Wat zou CDU-leider Friedrich Merz anders doen dan Merkel als hij bondskanselier wordt?

Zuiniger lof dan die van Angela Merkel over CDU-lijsttrekker Friedrich Merz is moeilijk denkbaar. In een recent interview in weekblad Der Spiegel zei Merkel op de vraag of Merz geschikt is voor het kanselierschap: „Wie zover is gekomen moet over bepaalde eigenschappen beschikken. Je wordt niet zonder reden kandidaat-kanselier”.

Friedrich Merz (1955) werd kandidaat-kanselier van de christen-democraten in januari 2022, toen hij na twee eerdere vergeefse pogingen in 2018 en in 2021 eindelijk werd gekozen tot voorzitter van de CDU. Nu staan Merz en zijn CDU/CSU-fractie ruim aan kop in de peilingen voor de Bondsdagverkiezingen in februari, en lijkt het kanselierschap binnen handbereik.

De bijna-zeventiger Merz timmert al sinds zijn tienerjaren aan zijn politieke carrière, en had zich vast voorgesteld iets eerder in zijn leven boven te komen drijven. Daar stak Angela Merkel een stokje voor door in 2002 het fractievoorzitterschap van Merz in de Bondsdag over te nemen en vanaf 2005 zestien jaar lang te regeren volgens een koers die Merz te progressief was. In haar memoires schrijft Merkel: „Van begin af aan was het een probleem dat we allebei de baas wilden zijn.” Eerst werd Merkel het, en nu, bijna een kwart eeuw later, is Friedrich Merz aan de beurt. Van de erfenis van zijn voormalig antagoniste lijkt Merz zich zo veel mogelijk te willen ontdoen: hij is niet alleen een nieuwe partijleider, hij staat voor een radicaal andere CDU dan die onder Merkel.

„Merz is een klassieke Duitse conservatief van de school van Helmut Kohl”, zegt Veit Medick, chef van de politieke redactie van weekblad Stern. „Hij staat voor wat in de oude Bondsrepubliek ook hoog stond aangeschreven: veiligheid, economische stabiliteit en klassieke familiewaarden. In zoverre is hij iemand van de oude stempel. Maar hij past zich ook aan, en zou maatschappelijke hervormingen zoals het homohuwelijk niet terugdraaien.”

Andere besluiten uit de afgelopen jaren wil Merz volgens het verkiezingsprogramma wel terugdraaien. De CDU onder Friedrich Merz staat voor een strikt migratiebeleid: volgens het verkiezingsprogramma zijn Afghanistan en Syrië veilig en kunnen vluchtelingen afkomstig uit die twee landen worden teruggestuurd. Ook wil de CDU vasthouden aan de huidige grenscontroles en vluchtelingen aan de grens tegenhouden.

Klimaat heeft geen prioriteit, want daarmee win je op dit moment geen verkiezingen

Het besluit van de regeringen Schröder en vervolgens Merkel om met kernenergie te stoppen wordt mogelijk herzien. Het nieuwe, door de regering-Scholz ingevoerde stelsel voor bijstandsuitkeringen, wordt ongedaan gemaakt – de CDU wil politiek voor de „hardwerkende” en „ijverige” bevolking, wat onder meer betekent dat mensen die niet arbeidsongeschikt zijn slechts een minimale uitkering zouden ontvangen. Wat betreft veiligheid staat de CDU voor een zerotolerancebeleid, meer camera’s en gezichtsherkenning, en het terugdraaien van de cannabis-legalisering onder Scholz. Klimaat is geen speerpunt in het programma en uitstoot moet worden teruggedrongen door een CO₂-prijs en marktwerking. „Klimaat heeft geen prioriteit nu bij de CDU”, zegt politiek journalist Medick. „Maar dat kan ook tactiek zijn, want met klimaatpolitiek win je op dit moment geen verkiezingen.”

Jens Spahn (CDU), staatssecretaris en later minister onder Angela Merkel, en inmiddels vertrouweling van Merz, zei in de afgelopen maanden herhaaldelijk en met tevredenheid: „Duitsland is al lang niet meer zo weinig links geweest.” In 2021 leken de Groenen nog de grootste partij te kunnen worden, uiteindelijk werd het de SPD, die een progressieve coalitie vormde met de Groenen en de liberale FDP. Nu staat de CDU van Merz aan kop in de peilingen (31 procent), gevolgd door de radicaal-rechtse AfD (19 procent), en komen SPD en Groenen pas daarna. Is de conservatief Merz dan nu de juiste man op het juiste moment voor Duitsland?

Friedrich Merz werd als tiener lid van de jongerenorganisatie van de CDU, en had in de West-Duitse partij „uitstekende contacten”, aldus Ruprecht Polenz, die van 1994 tot 2013 voor de CDU in de Bondsdag zat en zowel Merz als Merkel goed kent. Van 1989 tot 1994 zat Merz in het Europees Parlement, vervolgens, van 1994 tot 2009, in de Bondsdag. Voor Merz, met zijn goede netwerk en uitgebreide ervaring, zal het niet makkelijk zijn geweest een relatieve buitenstaander als Angela Merkel, een Oost-Duitse vrouw wier politieke loopbaan pas in 1989 begon, hem voorbij te zien streven. „Hun stijl is natuurlijk heel verschillend”, zegt Polenz. „Merkel rolde vaak met haar ogen over de ijdele, zich naar de voorgrond dringende mannen om haar heen. Zelf was ze helemaal niet ijdel. En Merz ook niet per se, maar hij is haast twee meter lang en beweegt zich op een podium wel wat anders dan Merkel, die in het begin erg moest zoeken.” Volgens Polenz kunnen Merkel en Merz het nog steeds niet met elkaar vinden, maar hebben ze een modus operandi gevonden.

In 2009 verliet Merz de politiek, uit onvrede over Merkel en zijn eigen carrièreperspectieven binnen de partij. Hij werkte als consultant, had een rits commissariaten, en was president-commissaris van de Duitse tak van vermogensbeheerder BlackRock. Hij ontwikkelde zichzelf tot succesvol zakenman, en hij vliegt ostentatief met zijn privéjet door Duitsland.

In 2018, toen Merkel het CDU-partijvoorzitterschap opgaf, zag hij zijn kans schoon en keerde hij terug met het idee haar af te lossen. Destijds, net als in 2021, werd hij verslagen door een kandidaat die ideologisch dicht bij Merkel stond. Pas in 2022 werd hij uiteindelijk verkozen.

Voor veel voormalige Merkel-stemmers, en ook voor veel CDU’ers, is Merz een al te driftige en weinig verbindende opvolger van Merkel. Na de jaarwisseling van 2022 op 2023, toen in verschillende Berlijnse wijken waar veel Duitsers met migratieachtergrond wonen auto’s in brand werden gestoken en hulpdiensten werden belaagd, sprak Merz van „kleine pasja’s”. Later zei hij dat Duitsers geen afspraken bij de tandarts kunnen krijgen omdat migranten zich een „nieuw gebit” laten aanmeten.

In de afgelopen maanden, met zicht op de verkiezingen in februari, is Merz een stuk voorzichtiger geworden in zijn uitingen. Zijn voornaamste concurrent Olaf Scholz en diens SPD moeten er vooral op hopen dat Merz een fout maakt in de resterende weken, bijvoorbeeld met nog een paar van zulke verbale uitglijders, waardoor Scholz Merz alsnog voorbij kan streven. Of de SPD moet erop hopen dat de tactiek opgaat om Merz af te schilderen als kille neoliberaal, die zich niet bekommert om de ‘gewone man’– winnen op Scholz’ eigen merites is vrijwel uitgesloten, gezien de grote impopulariteit van zijn regering.

Ook in het verkiezingsprogramma deinst de CDU terug voor grote hervormingen die Merz eerst nog wel bepleitte: zo wil hij de pensioenleeftijd niet verhogen, ondanks dat het huidige pensioenstelsel niet lang meer houdbaar is. Medick: „Merz probeert nu toch de Merkel-kiezers niet te zeer van zich te vervreemden – maar ook niet het conservatieve deel van de CDU dat hem koos. Hij zoekt een middenweg. Dat klinkt misschien tactisch, maar daarmee verliest hij mogelijk ook het beeld van hervormer die de dingen echt anders wil doen.”

Angela Merkel krijgt bloemen en bruiswijn als ze in april 2000 met 96% van de stemmen gekozen wordt tot voorzitter van de CDU. Friedrich Merz staat naast haar.

Het Duitse kabinet viel op 16 december 2024, nadat de coalitie al eerder haar meerderheid in het parlement was kwijtgeraakt. Oppositieleider Friedrich Merz noemde Scholz „een blamage” voor Duitsland.

Voor Merz is het belangrijkste verkiezingsthema de kwakkelende Duitse economie. Om die weer vlot te trekken pleit de CDU voor belastingverlagingen, waarvan vooral hoge inkomens en bedrijven zouden profiteren. Ook wil de CDU vasthouden aan de ‘Schuldenbremse’, de wet die overheidsschulden beperkt, ook als economen en ook veel CDU’ers het uitblijven van investeringen in infrastructuur en scholen funest vinden voor de Duitse economie. Critici wijzen er bovendien op dat het onduidelijk blijft hoe de belastingverlagingen gefinancierd moeten worden.

Is het denkbaar dat een politicus, die gevormd werd in de jaren negentig onder Helmut Kohl, die met een wel zeer voorspelbaar verkiezingsprogramma komt en die decennia nodig had om aan de macht te komen, kanselier wordt van Duitsland in zo tumultueuze tijden? Politiek journalist Medick denkt van wel: „In zekere zin past Merz in deze tijd. Hij heeft een belangrijke rol in het partijensysteem, juist omdat hij nog een klassieke conservatief is. Je hoeft het niet eens te zijn met alles wat hij zegt, maar hij is geen rechts-populist. Hij positioneert de partij iets rechts van het midden, ook om het populisten moeilijker te maken. Wat mij betreft is Merz het laatste experiment van de CDU of je met zo iemand nog een verkiezing kunt winnen, en of de klassieke conservatieve volkspartij in Duitsland nog een toekomst heeft. Het is een gok, en als die geen winst oplevert, is het met de CDU gedaan. ”

Delen





Mail de redactie