Wat is het verschil tussen 4-MMC en 2-MMC? Vijf vragen over een nieuwe wet die een eind moet maken aan chemisch geknutsel aan designerdrugs

Er zijn inmiddels honderden soorten ‘designerdrugs’: speciaal gefabriceerde drugs die door hun samenstelling door de mazen van het juridische net vallen. Een verbod op groepen chemische stoffen moet een einde maken aan het kat-en-muisspel tussen overheid en producenten. Komende dinsdag stemt de Eerste Kamer over het wetsvoorstel van het vorige kabinet. Vijf vragen, en antwoorden, over designerdrugs en het wetsvoorstel.

1Wat zijn designerdrugs?

Designerdrugs zijn qua werking vergelijkbaar met traditionele illegale drugs zoals xtc: ze geven een euforisch, empathisch en wakkerder gevoel. Ze zijn speciaal ontworpen om het verbod op harddrugs te omzeilen. Het is immers pas verboden om een drug te produceren, te verhandelen of te bezitten als deze op de ‘Opiumlijst’ staat.

Producenten van deze zogenoemde Nieuwe Psychoactieve Stoffen (NPS) kunnen sjoemelen met de chemische samenstelling: toen 4-MMC (straatnaam ‘miauw miauw’) in 2012 verboden werd, veranderden producenten een molecuultje om vervolgens 3-MMC op de markt te brengen. Een nieuwe en dus legale drug, maar qua werking en mogelijke schadelijkheid vrijwel identiek. Toen ook 3-MMC op de Opiumlijst kwam, herhaalden producenten hun kunststukje. Opvolger 2-MMC is nog altijd legaal en te koop via websites en in smartshops.

Het gebruik van designerdrugs in Nederland nam de afgelopen jaren fors toe, vooral onder 20- tot 29-jarigen, bleek uit het Grote Uitgaansonderzoek van het Trimbos-instituut uit 2023. Vooral 3-MMC is populair: een derde van de uitgaande jongeren gebruikte het in 2023. Daarmee was het de op twee na meest gebruikte drug, na mdma en cannabis.

Het jaaroverzicht over 2023 van het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum wees uit dat het aantal meldingen van vergiftigingen met 3-MMC in 2023 was verdubbeld tot 202 vergeleken met het jaar ervoor, ondanks het verbod.

2Wat houdt de nieuwe wet in?

Onder de nieuwe wet, waarover de Eerste Kamer dinsdag stemt, worden designerdrugs wanneer deze schadelijk blijken te zijn niet langer los op de Opiumlijst geplaatst. In plaats daarvan zijn voortaan drie volledige stofgroepen verboden: synthetische cannabinoïden, fentanylen en fenetylamines. Onder die laatste groep vallen honderden designerdrugs. Fentanylen zijn toegevoegd om te voorkomen dat de problemen met die stofgroep, zoals nu in de Verenigde Staten, overwaaien naar Nederland. In onder meer België en Duitsland zijn al vergelijkbare wetten.

3Waarom een strenger verbod?

In 2022, nadat de politie en het Openbaar Ministerie er al jarenlang voor hadden gepleit, dienden de toenmalige ministers van Volksgezondheid, Ernst Kuipers (D66), en Justitie, Dilan Yesilgöz (VVD), het wetsvoorstel in. Voor de politie kan de wet de samenwerking met buurlanden verbeteren. De Nederlandse politie kan landen als België en Duitsland niet helpen bij rechtshulpverzoeken in internationale onderzoeken zolang een drug in Nederland niet verboden is.

Designerdrugs zijn volgens de politie bovendien een gevaar voor de volksgezondheid omdat jongeren vaak niet weten wat ze gebruiken. Een verbod moet de indruk wegnemen dat legale designerdrugs minder schadelijk zijn dan andere verboden drugs. „Je klikt, bestelt en krijgt het thuisbezorgd”, zegt Peter Jansen, materiedeskundige drugs bij de politie op de website van de politie. „Dat normaliseert drugsgebruik.”

Er is ook nog een praktisch argument voor een verbod: volledige stofgroepen verbieden bespaart de regering tijd, omdat elke nieuwe designerdrug dan niet meer apart onderzocht hoeft te worden.

4Wat vinden politieke partijen?

Een ruime meerderheid in de Tweede Kamer was in januari 2024 al voor de wet. SP, DENK, ChristenUnie, VVD, SGP, CDA, NSC, PVV en BBB stemden voor, GroenLinks-PvdA, Volt, PvdD, D66 en FVD waren tegen. JA21 was tijdens de stemming niet aanwezig.

In de Eerste Kamer zijn BBB, VVD, CDA en SP al zeker voor de wet. Voor die partijen wegen gezondheidsrisico’s en het tegengaan van de productie en handel het zwaarst. Andere partijen, zoals GroenLinks-PvdA, D66, plaatsten tijdens het plenaire debat afgelopen dinsdag vooral vraagtekens bij niet-schadelijke stoffen die mogelijk ook op de Opiumlijst terechtkomen. Om dat te voorkomen werd eerder al een stof als aspartaam (dat in cola-zero zit) uitgezonderd. Meerdere partijen uitten serieuze twijfels over handhaving en preventie.

Juist daardoor ben je je eigen proefkonijn voor wat je gebruikt

5 Wat zijn de gevolgen voor de volksgezondheid?

Daarover lopen de ideeën uiteen. Volgens Laura Smit-Rigter, coördinator van het Drugs Informatie en Monitoring Systeem bij het Trimbos-instituut, is er nog weinig onderzoek gedaan. „Juist daardoor ben je je eigen proefkonijn voor wat je gebruikt”, zegt ze telefonisch.

Kaj Hollemans, adviseur van de campagne ‘Normaal over drugs’ pleit al langer voor regulering van harddrugs. Hij noemt het wetsvoorstel „ondoordacht en onzorgvuldig” omdat met een verbod volgens hem sneller vervuilende middelen in omloop kunnen komen. „Websites en smartshops hebben nog enige verantwoording over hun producten af te leggen. Maar illegale straatdealers, die de verboden designerdrugs voortaan zullen verkopen, hebben geen klantenservice waar je verhaal kunt halen. Wij verwachten juist meer incidenten.”

Hollemans benadrukt dat de groep designerdruggebruikers in Nederland ondanks de toename klein is [in 2023 1,3 procent van de volwassen Nederlanders] en dat drugs niet minder gebruikt worden als ze illegaal zijn. „Dat weten we al vijftig jaar. Kijk naar cocaïne, cannabis, xtc. Allemaal verboden, maar honderdduizenden Nederlanders gebruiken het.” Hollemans wijst ook op de verdubbeling van het aantal vergiftigingen door 3-MMC, nadat de drug werd verboden. „Dus zeg het maar, heeft dat verbod wel of niet geholpen?”

Smit-Rigter staat positiever tegenover het wetsvoorstel. Zij verwacht dat het verbieden van designerdrugs potentiële gebruikers er makkelijker van weerhoudt om NPS te gebruiken. „Naast de signaalfunctie zullen de drugs minder makkelijk beschikbaar zijn. Dat verhoogt de drempel.”

Delen

Mail de redactie

Ad Schillemans (74) wil zijn airbag laten zien. Zijn vrouw Marian (72) knikt. Hij staat op uit zijn gemakkelijke stoel, zij trekt zijn broek naar beneden. „Kijk”, zegt hij. De airbag zit over zijn onderbroek. Hij is plat en donkerblauw en omgordt zijn middel als een buideltasje. Ad Schillemans is valgevaarlijk, zoals dat heet. Parkinson maakt zijn lichaam stram. Ook lijdt hij aan dementie. Lopen doet hij nauwelijks nog, maar ja, zelfs een niet-lopend mens steekt over van het bed naar de rollator en van de rollator naar toilet of rolstoel. Mocht hij vallen en ja, „dat gebeurt soms”, zegt hij, dan blazen de kussentjes op zijn flanken zich razendsnel op en dempen ze zijn val.

Meneer Schillemans bewoont een kamer in verpleeghuis Bosgaard in Halsteren, vlak bij Bergen op Zoom. Bosgaard is een van de twaalf verpleeghuizen van tanteLouise, een zorginstelling in West-Brabant die in de sector landelijk bekendstaat om haar innovatiedrang. Zo zet zorgrobot Sara bewoners aan tot lichaamsbeweging en doet ze dienst als jukebox. Een slim polsbandje opent automatisch de deur van alleen de eigen kamer, handig voor bewoners met dementie – het leeuwendeel van de 1.100 bewoners van tanteLouise.

Daarnaast loopt er een test met een digitale vraagbaak voor zorgverleners: een eigen ChatGPT, geladen met landelijke en interne zorgprotocollen. Die kan verzorgenden die bijvoorbeeld twee jaar geleden voor het laatst een been omzwachtelden in een mum van tijd vertellen of ze beter kunnen beginnen bij de grote of de kleine teen.

„Innovatie is essentieel om onze ouderenzorg overeind te houden”, zegt bestuursvoorzitter Jan-Kees van Wijnen (53). Geld pompen in het werven van personeel helpt volgens hem op de lange duur niet: je zult altijd mensen tekortkomen. Door de vergrijzing neemt de zorgvraag alleen maar toe en diezelfde vergrijzing maakt dat in tien jaar tijd bijna een op de drie zorgverleners zelf met pensioen gaat.

TanteLouise heeft vier mensen in dienst die zich puur richten op innovatie. Welke knelpunten signaleren we, vragen zij zich af, en hoe kunnen we daar een slimme oplossing voor bedenken?

Geduld

Vallende ouderen zijn zo’n knelpunt. Een val leidt vaak tot een heupfractuur. Grofweg een op de drie ouderen overlijdt dan binnen een jaar. Maandenlange pijn is gegarandeerd. Zorgverleners hebben er hun handen vol aan. En een operatie? Gevolgd door revalidatie? Dat kost tienduizenden euro’s.

Let wel: innovatie vergt geduld, zegt Van Wijnen. Toen hij in 2014 – destijds als directeur zorg – ergens las over een heup-airbag ontwikkeld door een start-up, was hij meteen enthousiast. Van Wijnen nodigde de uitvinders uit. Ga eens vallen, vroeg hij. Dus één van die mannen liet zich vallen, airbag om. Die heupkussens werden zo groot, zag Van Wijnen, dat de nek een knik maakte, een soort van vrije val. Levensgevaarlijk voor tachtigplussers. Terug naar de tekentafel dus, de TU Delft knutselde mee.

De nieuwe versie, een jaar later, was kleiner, maar het ding moest ook gewassen kunnen worden, want mensen zweten en mensen verliezen urine. Enzovoort. Een pilot in 2018 was een succes en in 2019 ging de airbag rond het middel van alle bewoners bij wie dat raadzaam werd geacht, zo’n honderd. Inmiddels, zegt Van Wijnen, is het aantal heupfracturen na een val gedaald met 46 procent. „Ik kan veilig bewegen nu”, zegt meneer Schillemans met een lachje, en hij laat zich zakken, terug in zijn stoel.

Elektronische bedsensor

Op een hogere verdieping tilt teamleider en verpleegkundige Rowena van As (35) het matras op in de kamer van een bewoonster. Mevrouw is overdag liever buiten haar kamer. Een langwerpig, plat apparaat wordt zichtbaar, een soort plank, zo’n tachtig centimeter breed en vijftien centimeter lang. Het is een elektronische bedsensor, die op borsthoogte onder het matras ligt en nachtelijke beweging registreert. ‘Hoge activiteit’ in een kamer, zien de zorgverleners op hun mobiele app. De sensor maakt dat ze niet meer elke kamerdeur hoeven te openen tijdens een nachtelijke ronde. Goed nieuws voor de lichte slapers. En andersom: als de sensor juist wéínig beweging registreert bij een slaper met een verhoogd risico op doorligwonden, dan komt er wél een medewerker langs, voor een ‘wisselligging’.

In verpleeghuis Bosgaard werken ’s nachts twee zorgverleners, per 96 bewoners. Een derde nachtmedewerker leek aanvankelijk nodig, zegt teamleider Van As. „Maar door die sensor kunnen we het af met twee.” Familie van bewoners moet akkoord gaan met de plaatsing van de sensor, „het is natuurlijk best wel privé dat je kunt zien of mensen slapen of niet, of ze bewegen, of ze uit bed zijn gestapt”. Tot dusver maakte niemand bezwaar, zegt Van As.

‘Ik ken nog wel een leuk liedje om samen te beluisteren.’ En dan speelt Sara de zingende robot ‘Oh liefste moet dit nou’ van Django Wagner

TanteLouise won afgelopen jaren meerdere prijzen met haar innovaties en zette in 2019 een ‘lerend netwerk’ op, zodat ook andere ouderenzorginstellingen van de vernieuwingen kunnen profiteren.

Waarom springt juist deze ene organisatie eruit? Wat maakt dat niet alle verpleeghuizen van meet af aan vernieuwden à la tanteLouise? „De hele sector is denk ik wel overtuigd van het belang van vernieuwing”, zegt innovatieadviseur Daan de Viet (39). „Maar je moet het ook inbedden in je organisatie. Zeggen dat je wilt vernieuwen, is niet genoeg.”

Bestuursvoorzitter Van Wijnen: „Het is hard werken. Volhouden.” Zoals bij de heup-airbag. Toen na vijf jaar van uitproberen de bewoners er eindelijk mee werden uitgerust, begon het echte werk pas: het meten van het aantal valpartijen en breuken. De fysiotherapeut vragen of die alsjeblieft wil blijven toetsen of al die bewoners wel terecht zo’n airbag dragen.

Tegenvallers

Bovendien, zegt Van Wijnen, moet je de motivatie hoog houden van medewerkers die weer een pilot draaien. „Verandering zorgt nu eenmaal voor weerstand, dat is denk ik menseigen. Waarom zo’n airbag? Waarom die bedsensor? Het gaat toch goed? Dan moet je dus uitleggen waarom je vernieuwt. Doe je dat niet, dan is de kans supergroot dat een innovatie na de eerste tegenvallers in de la belandt.”

En tegenvallers zijn er. De voorganger van de bedsensor was geen slimme plank maar een slim kastje dat aan het bedmeubel hing en licht gaf. Machtig interessant, vonden veel bewoners met dementie. Ze gingen ermee aan de wandel, overal raakten kastjes zoek.

Een eerdere bedsensor was een kastje dat licht gaf. Machtig interessant, vonden bewoners met dementie: ze gingen ermee aan de wandel, overal raakten kastjes zoek

Of neem die ene hoogstaande rollator in 2019, dat was het hélemaal. Boordevol sensoren, mooi beeldschermpje erbij. Naderde je een obstakel, dan stuurde hij je netjes de goede kant op. Drie groepen bewoners testten de rollator uit. De mensen met dementie raakten overprikkeld. De mensen met parkinson leden onder de wielaandrijving: de rollator hoorde vooruit te gaan maar soms stopte hij of ging hij zelfs achteruit. De derde doelgroep bestond uit revaliderenden – ook een zorgtak van tanteLouise. Van Wijnen: „Toen zij doorhadden hoe deze rollator werkte, moesten ze naar huis.”

Het bleef bij de oude rollator.

Zingende Sara

Robot Sara had het ook moeilijk in het begin, zes jaar geleden. Haperend internet, telkens opnieuw inloggen want ja hoor: de robot liep weer eens vast. Een verbeterde Sara boekt resultaat. Ze oogt niet eens zo menselijk, Sara heeft een zwart-wit, cilindrisch lijf met als hoofd een touchscreen. Maar haar oogjes verschijnen geregeld in beeld en ze noemt de namen van bewoners en dan zegt ze: „Ik ken nog wel een leuk liedje om samen te beluisteren.” En dan speelt ze iets uit je persoonlijke afspeellijst, zoals ‘Oh liefste moet dit nou’ van Django Wagner en na Django’s laatste noot zegt Sara: „Ik heb ervan genoten, jij ook?”

Het werkt, zegt teamleider Van As: eindelijk bleef die ene mevrouw zitten die altijd ging spoken op een andere afdeling. Nu trommelt en klapt ze gezellig mee met Sara en houdt de zorgverlener van dienst de handen vrij voor het verzorgen van ieders ontbijt.

„Lekker samen bewegen, dat is een goed idee! We gaan onze benen strekken!”, zegt Sara met haar blije gezichtje tegen Jopie Kemper-van Os (83) in de huiskamer van het verpleeghuis. „Kijk”, zegt mevrouw Kemper-van Os, „en dan ga ik rechtop zitten en dan doe ik zo.” Ze strekt haar rechterbeen voor zich uit, in, uit, in, uit, tien keer, precies zoals de jonge vrouw in het filmpje dat Sara heeft opgezet – en de robot telt mee. „Of het nou door die robot komt”, zegt Jopie Kemper-van Os, „maar het lijkt wel of ik meer leven in mijn lijf heb.”

Delen

Mail de redactie

Driekwart van de 342 Nederlandse gemeenten verwacht de komende vier jaar een financieel tekort te hebben, oplopend tot gezamenlijk 5,2 miljard euro.

Daarvoor waarschuwt accountantskantoor BDO in zijn jaarlijkse doorlichting van de gemeentelijke financiën. De accountant bekeek de jaarrekeningen van 2023 en de meerjarenbegrotingen van 2024 tot 2028 van alle gemeenten en signaleert „onzekerheid, oplopende kosten en onduidelijkheid vanuit Den Haag”.

Op het eerste oog ziet de kaart van Nederland er in het rapport groen en daarmee positief uit, zei Marc Steehouwer, partner bij BDO Accountants & Adviseurs, dinsdagochtend. Het eigen vermogen van gemeenten is opgelopen tot 41 miljard euro, gemiddeld genomen steeg de solvabiliteit tot een overschot van 1,7 miljard euro in totaal, en gemeenten hadden in 2023 minder schulden.

Dat is belangrijk, zei hij. Gemeenten staan voor grote maatschappelijke opgaven, denk aan woningbouw, energietransitie en verschillende taken die het Rijk bij de lokale overheid heeft belegd, zoals jeugdzorg.

‘Ravijnjaar’

Maar de kaart met het toekomstbeeld kleurt rood. Volgens Steehouwer ziet „75 tot 80 procent van de gemeenten oplopende tekorten” ontstaan. Slechts 76 van de 342 gemeenten verwacht een overschot te hebben. In 2026 verandert de manier waarop het Rijk de gemeenten financiert, waarbij het een bezuiniging van ruim 2 miljard euro heeft ingeboekt. Dat jaar wordt door lokale politici omschreven als het ‘ravijnjaar’. Onderhandelingen tussen gemeenten en het kabinet zijn nog gaande over extra middelen. De Eerste Kamer eiste vorige week extra informatie van de minister van Binnenlandse Zaken over de impact van het ravijnjaar en de verhouding tussen taken en geld.

Duidelijk is dat er nieuwe taken bijkomen; gemeenten worden verantwoordelijk voor de verbetering van de schuldhulpverlening, het aardgasvrij maken van huizen, en het kabinet wil onder meer dat zij vergunningsprocedures versnellen om de bouw van nieuwe woningen te vergemakkelijken. Tegelijk stijgen de kosten doordat lonen en prijzen stijgen. „Compensatie blijft vooralsnog uit”, signaleert BDO.

Zo’n 70 procent van de gemeentelijke inkomsten komt van het Rijk, en veel uitgaven – bijvoorbeeld uitkeringen – liggen wettelijk vast. De „bewegingsvrijheid van gemeenten is beperkt”, zegt Steehouwer. „Jeugdzorg is al jaren lastig qua kostenbeheersing maar ook een wettelijke taak. Dat is bijna een blanco cheque.”

Bezuinigen en lastenverhoging

Gemeenten kunnen wel bezuinigen op bijvoorbeeld cultuur of sport. De accountant ziet dat een kwart van de gemeenten daarmee is begonnen, of de onroerendzaakbelasting (ozb), parkeertarieven en kosten voor paspoorten of het aanvragen van vergunningen verhoogt. „We zien dat verschraling toeneemt, we zien dat subsidies worden teruggedraaid”, zei Steehouwer. „Terwijl tegelijkertijd inwoners, bedrijven en bezoekers worden geconfronteerd met hogere lasten.”

Niet alle gemeenten nemen al maatregelen, sommige wachten af of het Rijk daadwerkelijk gaat bezuinigen, of gaan uit van een overschot. BDO waarschuwt hen: „Op het moment dat het Rijk pas laat in het jaar komt met geld, is het lastiger om het uit te geven. Je moet dan de menskracht, de middelen en de vergunningen hebben.” Ook het uitstel van bijvoorbeeld het vervangen van wegen, schoolgebouwen of het opknappen van groen, noemt BDO zorgelijk: „Dat leidt later misschien tot nog hogere kosten.” De accountant adviseert gemeenten om hun reserves aan te spreken.

BDO maakte ook opnieuw een ranglijst van alle gemeenten. Financieel het minst gezond zijn Alkmaar, Midden-Groningen, Castricum en Hattem. Het gezondst zijn Rotterdam, Oss, Best en Valkenburg aan de Geul. Het is de zevende keer dat het accountantskantoor alle gemeenten onderzocht.

Delen

Mail de redactie