Waterbeheerders hebben moeite om het water in Nederland schoon te houden: ‘Zonder extra maatregelen redden we het niet’

Waterbeheerders twijfelen of hoe we in Nederland met water omgaan nog wel houdbaar is. Of we het allemaal niet radicaal anders moeten aanpakken. Want: „Het wordt steeds uitdagender ons water schoon te krijgen”, zegt Sander Mager, bestuurder van het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht, tevens bestuurder van de Unie van Waterschappen. Mager kijkt uit over een van de elf rioolwaterzuiveringsinstallaties van zijn waterschap in het Noord-Hollandse dorp Nederhorst den Berg en constateert dat Nederlanders te lang het „comfortabele gevoel” hebben gehad dat „ze alles met water kunnen doen, omdat er uiteindelijk wel iemand is die het water schoonmaakt”.

Het waterschap, namelijk.

En inderdaad is het enerzijds prachtig dat deze installatie hier binnenkort het rioolwater uit de omgeving niet alleen ontdoet van poep, plas en papier, maar ook van medicijnresten en andere microverontreinigingen. Daartoe wordt voor twintig miljoen euro een installatie gebouwd die aan de zuivering een nieuwe trap toevoegt: stoffen afbreken door ozon toe te voegen. „Dat ozon breekt lange molecuulstrengen zoals van medicijnresten in korte stukjes en vervolgens breekt biomassa met een actief koolfilter die kleine stukjes weer af”, vertelt procestechnoloog Manon Bechger. Heel mooi dat waterschappen zoals Amstel, Gooi en Vecht deze techniek inzetten, zodat de natuur in sloten, beken, rivieren en meren geen schade oploopt. „Daar voelen we ons verantwoordelijk voor”, zegt bestuurder Mager.

Wie is verantwoordelijk?

Anderzijds kan „de samenleving” niet blijven doorgaan met water vervuilen. „Er is een enorm vertrouwen opgebouwd dat mensen zoals Manon ons water wel weer schoonmaken. Maar er zijn wel grenzen aan wat je aan zuiveraars kunt vragen. Wij zijn niet de wasstraat van de samenleving. Zonder extra maatregelen gaan we het niet redden.” Overheden zouden, bijvoorbeeld, veel strenger moeten bepalen dat producenten die nieuwe stoffen in het milieu brengen, garanderen dat deze geen schade aan mens en milieu toebrengen.

Dat is lastig genoeg, omdat veel producten, zoals medicijnen, nu eenmaal stoffen bevatten die de natuur schaden. En: „Wie is dan verantwoordelijk voor die schade? De farmaceutische industrie? De arts die de middelen voorschrijft? De gebruiker?” Wellicht, oppert hij, gaan we wel toe naar een systeem waarbij de gebruiker zelf het rioolwater zuivert. „Misschien komt er een tijd dat op elk toilet een medicijnrestenverwijderaar zit.”

Het water in Nederland is veelal vies, althans lang niet schoon genoeg om te voldoen aan de Europese normen die daarvoor vanaf eind 2027 gelden, en die werden opgenomen in de Kaderrichtlijn Water. „De kwaliteit en kwantiteit van het oppervlakte- en grondwater in Nederland staan onder druk”, luidt de eerste zin van een donderdag gepubliceerd advies aan het kabinet van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli).

Lees ook dit artikel uit 2022: Kwaliteit Nederlandse wateren is slecht en verbetert bijna niet

Na voorsprong nu problemen

Voorzitter Jan Jaap de Graeff: „We gaan 2027 niet halen. Noem het de wet van de remmende voorsprong. We hebben in de jaren zeventig, tachtig en negentig enorme stappen gezet in de waterkwaliteit. We dachten dat we er waren. Vervolgens zijn er sluipenderwijs andere processen bijgekomen: het watersysteem is langzaam maar zeker verontreinigd met mest- en chemische stoffen en daar is de laatste jaren ook het tekort aan water bijgekomen. Nu zitten we in de problemen.”

Er schort van alles aan het watersysteem; er zitten te veel chemische stoffen en zogenoemde nutriënten in het grond- en oppervlaktewater, en er is een tekort aan water in droge perioden. Met het huidige beleid kunnen de doelen eind 2027 „redelijkerwijs niet meer worden gehaald”, aldus de raad die vraagt om een „doortastender aanpak”. De Graeff: „Onze zorg is primair inhoudelijk van aard. Daarnaast ontstaat ook het juridische vraagstuk. We kunnen in een stikstofachtige situatie belanden, waarbij juridische procedures activiteiten in de weg kunnen staan. De Europese Commissie kan ons bovendien aansprakelijk stellen voor het niet halen van de doelen.”

Er heerst een „gebrek aan urgentie” en het overheidsbeleid is „vrijblijvend”, aldus het advies. „Zo zijn de huidige algemene regels voor meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen en het lozen van gevaarlijke stoffen niet voldoende” om aan de normen te voldoen. Veel vergunningen zijn ooit afgegeven, maar worden niet geactualiseerd of gecontroleerd. En die vrijblijvendheid wordt mogelijk nog erger met de nieuwe Omgevingswet, „doordat een aantal activiteiten met impact op de watersystemen dan niet langer vergunningplichtig zal zijn”.

Lees ook dit artikel: Nederland riskeert watercrisis in 2027

Verder voeren gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk taken „onvoldoende” uit en worden verantwoordelijkheden „onvoldoende opgepakt”. De Raad vraagt een „dwingender” beleid zoals het wegen van waterbelangen bij alle ruimtelijke plannen in een zogenoemde ‘watertoets’. Ook moet voortaan voor alle onttrekkingen van water een vergunning worden aangevraagd of geldt een meldingsplicht, en moet ruimte worden vrijgemaakt voor de winning van drinkwater. Verder moet minder fosfaat en nitraat via dierlijke mest in het water terechtkomen. „Room het aantal fosfaat- en dierrechten dat wordt verhandeld stapsgewijs af, koop deze rechten tegen een redelijke vergoeding op en neem ze uit de handel.”

‘Goed water is van levensbelang’

En toch: is de situatie werkelijk zo nijpend als de stikstofcrisis? En zal er met name van boeren niet veel verzet tegen de voorgestelde maatregelen ontstaan? „Nou, als ik agrariër was, zou ik me over de kwaliteit van het watersysteem net als wij grote zorgen maken”, zegt Karin Sluis, voorzitter van de commissie van de raad die het advies heeft opgesteld. „En ik zou me hardmaken voor deze maatregelen. De Kaderrichtlijn Water is geen bedreiging maar een kans. De gedachte dat dit soort maatregelen alleen nodig zijn om de natuur te herstellen, is veel te smal. Het zorgen voor goed water is van levensbelang voor de natuur, maar ook voor boeren, bedrijven, voor de drinkwatervoorziening. En voor de volksgezondheid. We gaan het zwemseizoen weer in. Als er blauwalg in het zwemwater zit, is dat ongezond, om maar een klein voorbeeld te noemen.”

In Nederhorst den Berg, bij de rioolwaterzuivering, onderschrijft waterschapsbestuurder Mager de noodzaak van maatregelen. „Er is nog zo veel te doen.” Ook hij verwacht niet dat Nederland over vier jaar aan de Europese normen zal kunnen voldoen. Al was het maar omdat het nog jaren duurt voordat de vervuiling is verdwenen. Neem de vervuiling van sloten met stikstof en fosfaat door de intensieve landbouw. „We zitten met een historische verontreiniging. Zelfs als we alle maatregelen nemen, duurt het lang voordat je het effect daarvan echt in de sloot ziet.”

Lees ook dit artikel over de staat van het water in het Verenigd Koninkrijk: De Britten zwemmen inmiddels in het poepwater dankzij hun Victoriaanse riolering