„Waarschijnlijk de beste, en mogelijk ook de laatste kans.” Zo noemde de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken de nieuwe onderhandelingsrondes over een akkoord tussen Israël en Hamas tijdens zijn recente bezoek aan het Midden-Oosten. Een week later zijn de indirecte besprekingen, dit keer in Caïro, opnieuw in een impasse gekomen. De delegaties van Israël en Hamas hebben de Egyptische hoofdstad alweer verlaten.
Waarom komt het, ondanks de herhaaldelijke indirecte besprekingen, bemiddeld door de VS, Egypte en Qatar, nog steeds niet tot een akkoord tussen Israël en Hamas over een staakt-het-vuren en een gevangenenruil? En wie is daarvoor verantwoordelijk?
Analisten zijn daarover niet eenduidig, maar veelal sceptisch over de mogelijkheid van een akkoord op korte termijn. Het breekpunt is nog steeds dat Hamas wil dat Israël zich permanent terugtrekt uit de Gazastrook, en Israël de oorlog niet wil beëindigen.
Politieke „spin”, noemt Gershon Baskin, Midden-Oosten-directeur van de mensenrechtengroep International Communities Organization, de herhaaldelijke optimistische woorden van Blinken en de Amerikaanse president Joe Biden. Ofwel, een positieve interpretatie om de publieke opinie te beïnvloeden.
Lees ook
‘Als Israël de tunnels ingaat, weet je dat de onderhandelingen over gijzelaars zijn geklapt’
Baskin was in 2011 nauw betrokken bij de totstandkoming van een akkoord tussen Israël en Hamas, toen de Israëlische soldaat Gilad Shalit vrijkwam in ruil voor ruim duizend Palestijnse gevangenen. Sinds oktober heeft hij regelmatig contact met Hamasleiders. Afgelopen mei werd hij door hen benaderd om een ‘achterkamer’-rol te spelen in de indirecte onderhandelingen, waarbij hij namens Israël direct zou spreken met Hamas. De Israëlische onderhandelaars gingen hiermee akkoord.
Compromisloos
Enkele weken later kreeg hij echter een belletje. Of hij snel naar Tel Aviv wilde komen. Daar werd hem verteld dat zijn betrokkenheid werd beëindigd. „Ik ben er vrijwel zeker van dat dit besluit direct van Netanyahu kwam”, zegt Baskin telefonisch vanuit Jeruzalem.
De Israëlische premier Benjamin Netanyahu is volgens Baskin de belangrijkste oorzaak dat er nog steeds geen akkoord is. Daarnaast, zegt hij, is Hamas „compromisloos”, omdat het een einde aan de oorlog wil, maar onduidelijk is of het bereid is om binnen afzienbare tijd alle gijzelaars vrij te laten.
Breekpunt is nog steeds dat Hamas wil dat Israël zich permanent terugtrekt uit de Gazastrook, en Israël de oorlog niet wil beëindigen
Netanyahu wil geen akkoord omdat het einde van de oorlog ook het eind van zijn premierschap zal inluiden, zeggen analisten en zijn critici in Israël. Israëlische legerleiders en onderhandelaars beschuldigden hem onlangs van het saboteren van een akkoord door met nieuwe eisen te komen.
Ook in mei stuurden de VS optimistische berichten de wereld in dat een deal aanstaande was. Volgens Baskin ligt er uit die periode wel degelijk een plan voor een akkoord op tafel, en is Netanyahu daarna met nieuwe eisen gekomen.
Het betreffende plan noemt hij echter „slecht”. Hierin zou een kortstondig staakt-het-vuren en een beperkte gevangenenruil gevolgd worden door nieuwe onderhandelingen. „In plaats daarvan zou er al na enkele weken een volledig einde aan de oorlog moeten komen”, zegt Baskin, „waarbij alle gijzelaars vrijkomen en Israël zich volledig terugtrekt uit Gaza.”
Begin juli kwam Hamas met de aankondiging dat zij akkoord waren met een plan dat eerder door de onderhandelaar aan Israël zou zijn voorgelegd. Israël krabbelde vervolgens terug. „Een gemiste kans”, noemt Baskin het. „Hamas ging toen akkoord met een tijdelijk staakt-het-vuren en geen Israëlische toezegging voor de beëindiging van de oorlog. Nu is Hamas weer terug bij die maximalistische eis.”
Onverenigbare eisen
Volgens analist Geoffrey Aronson, die als non-resident fellow verbonden is aan het Middle East Institute in Washington, is er sinds mei „nauwelijks voortgang” geboekt in de besprekingen, enkel een concretisering van eisen in de afgelopen weken. Het akkoord van Hamas noemt hij „spin”: „Er is nooit een akkoord geweest, van beide kanten niet, simpelweg omdat de eisen onverenigbaar zijn.”
Hamas wil een einde aan de oorlog, niet omdat het zo vredelievend is, maar omdat dit een overwinning zou zijn op Israël
„Israël wil volledige militaire, maar geen burgerlijke controle houden over Gaza, en de vrijheid om oorlog te voeren”, zegt Aronson. „Hamas wil een einde aan de oorlog, niet omdat het zo vredelievend is, maar omdat dit een overwinning zou zijn op Israël.”
Het beschuldigen van enkel Netanyahu is weinig behulpzaam, denkt Aronson. „Het wel of niet slagen van de onderhandelingen is uiteindelijk de collectieve verantwoordelijkheid van alle betrokken partijen.”
Mouin Rabbani, onderzoeker aan het Center for Conflict and Humanitarian Studies in Doha en redacteur van online tijdschrift Jadaliyya, zegt echter dat Hamas wel degelijk akkoord ging met het plan uit mei, en het nu door de VS en Israël de schuld krijgt van het weigeren van een voorstel met nieuwe Israëlische eisen. Het proces van de besprekingen wordt volgens hem bewust gerekt.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120887663-099317.jpg|https://images.nrc.nl/yo2XRQI0X7B6V3Meb7TLsj7I30M=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120887663-099317.jpg|https://images.nrc.nl/x5s7DPj2O2GORE2K5uz8mCz3Kvc=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120887663-099317.jpg)
Rabbani vergelijkt de besprekingen met het door de VS bemiddelde ‘vredesproces’ van de Oslo-akkoorden in de jaren negentig tussen Israël en de PLO, de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie. Dit eindeloze proces, zegt hij, werd gebruikt als een dekmantel voor het uitvoeren en een intensivering van Israëlisch beleid”, zoals de uitbreiding van nederzettingen, dat „haaks stond op de formele doelstellingen van Oslo”.
Blijvende militaire aanwezigheid
Een belangrijk element uit de laatste ronde onderhandelingen is dat Israël een blijvende militaire aanwezigheid wil in de Netzarim-corridor, een doorgang waarmee de Israël de Gazastrook in tweeën heeft verdeeld, en de grensovergang tussen Gaza en Egypte die Israël begin mei heeft overgenomen. Deze eis laat volgens Rabbani zien dat het „absoluut geen staakt-het-vuren van plan is”, wel een voortdurende bezetting en steeds verdere opsplitsing van Gaza.
Tijdens de onderhandelingen is Israëls campagne in de Gazastrook verder geïntensiveerd en de humanitaire situatie verder verslechterd, benadrukt Rabbani. „Net als tijdens Oslo, wordt ook nu gezegd dat als je maatregelen neemt om Israël verantwoordelijk te houden, het zal weglopen van de onderhandelingstafel. Zo wordt het ‘proces’ een excuus om niks te doen.”
Lees ook
Israël en Hezbollah blijven elkaar bestoken, maar houden zich in om een oorlog te voorkomen
Is de rol van de VS als leider van de besprekingen überhaupt serieus te nemen, als grootste bondgenoot van Israël die met militaire steun de oorlog in Gaza mede mogelijk maakt? De enige manier voor de VS om de oorlog te beëindigen, zegt Baskin, is om op te houden die aan te wakkeren met de levering van bommen aan Israël.
Maar ook als de VS het liefst een staakt-het-vuren zien om een verdere regionale uitbreiding van de oorlog te voorkomen, is het niet bereid om echte druk uit te oefenen op Israël, denkt Rabbani. De VS zijn volgens hem geen echte bemiddelaar, maar een partij in het conflict.
De VS als supermacht uitsluiten van het diplomatieke proces is echter niet realistisch. Wel zouden aanvullende partijen – Hezbollah, Iran, de VN, de EU – een rol kunnen krijgen. „Dit vraagstuk gaat niet alleen Israël en de Palestijnen aan. Het gaat ook om de internationale vrede en veiligheid.”
