Voorkom dat vluchtelingen gevaarlijke oversteek maken

Migratie Er ís al een afspraak met Rwanda over de tijdelijke opvang van asielzoekers. Benut die beter, betoogt Francesco Mascini.



Foto ALESSANDRO SERRANO/AFP

Recentelijk werd Europa weer opgeschrikt door de verdrinkingsdood van tientallen vluchtelingen voor de kust van de Italiaanse regio Calabrië. Eens te meer bleek dat asielzoekers bereid zijn om enorme risico’s te nemen om Europa te bereiken. Politici reageerden onthutst en legden de verantwoordelijkheid voor deze tragedie bij mensensmokkelaars. Maar hoe voorkom je dat asielzoekers de gevaarlijke oversteek van de Middellandse Zee maken, zonder ze het recht op een asielaanvraag te ontzeggen?

Onlangs nam een meerderheid in de Tweede Kamer een motie aan waarin het kabinet opgeroepen wordt te onderzoeken of asielzoekers die al in Nederland zijn naar een veilig derde land buiten Europa gestuurd kunnen worden om daar de asielprocedure af te ronden. Bijvoorbeeld naar Rwanda.

Weinig mensen weten dat er al lang een afspraak is met Rwanda over de (tijdelijke) opvang van asielzoekers. Alleen gaat het hier om asielzoekers die nog niet in Europa zijn, maar die zich in Libië bevonden. Europese landen, en ook Nederland, maken echter maar mondjesmaat gebruik van de mogelijkheid om de asielprocedure in Rwanda (en Niger) af te ronden en van daaruit asielzoekers die een status hebben gekregen te hervestigen.

Geschokt

In 2018 bracht toenmalig minister voor Ontwikkelingssamenwerking, Sigrid Kaag, een bezoek aan een detentiecentrum in Libië. Ze was geschokt door de omstandigheden waarin vluchtelingen door milities werden vastgehouden en riep de Libische regering op alle detentiecentra te sluiten. Weliswaar zijn er sinds die tijd een groot aantal centra gesloten, maar nog steeds worden er volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR 3.500 vluchtelingen vastgehouden. Wat zich daar afspeelt, onttrekt zich voor een groot deel aan het oog van internationale hulporganisaties, maar gruwelverhalen van vluchtelingen over marteling, verkrachting en afpersing zijn talrijk.


Lees ook: Waarom vluchtelingen toch in bootjes blijven stappen

Ondanks het feit dat de Libische regering weinig macht heeft en milities er de dienst uitmaken, ook waar het mensensmokkel betreft, heeft de Italiaanse regering afspraken gemaakt met de Libische kustwacht om het vertrek van vluchtelingenboten uit Libië naar Italië zoveel mogelijk te voorkomen. De EU financiert het project ‘Support to Integrated Border and Migration Management in Libya’ en levert patrouilleboten aan de Libische kustwacht.

Bureaucratische procedures

Afgelopen jaar werden 23.000 vluchtelingen en migranten door de Libische kustwacht onderschept/gered. Deze mensen worden afgezet op ontschepingspunten in Libië, waar UNHCR en de Internationale Organisatie van Migratie (IOM) eerste opvang regelen en medische zorg verlenen. Een deel wordt overgebracht naar detentiecentra, maar van veel vluchtelingen en migranten ontbreekt elk spoor. Toch zijn UNHCR en IOM met steun van de Nederlandse regering en de EU erin geslaagd om ook afgelopen jaar duizenden migranten en vluchtelingen uit Libië in veiligheid te brengen.

Het grootste probleem zijn de bureaucratische procedures in Europese landen

In Rwanda, en Niger, zijn zogenaamde Emergency Transfer Mechanisms opgezet. Dat zijn opvanglocaties waar vluchtelingen tijdelijk worden ondergebracht en waar hun asielprocedure kan worden afgerond. UNHCR heeft 42.000 vluchtelingen en asielzoekers geregistreerd in Libië en een klein deel daarvan voorgedragen voor asiel in een EU-land. Afgelopen jaar zijn er 1.375 asielzoekers overgebracht naar Niger, Rwanda en Italië.

Op de omstandigheden in de opvanglocaties in Niger en Rwanda valt weinig aan te merken. Het grootste probleem zijn de bureaucratische procedures in Europese landen, waardoor vluchtelingen soms jarenlang in een opvanglocatie verblijven in afwachting van hun nieuwe vaderland. Terwijl het eigenlijk alleen maar gaat om formaliteiten, omdat de asielzoekers gescreend en voorgedragen zijn door UNHCR.

Meer vluchtelingen opnemen

Er valt veel voor te zeggen om juist meer gebruik te maken van de mogelijkheid die de Rwandese (en Nigerese) regering biedt voor de tijdelijke opvang en hervestiging van asielzoekers. Veel asielzoekers zouden uit hun precaire situatie in Libië kunnen worden verlost, en wellicht niet overwegen om de gevaarlijke oversteek naar Italië te maken, als Europese landen bereid zouden zijn om op deze wijze meer vluchtelingen op te nemen. Als de bewaking van Europese grenzen deels wordt uitbesteed aan de Libische kustwacht, dan heeft Europa de verantwoordelijkheid om de mogelijkheid die er is om asielaanvragen af te handelen in Rwanda zo goed mogelijk te benutten. De samenwerking met Rwanda en Niger moet daarom op dit gebied worden uitgebreid.