Het conflict binnen de coalitie over asiel gaat vooral tussen de PVV en NSC, dat is het beeld dat in Den Haag al weken domineert. De PVV wil vasthouden aan het snel kunnen nemen van asielmaatregelen via het staatsnoodrecht, NSC heeft daar principiële en rechtsstatelijke bezwaren tegen. Om die reden voerde premier Dick Schoof deze week gesprekken met PVV-leider Geert Wilders en waarnemend NSC-fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven, om te kijken of een compromis tussen de twee partijen nog mogelijk is. Coalitiepartners VVD en BBB zijn formeel nog helemaal niet in de onderhandelingen betrokken, dat gebeurt mogelijk pas vrijdag als Schoof na de EU-top terugkeert in Den Haag.
Binnen de VVD leidt de asielkwestie tot discussie, hoewel die de afgelopen weken niet al te openlijk werd gevoerd. De rechtervleugel van de partij, verenigd in de groep Klassiek Liberaal, is warm voorstander van samenwerking met de PVV en pleit op zijn X-account al wekenlang voor het snel nemen van maatregelen via het noodrecht. „Afspraak is afspraak! De noodwet is afgesproken, doen dus!”, twitterde Klassiek Liberaal vorige week nog.
Bij VVD’er Leon van Noort, bestuurslid van Klassiek Liberaal, is er geen twijfel over: de problemen met de opvang van asielzoekers vormen een crisis die de inzet van het noodrecht rechtvaardigt. „De instroom blijft te hoog, het COA krijgt geen controle over Ter Apel, we hebben geen huizen voor statushouders. Zelfs niet meer voor onze eigen inwoners.”
Van Noort, afdelingsvoorzitter van de VVD in Barendrecht, is niet onder de indruk van argumenten van juristen en deskundigen dat de problemen in de asielketen geen crisis zijn, maar een gevolg van falend beleid. „Het klopt dat dit een structureel probleem en permanente crisis is geworden, maar dan snap ik juist heel goed dat je noodwetgeving wil inzetten. Ook veel andere Europese landen nemen nu ver gaande maatregelen, wat laat zien dat het crisis is.”
In het vorige kabinet schreef Yesilgöz, toen nog minister van Justitie en Veiligheid, samen met VVD-staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) nog aan de Tweede Kamer dat het staatsnoodrecht alleen bij „buitengewone omstandigheden” mag worden ingezet, zoals het uitbreken van oorlog of een pandemie, zoals de coronacrisis. In een Kamerbrief uit 2022 stelden Yesilgöz en Van der Burg dat van die buitengewone omstandigheden geen sprake is bij „problemen van structurele aard, zoals de knelpunten in de reguliere opvang van vreemdelingen”.
In een debat in datzelfde jaar over de inzet van het staatsnoodrecht voor de opvang van Oekraïners zei Ruben Brekelmans, toen Kamerlid en nu minister van Defensie, dat het noodrecht „een uiterst redmiddel” moest zijn en altijd „een duidelijke noodzaak en solide juridische onderbouwing” vereist.
Dat de VVD in het kabinet nu, op verzoek van PVV-leider Geert Wilders, wel is meegegaan met de route van het staatsnoodrecht baart oud-Kamerlid Pim van Strien zorgen. Van Strien is een van de initiatiefnemers van De Liberale VVD, een initiatief dat in september officieel werd gelanceerd uit zorgen over de samenwerking van de VVD met de PVV. In een recent verstuurde brief aan sympathisanten schrijft De Liberale VVD dat ze binnen de partij „de politieke koers van de VVD waar deze niet aan de liberale kernwaarden voldoet, aan de kaak wil stellen”.
Akkoord gaan met het noodrecht voor asielmaatregelen is precies zo’n kwestie, zegt Van Strien. „Een aantal kernwaarden van de democratische rechtsstaat komen hiermee onder druk te staan, daar zitten onze zorgen.” Van Strien vindt dat er sprake is van het misbruiken van het staatsnoodrecht en hekelt ook het feit dat het parlement niet vooraf, maar pas achteraf goedkeuring aan de maatregelen hoeft te geven. Hij pleit voor een gewoon wetgevingstraject, dat volgens hem ook snel kan worden doorlopen. „Kies voor de koninklijke route. Bij de avondklok destijds zag je ook dat het binnen een paar dagen door beide parlementen kon, met een deugdelijk proces en de democratische controle die daarbij hoort.”
‘Niks met liberalisme te maken’
Leon van Noort van Klassiek Liberaal vindt dat de discussie over hoe de asielmaatregelen genomen moeten worden „niks met het liberalisme te maken heeft”. Het noodrecht toepassen is juist heel liberaal, volgens Van Noort. „De asielcrisis beperkt de vrijheid van Nederlanders op de huizenmarkt, het kabinet neemt juist verantwoordelijkheid door problemen aan te pakken. Dat zijn hele liberale dingen.” De VVD’er ziet ook geen democratisch probleem. „De democratische spelregels worden gewoon toegepast, maar in een iets later stadium.”
Als de coalitie uiteindelijk toch kiest voor een gewone wet, vindt Klassiek Liberaal dat overigens prima. „Als het dan maar niet heel veel langer duurt”, zegt Van Noort, die het een voordeel noemt dat er dan waarschijnlijk meer steun is in de Eerste Kamer omdat de SGP wel een spoedwet, en waarschijnlijk niet het noodrecht, kan steunen. Pim van Strien heeft goede hoop dat VVD-leider Yesilgöz zich door haar „liberale kompas” laat leiden en alleen een oplossing via gewone wetgeving accepteert. „Wij zien ook de problemen rond asiel, maar we hebben echte oplossingen nodig in plaats van stoere taal.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123152866-f7ad8f.jpg|https://images.nrc.nl/hvd-kWGMgMy5Ukurmc3Lur92rCw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123152866-f7ad8f.jpg|https://images.nrc.nl/BcqdshdKDUqc7w_UkBOHAJ4FUAE=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123152866-f7ad8f.jpg)
