Het zeer ziekmakende vogelgriepvirus dat sinds eind maart rondgaat onder melkvee in de Verenigde Staten, blijkt te kunnen binden aan receptoren in de bovenste luchtwegen van mensen. Hiermee is het risico op een pandemisch menselijk virus weer een stapje dichterbij. Tot nu toe geven mensen het virus niet onderling door. Een lichtpuntje: uit een proef met fretten blijkt dat de overdracht van het virus via ademdruppels nog niet zo makkelijk gaat.
Tot 3 juli registreerde het Amerikaanse ministerie van landbouw 140 geïnfecteerde veestapels in twaalf Amerikaanse staten. Tot nu toe is van vier boerderijmedewerkers is bekend dat ze geïnfecteerd waren met dit koeiengriepvirus. Zij hadden alleen last van ontstoken oogslijmvlies, één van hen had ademhalingsklachten. In Europa is het virus nog niet bij melkvee aangetroffen.
Over de variant van het H5N1 vogelgriepvirus in melkkoeien is nog veel onbekend. In een nieuwe studie, maandag gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature, onderzochten Amerikaanse en Japanse wetenschappers dit virus uit de melk van een geïnfecteerde koe uit New Mexico. Ze testten hoe ziekmakend het is, hoe het zich verspreidt en hoe makkelijk het wordt doorgegeven onder muizen en fretten.
Risico op een pandemisch menselijk virus is nu weer een stapje dichterbij
Het vogelgriepvirus H5N1 infecteert bij vogels cellen in het maagdarmkanaal via zogeheten siaalzuurreceptoren. In die cellen vermenigvuldigt het virus zich en maakt vervolgens de vogels ziek. Maar het koeien-H5N1 virus bindt zich daarnaast óók aan een ander type siaalzuurreceptoren, in de hoge luchtwegen van mensen, ontdekten de onderzoekers. Dat is een compleet nieuwe eigenschap: geen van de oudere H5N1-virussen kan binden aan zowel vogel- als mensen-receptoren.
Heel onrustbarend, vindt viroloog Thijs Kuiken van het ErasmusMC in Rotterdam: „Dit is de eerste keer dat ik informatie zie die aantoont dat het bindingspatroon van het vogelgriepvirus zich mogelijk aanpast in de richting van de mens.”
Koeienuiers
De grote vrees van wetenschappers is dat het virus uiteindelijk zó muteert dat het ook tussen mensen makkelijk kan worden doorgegeven. Zo’n gevaarlijke variant zou in koeienuiers kunnen ontstaan, zegt Kuiken. „Op de melkkliercellen in koeienuiers zitten zowel receptoren voor vogelgriep als voor menselijke griepvirussen. Nu het vogelgriepvirus zich vermeerdert in koeienuiers, ontstaan mogelijk varianten die mensen kunnen infecteren. Zeker omdat die virussen tussen koeien onderling ook nog eens vlot worden doorgegeven, via de melkinstallaties.”
Mensen geven elkaar griepvirussen meestal via de luchtwegen door. Daarom testten de onderzoekers hoe efficiënt het koeien-H5N1-virus dit kan, bij fretten. Dat is een goede maat voor de overdracht tussen mensen.
Een geïnfecteerde fret kon via ademdruppeltjes via de lucht andere fretten besmetten, maar dat ging niet gemakkelijk: slechts één van de vier blootgestelde fretten bleek achteraf antistoffen te hebben tegen het virus en dus geïnfecteerd te zijn. Dat komt overeen met een soortgelijke proef van de US CDC, waarbij slechts een van de drie blootgestelde fretten via ademdruppeltjes geïnfecteerd raakte, met virus van een geïnfecteerde boerderijmedewerker uit Texas.
„Dat is op zich nog goed nieuws”, zegt Kuiken. „Dit virus gaat nog niet zo gemakkelijk over als het pandemisch influenza virus H1N1 dat in 2009 de wereld rondging. Dit koeienvirus is dus nog niet helemaal aangepast aan efficiënte transmissie tussen zoogdieren.”
Niet goed gemonitord
Kuiken maakt zich grote zorgen over het feit dat het virus zich nog steeds uitbreidt onder vee in de VS. „Of het virus van koeien naar mensen overgaat wordt niet goed gemonitord. Dat kan eenvoudig, er is een sneltest voor influenza A waarmee je dit virus ook oppikt.”
Dat de vier personen die tot nu toe besmet zijn slecht milde ziekteverschijnselen hadden stelt Kuiken niet gerust. „Juist niet. Als ziekteverschijnselen overwegend meevallen betekent dit dat het virus zich makkelijk ongemerkt kan verspreiden. Dat maakt het risico op een pandemie juist groter. De oogontsteking komt waarschijnlijk door melkspatten in het oog. Mensen hebben daar receptoren voor het vogelgriepvirus. Maar ook in bijvoorbeeld in het reukorgaan in de neus, waardoor het virus via de reukzenuw tot hersenontsteking kan leiden.”
Lees ook
Hoeveel koeien in VS hebben ongemerkt de vogelgriep? Virologen hekelen de lakse overheidsaanpak
