Voor Turken is het steeds lastiger om EU-visa te krijgen. Ze verdenken Europa van een politiek motief: ‘Het is gepland en opzettelijk’

‘Ik ben zo verdrietig en boos”, twitterde Selin Tunç. De Turkse softwareontwikkelaar was uitgenodigd voor het Google I/O-evenement dat op 20 juni in Amsterdam plaatsvond. Ze had op 25 april een visum voor Nederland aangevraagd. Maar op 7 juni kreeg ze te horen dat haar aanvraag was afgewezen, zonder opgaaf van reden. „Sinds ik het hoorde, zijn mijn ogen gezwollen van het huilen”, schreef ze. „Ze zeggen dat je binnen vier weken in beroep kunt gaan, maar ik kan het evenement wel vergeten. Om nog maar te zwijgen over het verlies van vliegtickets en hotelreserveringen.”

De kosten van een Schengenvisum zijn niet mals. Je betaalt 80 euro aan de ambassade van het land waar je heen wil. En nog eens 31 euro aan VSF Global, een bedrijf dat de meeste Europese landen in de arm hebben genomen om de eerste schifting te doen van de miljoenen aanvragen die jaarlijks binnenkomen. Dan zijn er nog de kosten om de documenten voor de aanvraag te laten legaliseren door een notaris. En de vliegtickets die je moet laten zien. Je bent zo een paar honderd euro verder. Maar in het geval van een afwijzing worden die kosten niet terugbetaald door de ambassade en VSF Global.

Tunç wendde zich tot Twitter om haar woede te uiten. Ze bestookte het Nederlandse consulaat in Istanbul en VSF Global met mails en telefoontjes. Zonder resultaat. Van elke stap in het proces hield Tunç haar Twittervolgers op de hoogte, en haar tweets werden tienduizenden keren geliked en geretweet. Dit moet VSF Global ook hebben gezien, want enkele dagen later nam het bedrijf contact op met Tunç. Of ze de identiteitspapieren van haar man, een Europees staatsburger, opnieuw kon indienen. „Is dit document niet al doorgestuurd naar het consulaat?”, vroeg ze verbolgen.

Aantal afwijzingen stijgt

Tunç is niet de enige Turk die problemen ondervindt bij het aanvragen van een Schengenvisum. In de Turkse pers en op sociale media wemelt het van de verhalen over afgewezen visumaanvragen, ook van beroemde Turken. „Wat kan ik zeggen, het is schandalig”, twitterde de zanger Volkan Konak eind mei. Hij vroeg twee keer een visum aan voor Duitsland, en kreeg telkens een afwijzing, waardoor hij zijn concert moest afzeggen. De actrice Sumru Yavrucuk annuleerde een optreden op het Turkse theaterfestival in Frankfurt omdat enkele leden van haar toneelgezelschap geen visum konden krijgen.

Het percentage afgewezen visumaanvragen is door de jaren heen bovendien flink gestegen. Volgens de website schengenvisainfo.com werd 15 procent van de 778.000 aanvragen in 2022 afgewezen. De cijfers van 2020 en 2021 zijn geen goede vergelijking omdat er reisbeperkingen golden vanwege de pandemie. Maar in 2019 werd zo’n 10 procent van de 906.000 aanvragen afgewezen, het jaar daarvoor 9 procent, 7 procent in 2017, in 2016 5 procent en 4 procent in 2015. Turken hebben de afgelopen vijf jaar in totaal zo’n 26 miljoen euro betaald voor visumaanvragen die niet werden gehonoreerd.

Politiek spel

De Turkse regering vermoedt dat politieke redenen een rol spelen bij het grote aantal afwijzingen en de lange wachttijden. Tijdens gesprekken met Europese diplomaten stellen Turkse functionarissen dit onderwerp steevast aan de orde. President Erdogan spreekt zelfs van „politieke chantage”, waarmee de Europese Unie Turkije zou willen dwingen om zijn beleid aan te passen. „Het is gepland en opzettelijk”, zei toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Mevlüt Çavusoglu vorig jaar. De redenen die EU-landen geven voor de vele afwijzingen en lange wachttijden vond hij „onrealistisch”.

Nederland en andere EU-landen erkennen de problemen, maar ontkennen dat politieke motieven daarbij een rol spelen. Ze wijzen naar de sterke toename van het aantal visumaanvragen en het grote personeelstekort sinds de pandemie. In de eerste helft van dit jaar kreeg Nederland twee keer zoveel aanvragen binnen als in dezelfde periode vorig jaar. De verwachting is dat het totaal dit jaar op zo’n 90.000 uitkomt, meer dan in het piekjaar 2019. Het is nog te vroeg om te zeggen of de afgelopen verkiezingen daarbij een rol spelen. Veel hoogopgeleide Turkse jongeren willen naar het Westen vertrekken na de herverkiezing van Erdogan.

Asielaanvragen

Sinds vorig jaar zien Europese landen wel een sterke toename van het aantal asielaanvragen van Turken. Zij zijn inmiddels de tweede grootste groep asielzoekers na de Syriërs. „De autoriteiten die visumaanvragen behandelen, houden hier rekening mee bij hun beoordeling”, zei Nikolaus Meyer-Landrut, hoofd van de Europese delegatie in Turkije, enkele weken geleden tegen de krant Sözcü. „We zien dat er economische problemen zijn. De kans dat mensen met een visum asiel aanvragen, is sterk gestegen. Vorig jaar vroegen voor het eerst Erasmusstudenten asiel aan nadat hun verblijf was afgelopen.”

Kerem Gülay, professor internationaal recht aan de Koç Universiteit in Istanbul, heeft veel problemen gehad bij het aanvragen van visa voor zichzelf en zijn studenten. Ze doen mee aan internationale pleitwedstrijden, en waren uitgenodigd voor de Telders International Law Moot van de Universiteit Leiden van 15 tot 17 juni.

De kans dat mensen met een visum asiel aanvragen, is sterk gestegen

Nikolaus Meyer-Landrut hoofd van de Europese delegatie in Turkije

Het voelde als een thuiswedstrijd voor Gülay, die tien jaar geleden zelf rechten studeerde in Leiden. Omdat hij niet maanden kon wachten op een visumafspraak bij VSF Global, benaderde hij de Nederlandse consul in Istanbul, die zeer behulpzaam was bij het maken van een tijdige afspraak.

„We overhandigden alle benodigde documenten, inclusief een financiële ondersteuningsbrief van Koç Universiteit, waarin stond dat al onze kosten gedekt zouden worden door de universiteit”, vertelt Gülay. „Desondanks stuurde VSF Global ons een e-mail dat het onduidelijk was of iedereen zou kunnen betalen voor zijn dagelijks eten. Het klonk als een excuus. Daarop moesten de studenten allemaal de financiële gegevens van hun ouders opsturen. Een van de studenten komt uit een arm gezin en kon alleen studeren dankzij een studiebeurs. Dus hij kon niets laten zien. Maar uiteindelijk kreeg iedereen wel een visum.”

Lees ook: Gooit Erdogan het economische roer om na zijn verkiezingszege?

Het probleem was echter dat ze single entry visa kregen die slechts vijftien dagen geldig zijn. Gülay had om multiple entry en een langere geldigheid gevraagd. Want een maand na Telders moest hij met zijn studenten in Duitsland zijn voor twee pleitwedstrijden. Maar de Duitse consul was niet zo behulpzaam geweest als de Nederlandse, waardoor hij geen Duitse visa had kunnen krijgen. Hij hoopte met de Nederlandse visa naar Duitsland te kunnen reizen. „Het is absurd”, zegt hij. „Ik heb nota bene lesgegeven aan een Nederlandse universiteit. Desondanks kregen we slechts een visum voor vijftien dagen. Ik vond het zeer teleurstellend.”

Softwareontwikkelaar Selin Tunç had uiteindelijk meer geluk. Haar schreeuw om hulp op Twitter sorteerde effect. Nadat ze het identiteitsbewijs van haar man nogmaals had opgestuurd naar VSF Global, nam het Nederlandse consulaat contact met haar op. Er zou sprake zijn geweest van een technisch probleem. „Tijdens het telefoongesprek dat ik vanmorgen voerde, hoorde ik dat het EU-identiteitsbewijs van mijn man, dat ik tijdens de aanvraag had ingediend, nooit was gedigitaliseerd”, twitterde Tunç. Op de valreep kreeg ze een week voor vertrek toch nog een visum, waardoor ze alsnog het evenement van Google kon bijwonen. Ze bedankte haar Twittervolgers voor hun steun. „Ik kan wel huilen van geluk.” Woensdag postte ze een foto van de eerste presentatie op het evenement in Amsterdam met het bijschrift: „Het is enorm druk en ik ben blij om hier te zijn.”