bijvoorbeeld de drinkwater- of elektriciteitsvoorziening.
Deze nieuwe feiten versterken het beeld van ‘banden met Moskou’. Dat maakt de behoefte aan onderzoek klemmender
„Baudet voert een door Moskou geïnspireerde agenda uit, waarin stelselmatig rechtsstaat en parlementaire democratie worden ondermijnd”, reageert Bert van den Braak, bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de Universiteit Maastricht. „Deze nieuwe feiten versterken het beeld van ‘banden met Moskou’. Dat maakt de behoefte aan onderzoek nog klemmender, dan wel door de AIVD of het OM, dan wel via een parlementair onderzoek met enquêtebevoegdheden.”
D66-woordvoerder Jan Paternotte en Volt-aanvoerder Laurens Dassen verwachten een reactie van het kabinet. Paternotte: „Dat Forum continu de taal van het Kremlin papegaait in de Tweede Kamer is bekend. Nu kennen we ook een voorbeeld waarbij wordt afgestemd met de omgeving van Poetin. Er is dus alle reden de onderste steen boven te willen”, aldus Paternotte, die vragen zal stellen via een ‘email-procedure’.
Ook Laurens Dassen reageert verontwaardigd. „Een Nederlands Kamerlid ondermijnt onze veiligheid door gezellig te videobellen met handlangers van Poetin. Volt zal het kabinet via Kamervragen oproepen hier zo snel mogelijk op te reageren.”
Met bommen op regeringsdoelen in Damascus voegde Israël woensdag een nieuw hoofdstuk toe aan zijn interventies in Syrië. Officieel waren de bombardementen bedoeld om de Syrische druzenbevolking te beschermen. Maar na aanvallen op talloze andere landen in de regio gaf Israël bovenal een signaal van zijn oppermacht af aan de Syrische president, Ahmed al-Sharaa.
Israël richtte de bommen op het Syrische ministerie van Defensie en het presidentiële paleis. Het ministerie raakte daarbij beschadigd. De Israëlische minister Itamar Ben-Gvir (Nationale Veiligheid) riep bovendien op tot de eliminatie van Al-Sharaa. Volgens het Syrische ministerie van Gezondheid zijn er bij de aanvallen zeker drie doden en tientallen gewonden gevallen.
Lees ook
Onrust in Syrië houdt aan: strijdgroepen weigeren de wapens neer te leggen
De bombardementen volgden op dagenlang geweld in de zuidelijke Syrische provincie Sweida, waar een grote druzische bevolking woont. Nadat een druzische inwoner was ontvoerd door bedoeïenen, brak er geweld uit tussen die twee bevolkingsgroepen, waarop Syrische regeringstroepen ingrepen. Volgens het Syrische Observatorium voor de Mensenrechten is het dodental daarbij opgelopen tot ruim driehonderd.
Druzen
Israël greep het geweld in Sweida aan om zich opnieuw op te werpen als beschermheer van de druzen in Syrië, zoals het sinds de val van de Syrische president Bashar al-Assad heeft gedaan. De druzen vormen een Arabischsprekende religieuze groep die behalve in Syrië en andere Arabische landen ook in Israël en op de door Israël bezette Syrische Hoogvlakte van Golan woont.
De meeste druzen op de Golanhoogte voelen zich verbonden met Syrië
In tegenstelling tot de druzen in Israël, die veelal loyaal zijn aan de staat en dienstplicht vervullen, hebben de meeste druzen op die Golanhoogte niet de Israëlische nationaliteit en voelen zij zich verbonden met Syrië. Voorafgaand aan de Israëlische bombardementen op Syrië ontstond er chaos op de Golanhoogte, waar druzen van beide kanten de grens van de recent door Israël bezette bufferzone met Syrië overstaken. Daarbij werd door het Israëlische leger traangas ingezet.
De meeste druzen in Zuid-Syrië, inclusief hun leiders, moeten weinig van de Israëlische bemoeienis hebben. Druzen in Sweida vrezen dat de meest recente interventies de toch al gespannen situatie in hun regio doen toenemen. Syrische staatsmedia kondigden op woensdagmiddag aan dat er inmiddels een staakt-het-vuren zou zijn bereikt tussen de regering en druzenleiders in Sweida. Dit werd bevestigd door druzenleider Yousef Jarbou. Een andere druzenleider, Hikmat al-Hijri, riep echter op tot een voortzetting van de strijd totdat Sweida „volledig is bevrijd”.
Israël dreigde woensdag zijn aanvallen voort te zetten als Syrische regeringstroepen zich niet terugtrekken uit Sweida. De Israëlische regering wordt in zijn aanvallen op Syrië aangemoedigd door druzenleiders in Noord-Israël. „Het regime moet gedwongen worden zich terug te trekken uit Sweida. Dit is een strijd om het voortbestaan van de druzische gemeenschap”, zei druzenleider in Israël Muwaffaq Tarif.
Nieuwe escalatie
De aanvallen op Damascus vormen een nieuwe escalatie in Israëls aanvallen op Syrië sinds het aantreden van de nieuwe regering van voormalige rebellenleider Ahmed al-Sharaa. Door de nieuwe regering als een bedreiging voor Israël en de Syrische druzen te presenteren, door te wijzen op het jihadistische verleden van al-Sharaa, hoopt Israël zijn invloedssfeer in het zuiden van Syrië uit te breiden.
Direct na de val van het Syrische regime van Bashar al-Assad, op 8 december vorig jaar, bezette Israël een nieuw stuk Syrisch grondgebied en bouwde daar militaire bases. Ook voerde het talloze bombardementen uit. Afgelopen februari verkondigde Netanyahu dat hij niet zal toestaan dat de troepen van de nieuwe Syrische regering ten zuiden van Damascus komen, en dat hij de zuidelijke provincies tot een „gedemilitariseerde zone” wilde maken.
Secretaris-generaal António Guterres van de Verenigde Naties zei dat hij „bezorgd” is over de Israëlische luchtaanvallen op Syrisch grondgebied. Hij roept Israël op zich te „onthouden van schendingen van de onafhankelijkheid, soevereiniteit en territoriale integriteit van Syrië”. Eerder al had een andere hoge VN-functionaris gezegd dat Israël de politieke transitie in Syrië bedreigt.
Lees ook
Militaire bases en toeristische rondleidingen: hoe Israël steeds meer Syrische grond bezet
Het Syrische ministerie van Buitenlandse Zaken sprak woensdag in een verklaring van een „systematisch Israëlisch beleid om spanning en chaos aan te wakkeren en de veiligheid in Syrië te ondermijnen”. Ook noemde het de aanval een „flagrante schending van het VN-Handvest en het internationaal humanitair recht”.
Door de geïntensiveerde Israëlische aanvallen op Syrië raakt een mogelijke toenadering tussen het nieuwe bestuur van Syrië en Israël, waar de Amerikaanse president Donald Trump op hoopt, verder uit het zicht. Eerder hadden de Syrische autoriteiten een dergelijke toenadering nog „prematuur” genoemd, maar achter de schermen vonden volgens diverse bronnen wel degelijk gesprekken plaats.
Dienstplicht
Voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu bieden de aanvallen op Syrië, na eerder de oorlog met Iran, opnieuw een afleiding van de tegen hem lopende corruptiezaken. Op Netanyahu’s verzoek eindigde zijn getuigenis in een van die zaken op woensdagochtend vroegtijdig omwille van „veiligheidsoverwegingen”.
Ondertussen is Netanyahu’s regeringscoalitie haar meerderheid in het Israëlische parlement kwijtgeraakt. De ultra-orthodoxe partij Shas stapte woensdag uit het kabinet uit onvrede met een wetsvoorstel dat de dienstplicht uitbreidt, waardoor ook ultra-orthodox-joodse studenten zich aan het front moeten melden. Voorheen waren zij van de dienstplicht uitgezonderd.
Het vertrek van Shas heeft nog geen directe gevolgen voor Netanyahu. De partij heeft aangekondigd dat ze de coalitie niet zal ondermijnen, het kabinet niet zal laten vallen en ook voor andere wetsvoorstellen van de regering zal blijven stemmen. Eerder deze week verlieten twee andere ultra-orthodoxe partijen al de Israëlische coalitie.
Een jongen in zwembroek graaft een kuil in het zand, om de paar tellen overspoelen de golven zijn werk. Elders op het strand van Zandvoort hangen twee pubers verveeld tegen het blauwe glijbaantje van een speeltoestel. Vier mannen in shorts en windjacks keren zich richting Noordzee voor een groepsfoto, blikjes bier in de hand. Op een rustige woensdagmiddag als deze is het strand van iedereen.
Landinwaarts speelt juist de vraag wie in de publieke ruimte voorrang krijgt: de toerist of de lokale inwoner? Een groep bewoners van de Parkbuurt is zodanig klaar met de verkeersdrukte en parkeeroverlast op zomerse dagen, dat ze hun straat zelf hebben ‘afgesloten’ op navigatie-apps. Ze gaven aan Google Maps door dat de straten gestremd zijn, terwijl dat in werkelijkheid niet het geval is. Via de navigatie-app weren bewoners zo toeristen die op zoek zijn naar een parkeerplek. De gemeente vindt de bewonersactie ongehoord, en heeft borden in het Duits en Nederlands geplaatst met ‘navigatie uit’, om bezoekers toch richting parkeerterreinen te leiden – ook via de bewuste straten.
Het is misschien niet helemaal legaal, maar het werkt wel
De Parkbuurt, die net achter het strand ligt, telt opvallend meer bloembakken dan elders in het dorp. Naast de grote bakken van de gemeente, hebben inwoners zelf kleinere potten op de stoep en op straat geplaatst. Er staan vlaggetjes en roze bloemen in en er zitten 30 km/u-stickers op. Geen van de buurtbewoners geeft tegen NRC aan dat zij degenen zijn die oneigenlijk aan Google Maps hebben doorgegeven dat hun straat is afgesloten. Al snapt het merendeel de actie wel. „Het is nu elk weekend druk, dus je probeert wat”, zegt een man die zijn hond uitlaat. Een gepensioneerde: „Toen ik jong was, kon je de auto hier nog overal neerzetten”.
Agressief
Journalist Bas (66, liever geen achternaam), zag het Google Maps-initiatief heus in de buurtapp voorbijkomen. Tuurlijk. In een strak groen shirtje drinkt hij een kop koffie voor zijn huis, hond Luna kwispelt aan zijn voeten. Op drukke stranddagen loopt het volgens hem „de spuigaten uit”. „Mensen rijden hier 70 kilometer per uur terwijl er kinderen spelen. Soms worden ze agressief, dat snap ik als je zoekt naar een parkeerplek die er niet is.”
Bewoners van de Parkbuurt nemen digitale maatregelen maar plaatsen ook plantenbakken op de stoepen zodat mensen er niet kunnen parkeren. Foto Olivier Middendorp
Uit het schuurtje naast zijn woning haalt Bas een rood verbodsbord. Als hij vindt dat het „krankzinnig druk” is, vraagt hij in de buurtapp of er „consensus” is om dat bord een dag op straat te zetten, aan de entree van de Parkbuurt. „Het is misschien niet helemaal legaal, maar het werkt wel.”
Willemien, een oudere dame met een groene boodschappentas, loopt net langs („dit is niet afgesproken, hoor”). Ze vindt het verkeersbord van Bas „enig”. Terwijl ze Luna aait, zegt ze: „Het schrikt toeristen af, net als die Google Maps-actie. Iedereen hier is voor.”
2.000 parkeerplekken
Nog geen kilometer verderop, in zijn werkkamer op het gemeentehuis van Zandvoort, wijst verkeerswethouder Gert-Jan Bluijs op een plattegrondje de verschillende parkeerstroken- en terreinen aan. „Op parkeerplaats De Zuid: 2.000 plekken. Die kunnen we opschalen met 300. En daar, langs de boulevard kun je ook staan.”
Die zijn vooral nodig op momenten dat het lekker strandweer is of dat een evenement plaatsvindt (behalve tijdens de Grand Prix, dan is het dorp afgesloten en mogen enkel auto’s van bewoners naar binnen).
Op „die beroemde dagen” trekt Zandvoort ruim honderdduizend bezoekers. Dat komt volgens Bluijs neer op vijf- tot zesduizend auto’s. „Met extra verkeersregelaars en handhavers kunnen we die drukte aan, maar het blijft een badplaats.”
Het irriteert me dat ze zelf op de stoel van de rechter gaan zitten
De actie van de bewoners keurt Bluijs af, hij heeft Google gevraagd de „fake navigatie” niet langer door te voeren in Maps. De wethouder gaat „graag met bewoners in gesprek”, maar weet ook niet wie het zijn. „Het irriteert me dat ze zelf op de stoel van de rechter gaan zitten.”
De verkeerswethouder is niet te spreken over de acties van bewoners: „Soms wordt wel eens vergeten dat toerisme ook veel inkomsten oplevert. We hebben hier relatief lage woonlasten, dat moet ergens vandaan komen.” Foto Olivier Middendorp
Is de eigenrichting van een groep inwoners niet ook een noodkreet over de groeiende stroom toeristen? Bluijs: „Grip krijgen op toerisme is bijna een cultureel proces op zich. We willen het dorp leefbaar houden, maar ook gastvrij zijn. En soms wordt wel eens vergeten dat toerisme ook veel inkomsten oplevert. We hebben hier relatief lage woonlasten, dat moet ergens vandaan komen.”
Overtoerisme
Jan van der Borg, een hoogleraar economie en toerisme verbonden aan de universiteiten van Leuven en Venetië, vertelt aan de telefoon dat hij niet opkijkt van het incident in Zandvoort. „De hoeveelheid toeristen die een plaats aankan, is afhankelijk van voorzieningen als het aantal parkeerplaatsen, bussen en restaurants. Die voorzieningen worden niet alleen door toeristen gebruikt, maar ook door inwoners en forenzen. Overtoerisme gaat dus niet zodanig om aantallen, maar om het samenspel van factoren.”
Van der Borg vindt dat bestuurders in het algemeen „te laconiek” omgaan met de gevaren van overtoerisme. „Zij zitten in een spagaat, want de economische belangen zijn heel groot en positief, maar het aanbod aan toeristische bestemmingen blijft constant. De komende jaren zal een steeds groter aantal mensen dus dezelfde plekken willen bezoeken. Dat brengt de draagkracht in gevaar. Gemeentebesturen moeten impopulaire keuzes maken, willen ze continue overlast vermijden.”
Lees ook
Feestprotest op het Leidseplein: ‘Je moet van Amsterdam geen dorp maken’
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135026050-1e1520.jpg|https://images.nrc.nl/eWSw7DoeJN32jD7lzPxXDXcFu8U=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135026050-1e1520.jpg|https://images.nrc.nl/7GzSjrqATuKu6y-L6mzwWfgCpTc=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135026050-1e1520.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135026056-8b3d2e.jpg|https://images.nrc.nl/tmStabo3h8mt6PPsCSWZ6UagPrM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135026056-8b3d2e.jpg|https://images.nrc.nl/8dNftJDT8TB_lRXka1Z2AYy_zQg=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135026056-8b3d2e.jpg)
