Voor veel treinreizigers kwam het nieuws deze week behoorlijk onverwacht: het personeel van de Nederlandse Spoorwegen gaat staken en daarom rijden er op vrijdag 6 juni geen NS-treinen in Nederland.
„Buitenproportioneel”, noemt reizigersvereniging Rover de actie. De vakbonden wijzen vooral naar de directie van het ov-bedrijf. „Vraag ook aan NS waarom ze het zover laten komen.”
Elf vragen over de nieuwe acties op het spoor.
1Waarom is het conflict over een nieuwe cao geëscaleerd?
De onderhandelingen over een nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst voor 17.500 medewerkers van NS lopen al een tijd. Negen ronden hebben directie en vakbonden (VVMC, FNV, CNV en VHS) er nu op zitten. Ze spraken onder meer lang over een verbeterde regeling voor medewerkers met zwaar werk. Net als in de haven komt er een puntensysteem: wie meer punten krijgt vanwege de zwaarte van zijn functie, kan er mogelijk eerder mee stoppen.
De gesprekken over hoger loon stagneerden rap. NS heeft geen extra geld – of wil dat niet vrijmaken – voor een salarisverhoging. Sinds de coronacrisis komt het bedrijf geld tekort. Nieuwe bezuinigingen hangen in de lucht.
Op 30 april liep de VVMC, de grootste vakbond bij NS, in protest van Utrecht Centraal naar het nabijgelegen hoofdkantoor van NS. Die tocht had weinig effect aan de onderhandelingstafel, en op 8 mei staakten alle bonden teleurgesteld het overleg.
Vorige week en begin deze week stemden de leden van FNV, CNV en VVMC voor acties. Op de rol: vier regionale acties die kunnen uitmonden in een landelijke staking.
Maar omdat in de dienstregeling en organisatie alles met alles is vervlochten, leidt een actie in de regio Midden-Nederland (Utrecht, Amersfoort, Hoofddorp, Gouda) al snel tot een ernstige verstoring van de NS-diensten in het hele land. Daarom schrapt NS vrijdag al zijn treinen.
Reizigersvereniging Rover had liever eerst publieksvriendelijke acties gezien. „We begrijpen dat vakbonden onderhandelen over een goede cao, maar om als eerste meteen het hele land plat te leggen, is buitenproportioneel”, stelt Rover.
Een staking in Midden-Nederland raakt het hart van onze operatie
2Kan de NS niet anders?
„Een staking in Midden-Nederland raakt het hart van onze operatie”, aldus een woordvoerder van NS. Een groot deel van de treinen rijdt door de provincie Utrecht. Deze ‘lange lijnen’ zijn de kracht én de zwakte van het Nederlandse spoor. Hierdoor hoeven reizigers relatief weinig over te stappen, maar het maakt de dienstregeling wel kwetsbaar, bijvoorbeeld bij arbeidsonrust.
Ook de NS-afdeling Bijsturing, die onder meer acute problemen oplost, zit in Utrecht. En dat geldt voor meer ondersteunende afdelingen.
Rover heeft NS gevraagd te kijken naar een pendeltreindienst in de regio’s noord en zuid. „Tenslotte zouden er best plaatselijk nog treinen kunnen rijden wanneer in Utrecht wordt gestaakt”, stelt de vereniging. Maar NS wil daar niet aan. Pendeldiensten zijn alleen nuttig om mensen snel thuis te krijgen, zegt het spoorbedrijf, niet voor een voorspelbare treindienst.
Bovendien raken pendeldiensten aan een gevoelig punt in het stakingsrecht: een werkgever mag tijdens een staking niet doelbewust personeel inzetten om werk van stakers over te nemen. Dat zou kunnen worden gezien als stakingbreking, wat juridisch problematisch is. Ook al rijden die medewerkers mogelijk in regio’s waar officieel niet wordt gestaakt.
3Zo staken de bonden dus in één regio, terwijl dat de impact van een landelijke staking krijgt?
Klopt. De bonden kunnen volhouden dat zij hun acties niet direct laten exploderen. Het is immers de NS die al zijn treinen stilzet, zegt de VVMC.
Daarbij is een regionale staking goedkoper voor de bonden. Die hoeven vrijdag alleen stakende leden die zouden gaan werken in de regio Midden een uitkering te betalen – niet alle NS’ers die niet kunnen of willen werken.
Tijdens een staking betaalt niet de werkgever, maar de vakbond de stakers. Dat gaat vaak om een vergoeding van 60 tot 100 euro per stakingsdag. Daarvoor moeten medewerkers al wel lid zijn van de vakbond voordat de actie plaatsvindt.
4Weer een staking? Het spoor lag laatst toch ook al plat?
Dat is alweer zeven maanden geleden. In november 2024 staakten medewerkers van spoorbeheerder ProRail voor een betere cao. Treindienstleiders en ander ProRail-personeel zijn de spinnen in het Nederlandse spoorweb. De staking van enkele duizenden legde al het treinverkeer stil.
Op 11 september 2024 deden de spoorbonden mee aan een bredere landelijke staking voor een betere zwaarwerkregeling. En in augustus en september 2022 hielden de NS-bonden eerst regionale stakingen en daarna landelijke acties voor een betere cao.
5Waar gaat het huidige cao-conflict eigenlijk over?
De medewerkers van NS staken in de eerste plaats voor beter loon. De directie zou nu 2,55 procent loonsverhoging bieden per jaar, meldt FNV. „Een schofferend loonbod”, vindt de bond, niet eens genoeg om de inflatie te dekken.
Verder willen de bonden een betere zwaarwerkregeling. Zo komen nu niet alle monteurs in aanmerking voor de volledige regeling. Ook willen de bonden dat voor meer functies gaat gelden dat medewerkers vanaf 55 jaar niet ’s nachts hoeven werken. Nu begint de zogenoemde ontheffing voor nachtdienst in sommige functies pas vanaf 63 jaar. En er moet een betere toeslag voor vuil werk komen, bijvoorbeeld voor werkzaamheden aan de toiletten in de trein.
Overigens worden de vorige cao’s bij NS gezien als relatief gunstig voor het personeel. In de cao van 2022-2023 kregen NS-medewerkers een structurele loonsverhoging van 9,25 procent (plus een eenmalige uitkering van 1.000 euro). Gemiddeld stegen de cao-lonen in 2023 met 6,2 procent. De huidige NS-cao, die op 1 maart 2025 afliep, kende een loonsverhoging van 6,6 procent. Dat is gelijk aan het gemiddelde over alle cao-lonen in Nederland.
6De NS-cao was toch zo goed dat medewerkers van concurrenten als Arriva wilden overstappen?
NS-medewerkers krijgen een vergelijkbaar salaris als medewerkers bij collega-vervoerder Arriva. Het startsalaris bij NS ligt tussen de 2532,24 en 2959,92 bruto per maand, op basis van een 36-urige werkweek.
Conducteurs kunnen doorgroeien naar een salaris van 3822,53 en machinisten naar 4070,88 euro. De toeslag voor onregelmatige werktijden ligt tussen de 500 en 900 euro per maand. Bij Arriva-medewerkers, die onder twee verschillende cao’s vallen, ligt het startsalaris tussen de 2491,17 en 3619,28 euro. De onregelmatigheidstoeslag ligt tussen 150 en 600 euro.
Toen NS de vorige cao afsloot, meldden zich inderdaad Arriva-medewerkers voor een overstap, met name op trajecten waar ze allebei opereren. Salaris is niet de enige factor: ook de standplaats is voor werknemers vaak belangrijk. Als mensen in het noorden of zuiden van het land bij Arriva werken, hoeven ze in de regel minder te reizen dan als ze bij NS in dienst zijn.
De mensen in de trein bij Arriva hebben trouwens een andere functieomschrijving. Ze zijn ‘stewards’, met een bredere ‘geweldsbevoegdheid’, vergelijkbaar met boa’s.
7Staken alle NS’ers vrijdag?
Nee, maar hoeveel NS’ers vrijdag precies staken, weten het bedrijf en de vakbonden nog niet. Niet alle medewerkers van het spoorbedrijf zijn lid van een bond. De VVMC (oorspronkelijk de Vakvereniging van Machinisten en Conducteurs, nu Vakbond voor Rijdend Personeel) is met pakweg 5.700 leden de grootste bond bij NS. FNV Spoor heeft naar schatting de helft van dat aantal, en vertegenwoordigt ook mensen die werken in stationswinkels en ondersteunende diensten. Het CNV is nog kleiner. De VHS bundelt hoger spoorpersoneel, veelal kantoormedewerkers.
8Rijden er helemaal geen treinen in Nederland?
Jawel. De staking betreft alleen de onderhandelingen over de NS-cao. De treinen van Arriva in het noorden, oosten en zuiden van het land rijden gewoon. Dat geldt eveneens voor de regionale lijnen van Qbuzz en Keolis.
Ook de internationale treinen rijden, behalve de Eurocity Direct naar Brussel, meldt NS. En er blijft treinverkeer tussen Amsterdam en Schiphol. Vier keer per uur rijdt in beide richtingen een sprinter tussen Hoofddorp, Schiphol en Amsterdam Centraal.
Bovendien moet NS ervoor zorgen dat zaterdag – als het bedrijf de normale dienstregeling weer opstart – alle treinen op de juiste plaatsen in Nederland staan. Dat leidt op vrijdag ook her en der tot treinverkeer.
In een intercity passen duizend reizigers, in een bus vijftig, aldus NS
9Wat doen (stakende en niet-stakende) NS’ers op zo’n dag als vrijdag?
In principe moet elke NS-medewerker die voor vrijdag ingeroosterd staat, zich melden op het station. Wie zou werken in de regio Midden en wil staken, meldt zich bij de bond. FNV en VVMC plaatsen standjes op Utrecht Centraal waar stakers zich kunnen registreren. Die gaan vervolgens naar de bedrijfskantine op het station en blijven daar.
Wie zou werken buiten Midden-Nederland en nu geen treinen kan rijden, krijgt vervangend werk aangeboden, aldus NS. Ze kunnen e-learning-programma’s volgen of gestrande reizigers op de perrons opvangen. Machinisten kunnen gaan rijden met ‘roesttreinen’; om corrosie en ‘vierkante wielen’ tegen te gaan moeten treinen regelmatig rijden.
10 Waarom zet NS geen bussen in?
Dat is niet haalbaar, legt NS uit. Het aantal reizigers dat daarvan gebruik zou willen maken, is te groot. In een intercity passen duizend reizigers, in een bus vijftig, aldus NS. Zoveel bussen zijn er simpelweg niet.
11Krijgen gedupeerde reizigers geld terug bij een staking?
Ja, NS heeft daarvoor twee regelingen: de Geld Terug bij Vertraging Regeling (GTBV) en een tegemoetkoming in de kosten van vervangend vervoer. Die laatste kent een maximum van 25 euro per persoon per dag. Je kan van slechts één regeling gebruikmaken. Aan reizigers die te maken krijgen met kosten vanwege de staking, adviseert Rover sowieso een claim bij NS neer te leggen en te vragen om coulance.
12Is er kans dat de staking toch niet doorgaat?
Nee, zegt een woordvoerder van NS. Vrijdag rijden er zeker geen NS-treinen. Over volgende stakingen is nog niets bekend. Op 10 juni staat een actie gepland in de regio West, op 12 juni in Noord-West en Oost, en op 16 juni in Noord en Zuid. Vooral de acties in het westen van het land hebben ook effect op de rest van Nederland, maar minder dan de actie van vrijdag.
Hebben directie en bonden na de regionale acties nog geen cao bereikt, dan dreigt een landelijke staking, mogelijk op 17 juni.
