Alle initiatieven en aandacht voor vergroening bij het Rijk en de gemeenten ten spijt: het gemiddelde aantal vierkante meters groen per woonadres nam sinds 2019 met bijna een kwart af. Dat blijkt uit het maandag gepubliceerde trendonderzoek Tekort aan groen in Nederlandse steden van Natuur & Welzijn en architecten- en ingenieursadviesbureau Sweco.
1Wat is er aan de hand?
Meer dan de helft van de 32 grootste gemeenten is versteend. In de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht bedraagt het percentage van verstening zelfs 70 procent. Een buurt is versteend als die minder dan 75 vierkante meter groen per woonadres heeft en/of geen aangesloten groen gebied bevat van minstens 1 hectare. Fietspaden, overwegen, inritten, bestrating en parkeervakken worden aangemerkt als versteend. Bermen, bomen, houtwallen, water, onverharde paden, sportvelden en parken beschouwen de onderzoekers als niet-versteend.
Voor de biodiversiteit en ontspanning en welzijn van mensen is het van belang dat het groen niet is versnipperd. „Om te kunnen wandelen, picknicken of voetballen”, legt Natuur & Milieu-onderzoeker Wilma Berends uit.
„Dat betekent overigens niet dat geveltuintjes, stoeptegels lichten en daar plantjes planten, geen zin hebben.” De norm van 75 vierkante meter groen per woonadres is de ondergrens en afkomstig uit de Nota Ruimte (2004), een beleidsdocument over de toekomstige inrichting van Nederland. Het onderzoek kijkt dus niet naar het beschikbare groen per persoon.
„We weten precies hoeveel woningen er zijn”, zegt Berends. „Maar hoeveel mensen daar wonen, verandert steeds. Er worden baby’s geboren, mensen gaan dood of verhuizen.”
Lees ook
Steden willen meer groen én meer woningen. Hoe gaan ze dat oplossen?
2Waarom is de hoeveelheid groen afgenomen?
Er bestaan geen harde normen, criteria of verplichtingen voor groen in de stad. Volgens Tekort aan groen in Nederlandse steden melden 22 grote gemeenten onvoldoende financiële middelen te hebben om vergroening te verwezenlijken, terwijl het aantal inwoners per gemeente groeit. Er kwamen tussen 2019 en 2024 234.000 woningen bij. Maar het groen groeide niet mee met het aantal woningen. Berends: „Dat zie ik in mijn eigen woonplaats Utrecht. In het Singelpark, dat een paar jaar geleden is aangelegd, is het heel druk. Op zondagmiddag loop je daar echt in de file en dat wordt steeds erger. Dan genieten er minder mensen van.”
Daarbij blijkt uit het onderzoek dat de oppervlakte van het openbare groen afnam en de openbare ruimte in het algemeen is gekrompen. Er ontstaat namelijk steeds meer private ruimte. Hoewel vergroening vaak onderdeel is van nieuwbouwplannen of herinrichting, komt daar nog weinig van terecht. Uit een rapport van de Rekenkamer Utrecht van juni dit jaar blijkt dat naast financiële tekorten en onzekerheden ook sprake is van een capaciteitstekort.
3Hoe is verstening onderzocht?
De buurten zijn onderzocht op basis van luchtfoto’s en de Basisregistratie Grootschalige Topografie. Hiervoor gebruikten de onderzoekers de buurtgrenzen zoals gedefinieerd door het Centraal Bureau voor de Statistiek. Per buurt berekenden ze het aantal vierkante meters openbaar groen per woonadres en vergeleken dit met het minimum van 75 vierkante meter. Het openbaar groen wordt bepaald aan de hand van het oppervlak van de buurt (openbare ruimte; dit is exclusief gebouwen, (dak)tuinen, gevelgroen of andere private ruimte), het aantal vierkante meter dat niet is versteend en het aantal woningen in die buurt. Als een park direct grenst aan de onderzochte buurt, maar op de kaart in een andere buurt valt, is deze wel als ‘groen’ meegenomen in de onderzochte buurt.
Het rapport kijkt naar de openbare ruimte in de bebouwde kom. Door deze afbakening vallen tuinen, andere private ruimtes als gebouwen en ook het buitengebied buiten dit onderzoek.
4Is verstening kwalijk?
Door klimaatverandering wordt het warmer en komen hittegolven vaker en langduriger voor. Bebouwing en bestrating houden veel warmte vast. Op warme dagen kan het in de stad wel 8 graden Celsius warmer worden dan daarbuiten. Dat kan verregaande gevolgen hebben: hitte door klimaatverandering veroorzaakt bijna 250 extra sterfgevallen per jaar, aldus het RIVM. „Het verkoelende effect van planten is niet alleen goed voor de biodiversiteit, maar kan ook airco’s uitsparen”, zegt Berends. Oftewel: ja, verstening is kwalijk.
Daarbij: „Als je buurt erg versteend is, kan het water niet weg als het hard regent”, vertelt Berends. Dat zorgt voor wateroverlast. „Verder nodigt groen uit tot naar buiten gaan, een rondje lopen, beweging, buitenspelen. Dat is gezond”, zegt Berends. „Maar uit onderzoek blijkt dat zelfs het uitzicht op groen al leidt tot minder stress en meer ontspanning.”
Tekort aan groen verschijnt vlak voor de woontop van minister Mona Keijzer (BBB) van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening op woensdag. Keijzer wil dan met verscheidene partijen gezamenlijke afspraken maken over de woningbouw. „De minister zegt tot nu toe in de Kamer dat ze vergroening belangrijk vindt, maar daarin geen rol voor zichzelf ziet. De woontop is een uitgelezen kans om die vergroening gelijk te laten lopen met de woningbouw. Al was het alleen voor de nieuwbouw.”
Lees ook
Boerenland vergroenen? Ho, ho, dat gaat zomaar niet
