N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Ophef Wie een onderzoek al publiceert voordat andere wetenschappers het beoordeeld hebben, geeft de regie uit handen. „Een journalist kan ermee doen wat hij wil.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data100580947-cdca0a.jpg)
Als mannen twee keer vaker dan vrouwen cum laude promoveren, is dat nieuws. Helemaal voor een vakmedium als ScienceGuide, dat het hoger onderwijs in Nederland op de voet volgt. Maar moet je het ook brengen als het om een preprint gaat, onderzoek dat nog niet door andere wetenschappers beoordeeld is?
ScienceGuide vindt van wel. En zo verscheen op 10 mei een stuk waarin stond dat onderzoeker Thijs Bol pleit voor afschaffing van de cum-laudepromotie. Zonder dat de UvA-onderwijssocioloog dit zelf wist. Zonder dat hij in het artikel ergens voor had gepleit trouwens. En ook zonder de vermelding dat hier geciteerd werd uit werk-in-uitvoering.
Bol moest het van een collega horen. En al snel belden Radio 1 en andere media. „Toen heb ik gezegd: ik wil er liever nog niet over praten want het is nog niet gepubliceerd. Maar je zit wel met een dilemma, want daardoor kunnen ze ook denken: dan vindt hij het zelf zeker ook niet goed.”
Achter dit akkefietje, zegt Bol aan de telefoon, zit een grotere kwestie. „Toevallig zit ik hier met leden van De Jonge Akademie.” Bol is vicevoorzitter. „En we hebben nu de discussie: wat moeten we met die perverse prikkels van preprints? Je doet het om te leren van het commentaar van andere wetenschappers. Maar je bent ook de controle kwijt. Een journalist kan ermee doen wat hij wil.”
Het is inderdaad niet ongebruikelijk of verboden om over preprints te schrijven. Veel nieuws over het coronavirus had zonder alle voorlopige studies veel langer op zich laten wachten. Je kunt je afvragen of de urgentie van een onderzoek naar promovendi net zo groot is als de ontdekking van een werkend coronavaccin. Dat ScienceGuide op zijn vakgebied de eerste wil zijn, kan de gretigheid verklaren. Maar goed journalistiek gebruik is dan wel om op te schrijven dat om een preprint gaat.
Al te vrij geïnterpreteerd
Hoofdredacteur Frans van Heest van ScienceGuide zegt dat hij dat normaal wel doet. Maar nee, nu niet. „Het stond geloof ik wel in de nieuwsbrief.” De auteur zelf bellen vond hij niet nodig. „Het onderzoek sprak voor zich, de resultaten waren helder.” Dat Bol ‘pleit voor afschaffing van cum-laudepromoties’, was misschien wat al te vrij geïnterpreteerd. „Ik had even aan collega’s kunnen vragen of zij dat er ook in lazen. Maar we hebben het gracieus gecorrigeerd.”
Daar waren wel wat mails over en weer voor nodig. En wat er verder veranderd is, meldt de noot niet. Duidelijk is dat citaten zijn weggehaald – het leek net een interview – slechte vertalingen en tikfouten zijn verbeterd, en een link naar het onderzoek is toegevoegd. Maar dat de bevindingen uit een preprint kwamen, staat nog steeds niet in het stuk.
Waar het hier dus niet over gaat, is de studie zelf, waarvoor Bol het idee opdeed toen hij in 2018 in NRC een stuk van Ellen de Bruin las over ongelijke cum-laudekansen. Bol zag dat bevestigd: „Mannen hebben veel grotere kans om cum laude te promoveren, vooral als er in de promotiecommissie meer mannen dan vrouwen zitten. Het kan best dat cum laude afschaffen de beste oplossing is, maar we moeten op z’n minst een debat hebben: wie zien we vaker als excellent?”
