Waarom zijn de verkiezingen pas in november?

De Tweede Kamerverkiezingen worden op zijn vroegst gehouden in november, zei demissionair premier Mark Rutte tijdens de persconferentie na de val van het kabinet. Wat moet er gebeuren tot de verkiezingen? En kunnen de verkiezingen niet eerder, nu op zoveel grote dossiers zoveel belangrijke beslissingen genomen moeten worden? Vijf vragen.

1 Wat zijn de regels?

In de Kieswet staan termijnen voor de verschillende stappen die gezet moeten worden voordat nieuwe verkiezingen kunnen worden gehouden. Partijen (of individuen, al komt dat niet vaak voor) moeten zich registeren om met hun naam op het stembiljet terecht te komen. Voor die tijd moeten partijen al ingeschreven zijn als vereniging. Ze moeten bij hun registratie een waarborgsom van 11.250 euro betalen, die ze terugkrijgen als ze ten minste 75 procent van het aantal stemmen voor één zetel behalen. Partijen hebben na registratie volgens de wet minstens 42 dagen om met een kandidatenlijst te komen.

Lees ook: Wat betekent de val van Rutte IV voor het beleid?

Die kandidatenlijst moet uiterlijk 44 dagen voor de verkiezingen worden aangeleverd, samen met een aantal ondersteuningsverklaringen. Zo’n lijst wordt door partijen vaak voorgelegd aan de leden. Die termijnen samen nemen dus op z’n snelst 86 dagen in beslag. Voor de nieuwe verkiezingen medio november worden ongeveer 130 dagen uitgetrokken. De exacte datum komt in het Koninklijk Besluit te staan waarmee de Tweede Kamer ontbonden wordt. Dat volgt waarschijnlijk ergens in de komende weken.

2 Waarom wordt er meer tijd uitgetrokken voor de voorbereidingen?

Bij het krapste tijdsschema zouden de verkiezingen in oktober gehouden worden, zegt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans. „Maar in de vakantieperiode kunnen zowel de organisatie die verkiezingen voorbereidt als de partijen die meedoen niet op volle kracht werken.” Het zomerreces begon officieel eind vorige week.

Dan moet nog rekening worden gehouden met de herfstvakantie in oktober. Het is onwenselijk om verkiezingen te houden in vakanties vanwege kiezers die op vakantie zijn en omdat het lastiger is vrijwilligers te werven voor de stemlokalen, zegt secretaris-directeur van de Kiesraad Hans Klok.

3 Zijn er meer redenen om niet te al snel verkiezingen te houden?

Dat zou traditionele partijen bevoordelen ten opzichte van nieuwe partijen, legt Voermans uit. „Zij hebben al mensen die op de lijsten kunnen.”

Pieter Omtzigt of de BBB hebben een achterstand. Omtzigt moet nog besluiten of hij een eigen partij wil oprichten. Omtzigt heeft inmiddels laten weten binnen enkele weken een besluit te nemen wat hij wil gaan doen. Ook BBB moet als nieuwe partij nieuwe mensen rekruteren en screenen, terwijl het net provinciale en waterschapsverkiezingen achter de rug heeft waarbij het véél meer mensen verkozen kreeg dan ook zelf verwacht.

4 Wat moet er allemaal worden georganiseerd?

Verkiezingen zijn een flinke logistieke operatie. Negenduizend stembureau’s verspreid over het hele land. 342 gemeenten. Tienduizenden vrijwilligers in de stembureau’s. Sinds vrijdagavond is wat Klok „het grootste overheidsevenement van Nederland” noemt, in voorbereiding.

Lees ook: Het is nog maar de vraag of de vreugde om de val van Rutte IV terecht is

En dat kost tijd. In kleinere gemeenten zijn soms maar enkele medewerkers verantwoordelijk voor de organisatie van de verkiezingen, zegt Voermans. De vier grote gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht beginnen normaal gesproken zeven maanden van tevoren al met de organisatie, zegt Klok. Ook moeten kiezers buiten Nederland hun briefstembewijs op tijd krijgen. „Dat duurt allemaal via de post.”

En dan moeten nog de kandidatenlijsten, stempassen en stembiljetten gedrukt worden. „Drukken heeft een doorlooptijd van weken, waarbij veel papier nodig is. En dat moet vervolgens ook naar dertien miljoen mensen verstuurd worden”, zegt Klok.

5 Duurt het nu echt zo lang tot aan de verkiezingen?

Nee, zeggen zowel Voermans als Klok. Vier tot vierenhalve maand is gebruikelijk. Het kabinet-Rutte I viel in 2012 op 23 april en de stemming was medio september. In 2006 klapte het kabinet net voor het reces en waren verkiezingen op 22 november. In 1989 viel het kabinet-Lubbers II begin mei en werden 6 september verkiezingen gehouden.