Een jongetje dat in slaap valt in de klas, een meisje dat in de winter naar school komt in zomerse kleren, een kind dat zomaar uitvalt tegen medeleerlingen. Zulke signalen manen het docententeam op basisschool De Klaverweide in Almere Haven tot oplettendheid. Echte excessen vinden achter de voordeur plaats, maar dít zien ze, zeggen docenten.
NRC is op bezoek bij deze school, omdat huiselijk geweld in Nederland lijkt toe te nemen. Almere is de stad waar relatief de meeste meldingen worden gedaan. Op De Klaverweide is veel aandacht voor hoe een leerling ’s ochtends op school komt. Dus vallen mogelijke signalen dat er iets misgaat thuis óók op.
Wat de leraren zien en horen in de klas, houden ze bij – dat is overigens ook in lijn met het advies van meldpunt Veilig Thuis. „Zo blijft het niet bij insinuaties”, zegt intern begeleider Jurjen Bodar. En bij echte twijfels vraagt De Klaverweide om advies van Veilig Thuis.
Bijvoorbeeld als kinderen stelselmatig te laat komen en ouders slecht bereikbaar zijn. „Dan maken we ons zorgen, het is een eerste signaal”, aldus schooldirecteur Linda Dagloonder. „Iedere ouder zou toch willen weten hoe het met zijn kind op school gaat?”
De leraren bespreken zulke dingen met de ouders. Soms houden de zorgen aan. Dan zegt Veilig Thuis: hoe concreter die zorgen, hoe beter, antwoordt Veilig Thuis dan. Bij een melding is het aan Veilig Thuis om te onderzoeken of sprake is van huiselijk geweld of mishandeling, of dat de zorgen ongegrond zijn.
Áls de school meldt, laat Dagloonder dat weten aan de betreffende ouders. In de extreemste gevallen (blauwe plekken, andere fysieke tekenen), is dat gesprek „niet meer dan een mededeling” dat de school een melding doet. Soms, merkt ze, zijn ouders opgelucht dat „het gezien” wordt en ze niet alleen staan.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/01104314/data110699880-c8d356.jpg)
Huiselijk geweld, onveilige thuissituaties en kindermishandeling worden in Almere al jarenlang bovengemiddeld vaak gemeld. Het aantal meldingen stijgt, voor het eerst sinds 2020. Uit recente cijfers van Veilig Thuis blijkt dat Almere tweeënhalf keer zoveel meldingen krijgt als de rest van Nederland: jaarlijks ruim 800 meldingen van huiselijk geweld op 100.000 inwoners. Rotterdam volgt met 600.
In de Almeerse gemeenteraad waarschuwde Michael Kleespies, regiomanager bij Veilig Thuis, onlangs dat de hulpverlening bij huiselijk geweld vastloopt. Veilig Thuis moet steeds vaker kiezen tussen „wat we wel en niet doen” zodat de „ernstigste gevallen, zoals femicide” voorkomen kunnen worden. Aan preventie of minder risicovolle gevallen komt Veilig Thuis steeds minder toe, legde Kleespies de raad uit.
„Veilig Thuis ziet dezelfde gezinnen te vaak terug”, reageert wethouder Froukje De Jonge (CDA) desgevraagd. „Huiselijk geweld is een symptoom van maatschappelijke problemen zoals het gebrek aan betaalbare huizen.” De Jonge vergelijkt haar stad met andere zogeheten ‘New Towns’, zoals Zaanstad, Helmond en Spijkenisse, die net als Almere snel groeien zonder dat een „stevig sociaal fundament” meegroeit. Volgens De Jonge is er „een tapijt aan oorzaken”, maar weet de gemeente nog onvoldoende om huiselijk geweld effectief aan te pakken.
Wel lijken Almeerse scholen vaker advies in te winnen bij Veilig Thuis dan elders in het land. 13 procent van de adviesvragen komen in de regio Flevoland vanuit het onderwijs, tegenover 9,9 procent landelijk. Mogelijk wordt dat deels verklaard doordat de gemeente Almere langdurige campagnes heeft gevoerd, waardoor leraren en zorgmedewerkers het meldpunt goed weten te vinden. Maar ook deze ‘meldingsbereidheid’ verklaart de Almeerse cijfers niet volledig, vermoedt wethouder De Jonge.
Het roept de vraag op: waarom springt Almere er dan zo uit?
De gemeente onderzoekt mogelijke oorzaken, zegt wethouder De Jonge. Zo kijken ze of het een rol kan spelen dat over gezinnen die nog geen hulp hebben gekregen, vaak meerdere meldingen worden gedaan.
Lees ook
CBS: meeste kinderen ontstijgen armoede van ouders
Boodschappenkaarten
De Klaverweide ligt in de oudste wijk van de stad, Almere Haven, ingekapseld tussen kleine plantsoentjes, doorsteekpaadjes en binnenplaatsen met speeltoestellen naast jarenzeventiglaagbouw. De wijk is een doolhof voor wie de weg niet kent en knus voor wie hier opgroeit.
Tenminste, als je het aan Jurjen Bodar vraagt. Hij verhuisde een jaar geleden terug naar zijn oude wijk en ging aan de slag als intern begeleider op De Klaverweide, zijn oude basisschool. Hij is niet de enige van zijn klasgenoten die is teruggekeerd naar de wijk. „Het is een beetje dorps hier.”
En dat de armoede toeneemt, zien Jurjen Bodar en directeur Linda Dagloonder dagelijks op De Klaverweide. Geregeld komt een leerling naar school zonder ontbijt. Dus staan er altijd brood en een pot pindakaas klaar. Elke week krijgen leerlingen groente en fruit, gesubsidieerd door de EU. „We zien steeds meer ouders die de zorg voor hun kinderen niet kunnen bolwerken,” zegt Dagloonder, „bij wie het water aan de lippen staat.”
Zo willen sommige ouders scheiden maar kunnen zij geen eigen huis vinden of betalen. Kinderen slapen slecht en vertellen over stress thuis. Dagloonder: „We weten dat een steeds groter deel van onze kinderen opgroeit in armoede, en dát, in combinatie met woonproblemen, zet mensen op scherp.”
De Klaverweide ziet ook meer vraag naar de boodschappenkaarten van het Rode Kruis die de school regelt. Een ouder krijgt dan elke twee weken 22 euro per kind waarmee in winkels eten en drinken kan worden gekocht. Niet iedereen durft erom te vragen, maar de directeur schat dat de ouders van een derde van de 280 leerlingen zo’n kaart goed kunnen gebruiken.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/01104315/data110061273-4606a5.jpg)
In elke klas van De Klaverweide hangen groene, kartonnen klavertjesvier met smileys erop. Rood aangelopen woedend, breed grijzend, angstig of vol verdriet. Elke leerling zet, zodra hij of zij op school komt, een knijper in een van de klavers. ‘Inchecken’ noemen de docenten dat, daarna kletsen ze even, en in die gesprekken vangen docenten indirect veel signalen op. Bijvoorbeeld of een kind klaar is „om te leren” en de dag te beginnen.
Mede door elke dag op die wijze te beginnen, valt het op als een leerling langdurig vermoeid of gefrustreerd zijn dag begint. Zorgelijke signalen worden met ouders besproken. En als er echt iets mis lijkt, kijkt het schoolteam – de docenten en intern begeleiders – of een melding (of advies) bij Veilig Thuis nodig is.
„We hebben wel eens een leerling gehad die aangaf veel honger te hebben, vroeg in de ochtend”, vertelt Jurjen Bodar. Hij deed navraag bij de ouders. „Uiteindelijk bleek dat zij onlangs uit elkaar waren gegaan en de vader verder weg was gaan wonen. Het kind at al om kwart over zes zijn boterham. Niet gek dat hij om half negen honger had.”
Of een andere leerling die in de les in slaap viel. „Dat is direct zorgelijk”, zegt Bodar. Een oudergesprek volgde. Wat bleek? Het gezin zat midden in een verhuizing, waardoor alle kinderen op dezelfde kamer sliepen en de jongen weinig slaap kreeg. „Als de ouders bereid zijn tekst en uitleg te geven, heb je algauw het verhaal op tafel.”
Een aantal kinderen is niet „aangehaakt” op school, stelt directeur Linda Dagloonder. „Ze zijn er én ze zijn er niet. In elke klas zitten twee leerlingen uit een onveilige thuissituatie, wordt weleens gezegd.”
Het verrast haar niet. „En als je slecht slaapt en weinig eet, er thuis ruzie is en er minimaal voor je wordt gezorgd, hoe open sta je dan nog om te leren?” Dagloonder schudt haar hoofd. „Je krijgt dan niet veel meer mee op school.”
Lees ook
Wachttijden bij Veilig Thuis te lang, risico voor veiligheid van kinderen en ouders
