N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2021/09/jensen-stine-4-700-transparant.png)
Het enfant terrible van Denemarken is terug. Lars von Trier, de Houellebecq van het hoge Noorden, lanceerde deze week in Nederland een nieuw seizoen van zijn culthit Riget (The Kingdom). In 1994 en 1997 waren de eerste twee seizoenen te zien. Ik was toen student en had nooit zoiets raars gezien. Absurd, grensoverschrijdend, bijzonder grappig, zwartgallig, ijdel, goddeloos, abject, alles tegelijkertijd. Wat bleef hangen: de dronken Zweedse arts op het dak van Rigshospitalet in Kopenhagen, schreeuwend: Danskjävlar! (Deense duivels); de twee afwassers in de kelder met het syndroom van Down die de situatie in het ziekenhuis becommentariëren; uiteraard de wufte Von Trier zelf, die als regisseur elk deel afsloot met een rede over het goede en het kwade.
Kort samengevat: het nieuwe seizoen, Riget: Exodus, heb ik in een dag gebinged. De fine fleur van de Deense filmwereld is opgetrommeld, van Lars Mikkelsen tot Nikolaj Lie Kaas. Alles voelt vertrouwd, iedereen is compleet gestoord. De Zweedse arts Helmer is terug en wil per direct de ‘henificatie’ (het Zweedse onzijdig) invoeren voor alle patiënten. Protest, want wat te doen met patiënt Hansen (‘zijn zoon’) die twee keer ‘hij’ in zijn naam heeft? Al snel heeft Helmer een #MeToo-aanklacht aan zijn broek, hoewel hij keurig voor de aanraking een contractje per email voor consent de deur uit doet. Gelukkig is er een clandestiene SA-groep (Swedish Anonymous) in het ziekenhuis, waar getergde Zweden elkaar kunnen treffen: ‘Hoi ik ben Kalle, ik ben Zweeds’.
SA?! Ach, de verwijzing naar de paramilitaire nazi-organisatie zal Von Trier niet zijn ontgaan, het typeert de regisseur die baldadig het ‘von’ tussen zijn naam plakte omdat hij nu eenmaal van een opstootje houdt. Intussen zwerft de spirituele Karen Svensson (lang leve Bodil Jørgensen!) in het ondergrondse. Ze heeft seizoen 1 en 2 van Riget gezien en wil graag een hartig woordje met enkele personages spreken. De nachtportier: „Die verdomde Lars von Trier heeft met zijn serie het hele ziekenhuis over hoop gehaald!” Toeristen uit Azië lopen intussen met hun camera’s het ziekenhuis plat om personages te fotograferen.
Hoe komt Von Trier in deze tijden van cancelcultuur weg met deze doldrieste parade van stereotypen? Eerste antwoord: door de absurdistische superieure stijl. Tweede antwoord: niet, en het kan hem geen barst schelen, zegt hij in de serie. Cancel hem maar: „Ik heb geen ander excuus voor alle beledigingen dan dat ik Lars von Trier ben.”
Is er nog iets serieus aan dit hele Von Trier-circus? Toch wel. Want de afwassers in de kelder zijn weer van de partij, dit keer vertolkt door een dwerg en een computer met een vrouwenstem. Het is een cliché: zij die mentaal en fysiek afwijken van de norm (zoals mensen met down) zijn de beste waarheidssprekers. Von Trier is er dol op en steekt er de draak mee.
In mijn favoriete Von Trier-film, Idioterne (The Idiots, 1998), doet een groep gezonde mensen alsof ze idioot zijn. Ze morsen met hun eten, gedragen zich niet ‘normaal’. De film was, behalve idioot, grappig en grensoverschrijdend, ook een stevige kritiek op het saaie, benauwende Deense conformisme waar Von Trier zo’n hekel aan heeft. The Idiots was goed getimed: er speelde een discussie over verplicht prenataal testen op het downsyndroom.
Denemarken paste in de jaren erna als een van de eerste landen ter wereld de zogenaamde NIPT-test toe, die down kan uitsluiten. Het leidde tot veel ophef omdat bijna alle Deense vrouwen er gebruik van maakten. Denemarken zou een samenleving zonder down worden, een samenleving gezuiverd van mentaal gehandicapte ‘anderen’, van ‘idioten’. In Nederland is de NIPT onlangs pas, per 1 april (geen grap) van dit jaar, gratis voor alle zwangeren. De toch al overactieve conservatieve rechterflank zal de clichématige positieve beeldvorming rondom down en het argument van inclusiviteit ongetwijfeld gaan uitbuiten om de zoveelste nare, agressieve anti-abortus lobby (‘pro-life’) te voeren.
Als Von Trier ons een spiegel voorhoudt, dan is het deze: de échte idioten, dat zijn wijzelf, daar helpt geen NIPT tegen. Heeft hij verder nog een wijze boodschap? Dit keer komt hij niet in beeld, hij is te ijdel, zegt hij. Onlangs werd bekend dat Von Trier parkinson heeft, zijn stemt bibbert als hij ons vanachter een gordijn de les leest. Zijn laatste woorden: „Ik voorspel dat alles goddank tot een einde zal komen.” Hij laat daarbij in het midden of hij het over de ondergang van de mens heeft door klimaatverandering, de serie Riget of over hemzelf.
Stine Jensen is filosoof en schrijver. Ze schrijft om de week een column op deze plek.
