N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Inzet gevechtsvliegtuigen De toezegging is er, maar de F-16’s kunnen niet op stel en sprong worden geleverd, en een gamechanger zullen ze niet zijn.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104264795-fbdb82.jpg)
Het waren bijna uitgelaten tweets die de Oekraïense president Volodymyr Zelensky de wereld instuurde, nadat afgelopen weekend Nederland en Denemarken toezegden dat Oekraïne de beschikking krijgt over F-16-gevechtsvliegtuigen. Zelensky postte een glunderende selfie met demissionair premier Mark Rutte voor een Nederlands toestel op vliegbasis Eindhoven. Maar de F-16’s kunnen niet op stel op sprong worden geleverd. Bovendien zal het Amerikaanse gevechtsvliegtuig geen doorslaggevende rol spelen op het slagveld, zo menen experts. Drie vragen.
1Wat betekent de komst van F-16’s voor Oekraïne?
Hoewel de Oekraïense regering al maanden lobbyt voor de komst van F-16’s waarschuwen de meeste defensie-analisten dat het land er niet al te grote verwachtingen moet hebben. De F-16 is „geen gamechanger”, zeggen kenners in de hoogste kringen, tot en met generaal Mark Milley, de hoogste militair van de Verenigde Staten.
Dat betekent niet dat de F-16 geen waarde heeft voor Oekraïne. Het toestel wordt vaak vooral geassocieerd met luchtaanvallen, maar de F-16 heeft ook belangrijke defensieve taken. Oekraïne wordt al achttien maanden dagelijks bestookt vanuit de lucht, niet alleen aan de frontlinies, maar vooral in de steden.
Al in februari van dit jaar lekte via geheime documenten van het Pentagon uit dat Oekraïne kampte met tekorten aan luchtafweerraketten als de S-300 en de Boek. De levering van tal van westerse luchtverdedigingssystemen heeft het luchtruim boven de hoofdstad Kyiv bijna ondoordringbaar gemaakt, maar de rest van het land blijft kwetsbaar, zo blijkt vrijwel elke dag.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104270383-2cf356.jpg)
F-16’s geven Oekraïne een extra wapen naast de bestaande luchtverdedingssystemen, zei de Amerikaanse generaal James B. Hecker, commandant van de Amerikaanse luchtmacht in Europa, eind vorige week tegen Air & Space Forces. Maar ook Hecker ziet in de F-16 „geen wondermiddel”. „Waar het wel helpt, is dat de F-16 kan worden uitgerust met wapens die Oekraïne al krijgt uit het Westen. Nu moeten die worden aangepast aan hun MiG-29 of SOe-27.”
Met F-16’s zal Oekraïne zijn bevolking beter kunnen beschermen tegen raketten
En doordat de F-16’s via een datalink in verbinding staan met de radars van luchtverdedigingssystemen op de grond, zoals de Patriot, zal Oekraïne zijn bevolking effectiever kunnen beschermen tegen Russische kruisraketten. Op dit moment is de Oekraïense luchtmacht grotendeels afhankelijk van MiG-29’s, een toestel van Sovjet-makelij uit de jaren 70, dat zich niet kan meten met de modernste Russische vliegtuigen. „Een Russisch gevechtsvliegtuig kan met zijn radar twee tot drie keer verder kijken dan een Oekraïens vliegtuig”, zei woordvoerder Joeri Inhat van de Oekraïense luchtmacht onlangs tegen The Wall Street Journal. „Onze piloten zijn feitelijk blind.” Ook in aantallen is het nog altijd David tegen Goliath: Rusland had volgens het Amerikaanse ministerie van Defensie afgelopen voorjaar 485 gevechtsvliegtuigen operationeel in het oorlogsgebied, Oekraïne zelf 85. Dus elk gevechtsvliegtuig dat het Westen kan leveren is welkom. Verder bestaat de hoop dat de Oekraïense strijdkrachten de F-16 op den duur kunnen inzetten in combinatie met andere wapensystemen, zoals artillerie en moderne westerse tanks. Een dergelijke gecoördineerde vorm van oorlogvoering vergt echter zoveel training dat Oekraïne daar voorlopig nog niet toe in staat zal zijn.
Bovendien worden de F-16’s niet voor niets vervangen door F-35’s in de landen van de NAVO. De F-16’s zijn, anders dan de stealthy F-35, goed zichtbaar voor de Russische radar en daarmee zeer kwetsbaar voor, bijvoorbeeld, Russische S-400 luchtafweerraketten.
2Welke voorwaarden worden gesteld aan de levering van F-16’s?
De Deense minister van Defensie, Jakob Ellemann-Jensen, liet zich maandag uit over de belangrijkste voorwaarde die Nederland en Denemarken zullen stellen aan de levering van F-16’s aan Oekraïne. Die zijn hetzelfde als de voorwaarden die ook gelden voor het gebruik van eerder geleverde westerse gevechtstanks: de vliegtuigen mogen louter worden ingezet boven Oekraïens grondgebied. „We geven wapens onder de voorwaarde dat ze worden gebruikt om de vijand van het Oekraïense grondgebied te verjagen. En niet verder dan dat”, zei Ellemann-Jensen.
In het geval van de inzet van F-16’s van de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed Martin, zijn de voorwaarden opgesteld door de Amerikaanse regering. Eerder stelde Washington al dezelfde voorwaarde voor het gebruik van onder meer het artillerieraketsysteem Himars. Dat de raketten die bij dat systeem zijn geleverd niet verder reiken dan zo’n tachtig kilometer heeft te maken met de Amerikaanse zorg over escalatie van de oorlog. Mede om die reden levert Washington Oekraïne ook geen ATACMS, raketten die afstanden tot 300 kilometer kunnen overbruggen. Maandag stelde de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergej Lavrov, dat de levering van F-16’s aan Oekraïne wel degelijk leidt tot een escalatie van de oorlog. Rusland beschouwt het volgens hem zelfs als „nucleaire dreiging” omdat de F-16 kernwapens kan afwerpen.
3Wanneer vliegen de eerste F-16’s boven Oekraïne?
Tot nu toe hebben twee F-16-landen (Denemarken en Nederland) zich gecommitteerd aan levering, maar de timing daarvan hangt af van veel verschillende factoren. Denemarken hoopt de eerste van in totaal 19 F-16’s al rond de jaarwisseling te kunnen leveren. In het geval van Nederland hangt het leverschema sterk af van het tempo waarin de F-16 definitief zal zijn vervangen door zijn opvolger, de F-35. Op dit moment heeft het 312 squadron op vliegbasis Volkel nog 24 F-16’s in gebruik, onder andere voor de bewaking van het luchtruim van de Benelux.
In de loop van 2024 zullen F-35’s ook die taken kunnen overnemen en kunnen de F-16’s worden afgestoten, maar niet uit te sluiten valt dat de zogenoemde Full Operational Capacity (FOC) van de F-35 pas aan het einde van volgend jaar een feit zal zijn. Volgens de laatste voortgangsrapportage staat de planning „onder druk”. Ook de achttien reservevliegtuigen die Defensie heeft opgeslagen kunnen niet zomaar worden afgestaan. Zes F-16’s zullen volgens plan worden verkocht een Amerikaanse commerciële partij. Twaalf andere F-16’s zijn door Defensie achtergehouden omdat het tweezitters zijn, die geschikt zijn voor de opleiding van Oekraïense piloten.
De eerste trainingen in Denemarken op de F-16 zullen zo snel mogelijk beginnen, zo liet premier Rutte zondag weten. Het zal echter nog maanden duren voor de eerste Oekraïners op de F-16 kunnen vliegen. En dan zijn er nog alle aanpassingen die moeten worden gedaan aan de infrastructuur (de Oekraïense landingsbanen zijn nu te slecht) en moeten er voldoende onderhoudspersoneel zijn om de gevechtsvliegtuigen te onderhouden.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124730745-a24a9b.jpg|https://images.nrc.nl/EwE2f6bv5DG7kLmZxg7V189yRKo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124730745-a24a9b.jpg|https://images.nrc.nl/PzWb1VyL-i41wjCxxWy3HCg73P4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124730745-a24a9b.jpg)
