Het Nederlandse ASML krijgt te maken met strengere exportregels voor lithografiesystemen die de chipmachinemaker aan Chinese klanten levert. Dinsdag maakte het Bureau of Industry and Security, onderdeel van het Amerikaanse handelsministerie, extra maatregelen bekend om de technologische opmars van China af te remmen. Chipmakers als Intel en Nvidia mogen hun meest geavanceerde producten niet meer leveren aan tientallen landen, buiten China. Zo willen de VS voorkomen dat Chinese ondernemingen via een omweg toch aan snelle processors komen.
Ook de bedrijven die het gereedschap leveren om chips te produceren, zoals ASML, zullen de nieuwe beperkingen voelen. In een eerste reactie stelt het Veldhovense bedrijf (42.000 medewerkers, jaaromzet 21 miljard euro) dat het tijd nodig heeft om de exacte impact te beoordelen. ASML gaat er vooralsnog van uit dat de restricties gelden voor een beperkt aantal chipfabrieken in China die geavanceerde chips maken. In een verklaring stelt het bedrijf dat de apparatuur die niet naar China mag, aan andere landen verkocht zal worden omdat de wereldwijde vraag naar chips alleen maar toeneemt. De maatregelen raken de totale omzet van het bedrijf dus niet.
Strenger dan Nederland
ASML is marktleider in lithografiemachines, de apparaten die met een straal licht chippatronen projecteren op een silicium schijf. Hoe dunner de lijntjes zijn in dit patroon, des te meer transistors er op een chip passen en des te meer rekenkracht er voorhanden is. EUV-machines, de meest geavanceerde lithografiesystemen die met extreem ultraviolet licht projecteren, mochten al langer niet naar China.
Voor de categorie daaronder, machines die met diep ultraviolet licht werken, voerde de Nederlandse overheid in september beperkingen in, na langdurige onderhandelingen met de Amerikanen. Chips zijn opgebouwd uit tientallen laagjes; de ASML-systemen die het meest accuraat zijn in het op elkaar stapelen van die lagen, mogen niet meer naar China.
Het lijkt erop dat de Amerikaanse regels nog strenger zullen uitpakken. Een uitgebreid document van 141 pagina’s beschrijft de apparatuur die volgens de VS niet meer aan Chinese chipfabrikanten verkocht mag worden. Het is een aanvulling om, in Amerikaanse bewoording, „de gaten te dichten” in de regelgeving die begin dit jaar al vastgesteld werd in overleg met Nederland en Japan. Dat zijn de twee landen die lithografiemachines produceren, met ASML als bijna-monopolist.
De VS zijn bang dat China krachtige kunstmatige intelligentie ontwikkelt voor militaire doeleinden, of zal inzetten om minderheden te onderdrukken door middel van surveillancetechnologie. Het doel is de Chinese chipfabrieken op vijf tot tien jaar achterstand te houden. Daarnaast wil Amerika zelf graag een groter aandeel hebben in de productie van geavanceerde halfgeleiders. Die komen nu hoofdzakelijk uit Taiwan en Zuid-Korea.
De Amerikaanse handelsminister Gina Raimondo stelt in een gesprek met persbureau Reuters dat het niet de bedoeling is dat de maatregelen China economisch raken. De Chinese chipfabrieken concentreren zich noodgedwongen op meer ‘volwassen’ chips waarvoor het geen geavanceerde productiemiddelen hoeft te importeren. De vraag naar zulke chips is groot, want die zijn onmisbaar voor gangbare elektronica, de energietransitie en elektrische auto’s.
Rigoureus
De VS voerden in oktober 2022 al een pakket van strenge maatregelen in en breiden die nu uit door de zogeheten ‘de-minimisregel’ aan te scherpen. Die heeft betrekking op het percentage Amerikaanse technologie in een chipmachine: als dat lager is dan 25 procent gelden de Amerikaanse exportregels niet. Maar de VS leggen de lat nu extreem laag en verlagen de de-minimisnorm rigoureus naar 0 procent. Zo reikt de extraterritoriale macht van Washington tot in Veldhoven, zonder dat Nederland of de EU daar iets aan kan doen.
Want hoewel ASML een Europees bedrijf is en de machines vrijwel volledig uit Europese onderdelen bestaan, zijn er toch ingrediënten nodig die nog uit de VS komen. ASML heeft meerdere Amerikaanse vestigingen, waaronder in Connecticut en Californië, die benodigdheden voor de lithografiesystemen leveren.
Maar de lithografiemachine is niet de enige bepalende factor in een chipfabriek. Met extra trucs kun je toch nog fijnmaziger chips produceren. Inmiddels kan de Chinese chipfabrikant SMIC voor techreus Huawei processors maken met een nauwkeurigheid van 7 nanometer (een nanometer is een miljoenste millimeter). Daarvoor is echter wel geavanceerde apparatuur nodig die de andere processtappen in de chipfabriek voor hun rekening nemen. Ook zulke machines, zoals die van het Nederlandse bedrijf ASM International, proberen de Amerikanen te blokkeren.
China doet er alles aan om zelfstandig chipmachines te ontwikkelen. Naarmate de westerse toevoer verder wordt afgesneden, moeten zij wel overstappen op ‘lokale’ apparatuur. Voor geavanceerde lithografiemachines heeft China echter nog geen goed alternatief voorhanden en blijft het dus afhankelijk van met name ASML.
In het tweede kwartaal van 2023 kwam 25 procent van de ASML-omzet uit China. Dat aandeel zal op termijn afnemen, verwacht de multinational. ASML maakt woensdag de resultaten van het derde kwartaal bekend. De grote chipfabrikanten hebben hun bestellingen in Veldhoven tijdelijk gepauzeerd vanwege een dip in de vraag naar chips. De verwachting is dat de markt in 2024 weer aantrekt.
