Hij is een man, maar is hij mannelijk genoeg? Of misschien te mannelijk? Hij zegt wit te zijn, maar is hij wel werkelijk wit?
Vragen zoals die nooit gesteld worden over een witte, heteroseksuele man – of die president probeert te worden of niet – staan centraal in de campagne tegen Kamala Harris. Volgens Republikeinen ‘deugt’ haar etnische identiteit niet. Haar vrouwelijkheid is in twijfel getrokken omdat ze geen biologische kinderen heeft. Tegelijkertijd wordt ze, door andere vrouwen, ervan beschuldigd dat ze zichzelf „naar de top geneukt” heeft. Tegenstander Donald Trump noemt haar „nasty” (akelig).
Harris (59) is de dochter van een Jamaicaanse vader en een Indiase moeder die elkaar vonden in Californië. Dat maakt haar de eerste zwarte en de eerste Aziatisch-Amerikaanse vrouw die kandidaat staat in presidentsverkiezingen. Bij de twee voornaamste partijen is ze pas de tweede vrouw. De tweede Democratische, bovendien, die het opneemt tegen Trump.
Dat Harris in de eerste week dat ze zich presidentskandidaat mag noemen racistische en seksistische bagger over zich heen krijgt, is geen verrassing. Tel bij elkaar op wat er destijds over Barack Obama en Hillary Clinton werd geïnsinueerd en vermenigvuldig dat met de groei van online zeepkisten waar iedereen kan spuien.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/07/26172144/data118955378-624a31.jpg)
Ook onder haar voorstanders is Harris’ identiteit en het historische potentieel van haar succes onderwerp van gesprek en van fondsenwerving. Vaak wordt de vraag gesteld: zijn de Verenigde Staten ‘klaar’ voor een vrouw van kleur als president? Waarop het antwoord meestal luidt: ik wel, maar anderen niet. Veel minder vaak dan toen Clinton in 2016 de eerste vrouw op het stembiljet was, hoor je: wel klaar voor een vrouw, maar niet voor deze vrouw.
„Amerika is vooral heel erg klaar voor iemand die niet in de tachtig is”, zegt journalist Rebecca Traister, die een boek schreef over de mislukte campagnes van Hillary Clinton in 2008 en 2016, Big girls do’t cry. „In de huidige politiek is Harris met bijna zestig een piepkuiken. Ze brengt energie en enthousiasme, dat is nu het belangrijkste.”
In Harris’ heel jonge campagne speelt haar kleur en geslacht tot nu toe nauwelijks een rol. Nadat Biden opgaf , schaarde de Democratische Partij zich razendsnel achter Harris. Misschien omdat de huidige vicepresident uitdagen schofterig zou zijn en een cruciale kiezersgroep van zwarte vrouwen voor het hoofd zou stoten. Misschien omdat de verkiezingen al over enkele maanden zijn en de partij zich geen ruzie en onzekerheid kan permitteren.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/07/26172143/data118953588-7ec384.jpg)
„Als Biden eerder zijn pensioen had aangekondigd en we open voorverkiezingen hadden gehad, denk ik niet dat Harris de kandidaat was geworden”, zegt Elsie Scott, politicoloog aan Howard, de overwegend zwarte universiteit in Washington waar Harris studeerde. In een breed veld met gouverneurs had de vicepresident het, vreest Scott, afgelegd. „Nu is de keuze niet: wie is de meest verkiesbare Democraat? Maar heb je liever weer Donald Trump of liever Kamala Harris? Ze hoeft alleen hem maar te verslaan.”
Daarbij kan ze zich beter concentreren op onderwerpen die veel kiezers aanspreken. „Als ze erin slaagt abortus tot het verkiezingsthema te maken, wint ze vrouwen, witte vrouwen, voor zich zonder haar eigen geslacht telkens te benadrukken.”
Harris’ campagne heeft de slogan ‘vrijheid’. In al haar toespraken zegt ze: „We moeten vertrouwen dat vrouwen de juiste keuzes maken.” Dan valt er soms een stilte voor „… over hun eigen lichaam.” Impliciet: waarom niet over de rest?
Vertrouw vrouwen is maatschappelijk een stuk pregnanter geworden dan toen Clinton kandidaat was. Vlak na de verkiezing van Trump brak de #MeToo-beweging door. Twee jaar geleden schrapte het conservatieve Hooggerechtshof het landelijke recht op abortus, wat Democratische kiezers mobiliseerde. En er zijn veel meer relevante vrouwelijke politici dan acht jaar geleden. Bijna alle EU-landen (Nederland is zonder vrouw nog in gezelschap van Spanje en Tsjechië) hebben een vrouwelijke president of premier gehad. In de VS zijn er meer vrouwelijke gouverneurs, senatoren en afgevaardigden dan ooit tevoren.
Ook cultureel is het beeld van een vrouwelijke president alom aanwezig en wonderlijk van toepassing op Harris. De tekenfilmserie The Simpsons kende al in 2000 een aflevering waarin Lisa president wordt om de puinhoop van haar voorganger, Donald Trump, op te ruimen. Harris droeg bij haar inauguratie als vicepresident kleding die leek op die van Lisa. In Veep, de comedy met Julia Louis-Dreyfus, wordt de vrouwelijke vicepresident plotseling de kandidaat wanneer de president om persoonlijke redenen geen tweede termijn wil. Beide series worden nu gebruikt in diverse memes waarmee Harris vooral jonge kiezers bereikt.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/07/26172145/data118953597-92c3b5.jpg)
Een beeld van een vrouwelijke president hebben veel Amerikanen dus al. Een beeld van Harris zelf amper. „Ondanks dat ze vicepresident is, kennen veel Amerikanen haar niet of nauwelijks”, zegt Alice Eagly, emeritus-hoogleraar psychologie. Zij is gespecialiseerd in vrouwelijk leiderschap en de perceptie daarvan. „Clinton kwam, in een andere tijd, met zoveel meer bagage, als de vrouw van een president.” Aan Harris kleeft minder dat ze in een ver verleden een relatie had met de toenmalige burgemeester van San Francisco. Voor veel kiezers zal deze campagne de eerste keer zijn dat ze haar in actie zien. „Hoe zij zich presenteert, zal daarbij cruciaal zijn”, zegt Eagly. „Ze spreekt goed. Ze is aantrekkelijk. En ze heeft haar lach voor op Clinton en Trump.” Juist dat Harris een etnische mix is, kan haar helpen. „Het aantal mensen dat ze onmiddellijk afstoot, is klein.”
Shirley Chisholm
In 2020 was ras een veel groter thema dan het nu is. Ook in Harris’ campagne. Zij stelde zich toen ook kandidaat bij de Democraten, maar gaf op voor de voorverkiezingen begonnen. Destijds was ze erg bezig met het historische kandidatuur. Ze benadrukte niet haar vrouw-zijn – dat was zo kort na Clinton besmet – maar legde accent op het feit dat zij als meisje in haar jeugd had geleden onder segregatie.
Haar lanceringsspotje was een knipoog naar wegbereider Shirley Chisholm, de eerste zwarte vrouw in het Congres. Die deed in 1972 een vergeefse gooi naar de Democratische nominatie. Ze wist dat ze kansloos was, vertelde ze later, maar geloofde dat John F. Kennedy geen president had kunnen worden als niet veertig jaar eerder een andere katholieke man een poging had gewaagd. „Wat ik nu hoop, is dat anderen zich even capabel achten om zich verkiesbaar te stellen als rijke, knappe, witte mannen.” Op haar schouders staat Harris.
In 2020 was ras een veel groter thema dan het nu is. Ook in Harris’ campagne
Rond Harris speelde in 2020 de discussie of ze wel zwart genoeg was. Na de scheiding van haar ouders was zij opgevoed door haar Indiase moeder. Die was, zo schrijft Harris in haar autobiografie, „zich er altijd van bewust dat ze twee zwarte dochters opvoedde”. Meisjes wier identiteit gereduceerd werd tot Afro-Amerikaans. Hoewel ze dat, juist ook volgens zwarte Amerikanen, niet helemaal zijn.
Politicoloog Scott geeft aan dat er volgens veel Afro-Amerikanen hiërarchie zit in hoeverre migranten hen kunnen representeren. „Iemand uit Jamaica is een niveau lager dan iemand wiens familie in Amerika tot slaaf gemaakt was, maar een stap hoger dan iemand uit Afrika”, zegt ze, verwijzend naar Obama. Hij had een witte moeder en een Keniaanse vader, die geen familiegeschiedenis van slavernij en generatieslange discriminatie kenden.
Dat Harris een joodse man heeft, droeg bij aan haar impopulair in deze gemeenschap, zegt Scott. „En dan was ze ook nog aanklager die veel van onze mannen in de gevangenis had gestopt.” Al voor de moord op George Floyd stapte Harris toen uit de race. „Nu ze echt de kandidaat is, hoor ik geen man meer over haar identiteit of haar achtergrond. Ze steunen haar.” Haar carrière als officier van justitie kan deze ronde een pre zijn, in de zaak tegen de veroordeelde crimineel Trump.
Waar vier jaar geleden politiegeweld tegen zwarten een grote politieke rol speelde, is dat nu – naast de economie en immigratie – de aanslag op de rechten van vrouwen. Niet alleen hebben 21 staten abortus bijna totaal verboden, ook IVF en medische privacy staan in conservatieve staten onder druk. Daar kan Harris veel beter mee uit de voeten dan Biden.
Volgens schrijfster Traister is dat belangrijk. „Toen Hillary de kandidaat was moest elke vrouw zich exact met haar identificeren, of ze vonden haar niks.” Een hoger percentage vrouwen stemde in 2020 op Biden dan in 2016 op Clinton. „Als enige op het nationale toneel, kon ze niet aan ieders verwachtingen voldoen. Harris hoeft dat minder.”
Kattenvrouwtjes
Ook opgedoken opmerkingen van J.D. Vance, Trumps populistische running mate, uit 2022, lijken Harris te helpen. Vance noemde haar een van een groep „kinderloze kattenvrouwtjes” die volgens hem niet in de politiek thuishoren. Harris voedde mede de twee kinderen uit een eerder huwelijk van haar man op en kreeg bijval van zowel diens ex als de dochter. Vance heeft met zijn opmerkingen zowel stiefouders als vrouwen met katten boos gemaakt. En de vraag opgeroepen waarom kinderen baren bij de laatste 46 presidenten nooit een vereiste was.
De belangrijkste reden dat Scott, Eagly en Traister optimistisch zijn over de kansen van Harris, is dat een hele nieuwe generatie Amerikanen dit keer kan stemmen die in 2016 te jong was. „Jongeren denken veel opener over gender en identiteit.”
Maar wint Trump, dan geldt ook in 2024 nog de wetmatigheid dat als witte mannen falen dit slechts aan henzelf geweten wordt, terwijl als vrouwen en minderheden mislukken dat een hele groep verweten wordt. „Dat is wat ik vrees”, zegt Traister. „Harris kan om allerlei inhoudelijke of onzinnige redenen verliezen. Maar als dat gebeurt, zitten we weer vast aan de idiote misvatting dat dit land geen vrouw kán kiezen.”
