In de vroege ochtenduren van 27 maart 2028 worden de inwoners van de Estse stad Narva aan de Russische grens door explosieven gewekt. Twee Russische brigades dringen de stad binnen. De verrassingsaanval stuit op weinig weerstand en de aanvallers krijgen hulp van groepjes burgers, die voor dit doel al maanden geleden wapens hebben ontvangen van de Russische regering. Binnen enkele uren is de stad veroverd en zijn Russische trollen op sociale media druk bezig de hashtag ‘Dag van de Terugkeer’ te verspreiden.
Europa en de NAVO zijn in rep en roer. De oorlog in Oekraïne is na een jarenlange, bloedige strijd nog maar kort geleden beëindigd. Eindelijk, zo dachten Europeanen, keert de rust weer. En nu dit. Hoe moet het Westen op deze Russische speldenprik reageren? Zal de NAVO artikel 5 van zijn handvest activeren, waar Estland nu hard op aandringt? Of riskeert de Amerikaanse regering, als leider van het bondgenootschap, liever geen Derde Wereldoorlog voor een onbekend en onbeduidend stadje ergens ver weg?
Defensiespecialisten gebruiken fictieve situaties zoals hierboven beschreven, om scenario’s uit te stippelen en strategieën te bepalen. De Duitse politicoloog Carlo Masala, hoogleraar Internationale Politiek aan de Bundeswehr Universiteit München, nam in zijn onlangs verschenen essay Als Rusland wint. Een scenario de stad Narva en het jaar 2028 als uitgangspunt om een perfecte storm op het Europese continent te beschrijven. We zijn eraan gewend geraakt, te denken dat „aan het eind alles goed zal komen”, schrijft Masala. Maar wat als dat nu eens niet het geval is?
Wat als Rusland wint?
„Mijn boek begint opzettelijk bij het einde van de oorlog in Oekraïne. We denken graag, dat als de oorlog is beëindigd, alles weer goed komt. Maar juist dan is het gevaar niet geweken. Integendeel. Poetin wil het Westen op de proef stellen en de standvastigheid van de NAVO testen. Als de NAVO reageert, kan hij zijn leger gemakkelijk terugtrekken. Als zij niets doet, dan heeft Rusland zijn politieke doel bereikt. Want als de NAVO niet in staat is om het grondgebied van haar lidstaten te verdedigen, is zij dood.”
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Marco Rubio, heeft Europa onlangs opnieuw verzekerd dat de VS artikel 5 zullen respecteren en dat Europa op de VS kan vertrouwen. Gelooft u hem?
„Dat zegt president Trump ook. Maar ze hebben die toezegging niet duidelijk gespecificeerd. Hun woorden lijken meer te slaan op veiligheidsgaranties bij een nucleaire aanval dan bij een conventionele. De Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth heeft op 13 februari duidelijk gezegd dat de VS niet langer de primaire conventionele veiligheidsgarantie voor Europa zijn. Een week later werden die woorden herhaald in een memorandum, waarin stond dat de afschrikking van China voor de VS de eerste prioriteit is, daarna komt de verdediging van Amerikaans grondgebied. Als er dan nog iets over is, komen de Europeanen aan de beurt.”
Het is onduidelijk hoe een Russische aanval zal uitpakken, schrijft u.
„Dat klopt. Er zijn geen concrete aanwijzingen dat Rusland een stadje als Narva of een eilandje wil innemen. We weten wel dat Poetin erop uit is om de Europese veiligheidsstructuren te ontbinden, en dat er maar één NAVO-lidstaat nodig is om het in gang zetten van artikel 5 te verhinderen. Bovendien hebben we te maken met een Amerikaanse president die recent een andere NAVO-lidstaat (Denemarken, red.) heeft bedreigd met de inname van grondgebied. Diezelfde president zegt dat hij alleen staten wil verdedigen die genoeg afdragen. Je moet je dus afvragen wat artikel 5 nog waard is.”
Is het Westen naïef?
„We waren naïef en we zijn dat op sommige punten nog steeds. In Duitsland, Frankrijk en Italië is de Russische desinformatie ongelooflijk succesvol geweest. Een groot deel van de bevolking gelooft er nog steeds dat Rusland alleen maar zichzelf verdedigt, dat Oekraïne in de Donbas Russen heeft afgeslacht en dat Poetin Oekraïne niet wil vernietigen, maar gewoon de Russische minderheden in de Donbas beschermt. Wij hebben zulke Russische propaganda jarenlang, zo niet decennialang, ongehinderd laten doorgaan. Zie de recente Duitse verkiezingen. Vijfentwintig procent van de kiezers stemde op Poetin-vriendelijke partijen. Een groot succes voor Rusland.”
U waarschuwt dat Europa weinig tijd rest om zijn verdediging op orde te brengen. Wat vindt u van het debat daarover?
„De Franse president Macron zei onlangs dat het vijf tot tien jaar zal duren voordat Europa een eigen defensiebeleid heeft. Ik denk dat het eerder tien jaar is. Maar als je bedenkt – en dat is wat veel geheime diensten beweren – dat Rusland in de komende vier tot vijf jaar voldoende strijdkrachten heeft om de NAVO aan te kunnen vallen, dan hebben we geen tien, maar slechts vier jaar om onze defensie op peil te krijgen. De noodzaak om door te pakken, wordt door de meesten gelukkig erkend.”
U schrijft dat Poetin gelooft dat dictaturen altijd winnen van democratieën, waar politici elke paar jaar het veld moeten ruimen. Is het democratische model zwak?
„Democratie an sich is niet zwak. Integendeel, democratieën hebben de twee grote conflicten van de twintigste eeuw gewonnen: de strijd tegen het fascisme en die tegen het communisme. Dat lukte omdat zij bereid waren zich te verdedigen en ze een lange adem hadden. Europese samenlevingen lijken nu het slachtoffer te worden van hun eigen succes. Of het nu in Nederland, Duitsland of Italië is, de vorige generaties zijn opgegroeid met veiligheid, stabiliteit en toenemende welvaart.
„Maar we vergeten dat democratische regeringsvormen ook van binnenuit kunnen worden bedreigd. Europeanen lijken te denken dat hun democratie altijd zal blijven bestaan. Dat er altijd verkiezingen, persvrijheid en een onafhankelijke rechterlijke macht zullen zijn. Dat komt doordat we de afgelopen 80 jaar niets wezenlijks hebben meegemaakt dat onze democratieën van binnenuit heeft verzwakt. Maar dat is precies wat er nu gebeurt. Kijk naar Hongarije of Polen onder de PIS-regering.”
Of naar de Verenigde Staten.
„Ook een goed voorbeeld. Als wij onze wil niet herwinnen om onze democratieën te verdedigen, niet alleen met wapens maar ook breder, hebben we een probleem. Daarom is een veerkrachtige samenleving ook zo belangrijk. Samenlevingen moeten zich er veel bewuster van zijn dat democratische regeringsvormen gevaar lopen en verdedigd moeten worden.”
Volgens Masala zouden westerse landen in hun communicatie met burgers veel duidelijker de gevaren moeten benoemen die democratieën van binnenuit kunnen afbreken. Daarin schuilt volgens hem op dit moment een urgenter en groter gevaar dan in de kans dat zij in een conventionele of nucleaire oorlog met Rusland verzeild raken.
Hoe moet die communicatie er volgens u uitzien?
„Regeringen moeten leiderschap tonen en het voortouw nemen door met hun bevolking in gesprek gaan. Dat moeten ze anders doen dan ze gewend zijn. Politici roepen graag dat burgers zich geen zorgen hoeven te maken en dat zij de boel wel zullen regelen. In plaats daarvan kunnen ze beter zeggen: er is een gevaar, wij kunnen dat onder controle krijgen, maar niet zonder jullie hulp. Met zulke woorden kom je verder dan wanneer je dat gevaar verzwijgt.
„In Duitsland heeft tot nu toe alleen minister van Defensie Pistorius over die Russische oorlogsdreiging gesproken. Maar een minister van Defensie is volgens mij de verkeerde persoon om zoiets te zeggen. Mensen denken dan: ach, hij wil gewoon meer geld voor zijn leger. De premier, de ministers van Binnenlandse Zaken, Justitie en Volksgezondheid – zíj moeten deze boodschap uitdragen. En eigenlijk zouden politici in heel Europa het eens moeten worden over een gezamenlijke strategische boodschap.”
Toch bestaat bij veel burgers het beeld dat de grootste dreiging een conventionele oorlog is, waarbij Rusland ons land komt bezetten.
„Dat is onjuist. Het laat zien hoe belangrijk het is dat regeringen benadrukken dat zij alles zullen doen om zo’n oorlog te voorkomen. Dat kan door Rusland het signaal te geven dat wij zó sterk en verenigd zijn dat het niet de moeite waard is om ons aan te vallen.
„Liever dan ons met zoiets bezig te houden, zouden we ons moeten richten op het feit dat Rusland nu al twee oorlogen voert: één in Oekraïne en één tegen de Europese samenleving. Die laatste wordt gevoerd met behulp van desinformatie, spionage, sabotage en steun aan extremistische partijen.”
Onlangs zei de Russische propagandist Vladimir Solovjov dat Duitsland in 2029 Rusland wil aanvallen. Uw scenario dat Rusland rond 2028 Europa zou kunnen aanvallen, wordt nu al omgedraaid
„De Russische propaganda draait alles om. Het drama is dat veel mensen zulke dingen geloven, ook bij ons.”
In uw scenario zal Poetin terugtreden en een jonge, moderne opvolger naar voren schuiven, om het Westen op het verkeerde been te zetten
„Ik probeer me altijd te verplaatsen in het denken van leiders. Hoe gaat een Russisch staatshoofd te werk als hij iets van plan is? Stel dat er een wapenstilstand komt in Oekraïne. Als ik de president van Rusland was die net een oorlog had gevoerd, dan zou ik me een tijdje gedeisd houden. In de hoop dat in de westerse samenlevingen de discussie op gang komt over de vraag of die Russische dreiging niet overdreven was, of het eigenlijk wel nodig is om zoveel geld uit te geven aan defensie en of dat geld niet beter aan andere zaken kan worden uitgegeven.
„Het gevaar met opvolgers is dat mensen denken: ach, laten we maar even afwachten, misschien is hij niet zo slecht. Zo’n houding dreigt alle inspanningen om ons te versterken teniet te doen. Ik wilde duidelijk maken dat, als Rusland zich koest houdt, de discussie over de noodzaak van een sterke defensie opnieuw zal oplaaien. Dat moeten we vermijden.”
Heeft Rusland de oorlog niet al gewonnen?
„Met de recente wending in het Amerikaanse Oekraïne-beleid staat Rusland inderdaad op het punt deze oorlog te winnen. Als Trump de Russische eisen over het behoud van bezet gebied, onderhandelingen over de Europese veiligheidsstructuur en een normalisering van de economische betrekkingen inwilligt, is dat een Russische overwinning. En we lijken daarheen hard op weg te zijn.”
Is Mark Rutte in uw ogen de juiste persoon om de NAVO te leiden?
Als ik eerlijk ben, was ik niet erg enthousiast toen hij de baan kreeg. De heer Rutte werd NAVO-chef, omdat hij in Trumps eerste termijn de indruk wekte goed met hem om te kunnen gaan.
„Maar nu laat Trump twijfel bestaan over de handhaving van artikel 5 en gebeuren er andere dingen die de NAVO verzwakken. En dat terwijl Rutte onlangs nog in Washington was om Trump te vertellen hoe geweldig hij is. Het idee dat Rutte invloed heeft op Trump, omdat hij in het verleden een persoonlijke band met hem had, is een inschattingsfout. Geen enkele NAVO-leider kan invloed uitoefenen, want zulke zaken interesseren Trump gewoon niet.”
