Je ziet het meteen, ’s ochtends in de collegezaal of bij de koffieautomaat: rode ogen verraden wie er flink is wezen stappen, laat heeft doorgewerkt of gewoon te weinig heeft geslapen. Maar wat is de link tussen rode ogen en vermoeidheid? En is er iets aan te doen, naast uitrusten?
We vragen het aan Siamak Nobacht, oogarts in het Radboudumc in Nijmegen. „Wat je ziet als iemand rode ogen heeft, zijn piepkleine bloedvaatjes die iets wijder zijn dan normaal”, legt hij uit. „Normaal zijn ze zo klein dat je ze met het blote oog nauwelijks ziet.”
Die bloedvaatjes liggen niet ín het oogwit, maar in het flinterdunne slijmvlies dat het oogwit bedekt, benadrukt Nobacht. „Dat vlies is fijnmazig doorbloed, net als bij andere vitale weefsels. Het oogwit zelf bestaat uit stevig, wit bindweefsel dat nauwelijks doorbloed is.”
Het oogwit, ook wel de harde oogrok genoemd, is trouwens maar een dun schilletje. Het is zo’n 0,3 tot 1 millimeter dik: het dikst aan de achterkant van het oog en het dunst aan de boven- en zijkanten, waar de zes oogspieren aanhechten. De vulling van de oogbol, het glasachtig lichaam, bestaat uit een doorzichtige gelei. Samen met de harde oogrok geeft die de oogbol zijn stevigheid.
„Het voorste deel van de oogrok is niet wit, maar doorzichtig. Dat is het hoornvlies”, zegt Nobacht. „Daar ligt geen doorbloed slijmvlies overheen, maar slechts een heel dun laagje cellen dat continu wordt vernieuwd.”
Ons traanvocht houdt zowel het slijmvlies als het hoornvlies voortdurend vochtig, om beschadiging te voorkomen. Stof, stuifmeel, zand, maar ook bacteriën, virussen en schimmels: alles wordt weggespoeld. „Zodra het oog te droog wordt, gaat er een seintje naar de hersenen en knipperen we automatisch. Zo wordt het oog steeds voorzien van een beschermend laagje traanvocht.”
In een gezond en rustig slijmvlies zijn de haarvaatjes onzichtbaar. Maar als het oogwit geïrriteerd of ontstoken raakt, verwijden die vaatjes zich en kleurt het oogwit rood. „Dat is een normale afweerreactie van het lichaam, net zoals bij een ontstoken of geïrriteerde huid”, zegt Nobacht. „Bij een rood oog kan de oorzaak een infectie, irritatie of allergische reactie zijn, hevige inspanning, maar soms ook vermoeidheid. Vermoeidheid gaat namelijk vaak gepaard met droge ogen.”
Dat komt doordat je soms onbewust minder knippert. „Bijvoorbeeld als je urenlang gefocust naar een computerscherm kijkt, of lang aan het dansen bent. En als je slaaptekort hebt, zijn je ogen simpelweg ook langer open. Daar drogen ze van uit. Je traanvochtproductie kan dat niet altijd bijhouden.”
Soms speelt er nog iets: door stress en vermoeidheid maakt je lichaam meer cortisol aan, een stresshormoon dat de bloedsomloop beïnvloedt. „De bloedvaten in je ogen kunnen zich daardoor verwijden en zichtbaarder worden.”
Is er iets aan te doen, los van eerder naar bed gaan? „Je kunt jezelf aanleren om bewust wat vaker te knipperen tijdens computerwerk of tijdens het uitgaan”, zegt Nobacht. „Maar dat is lastig: je denkt er niet steeds aan.”
Er bestaan ook oogdruppels die de bloedvaatjes laten samentrekken. „Die werken heel goed: je oog wordt meteen weer wit. Maar wij oogartsen raden die af. Als je zulke druppels vaak gebruikt, raakt het slijmvlies eraan gewend. Dan gaan de bloedvaatjes meteen weer wijd open zodra je stopt met die druppels.”
