Vijf nieuwe talkshows, maar hoe relevant is het genre nog?

„Met opgewekt gemoed” begon vorige week de talkshow Bar Laat – een week eerder dan gepland want presentatoren Jeroen Pauw en Sophie Hilbrand vonden dat het wereldnieuws niet langer kon wachten op duiding van de publieke omroep. Meest besproken moment was het treffen tussen journalist Thomas Erdbrink met minister Brekelmans (Defensie, VVD). Erdbrink waste hem de oren over het Midden-Oostenbeleid.

De publieke omroep kan voorzichtig optimistisch zijn: de eerste week scoorde Bar Laat gemiddeld een mooie 634.000 kijkers, zonder uitgesteld kijken. Volgens kijkcijfer-expert Tina Nijkamp trok het programma daarmee meer en vooral jongere kijkers dan voorganger Op1. Met als bijzonderheid dat de uitzendingen met Pauw steevast 100.000 kijkers meer trekken dan die van Hilbrand. De ontvangst was voorzichtig positief. Dagblad AD was blij dat het „minder grachtengordel, minder activistisch” was dan voorganger Sophie & Jeroen. Tevreden stelde de AD-recensent vast dat het zelfs een „tikkeltje saai” was. RTL-concurrent Vandaag inside verwoordde het minder tevreden: „Je sterft van saaiheid.” Dagblad Trouw juichte de terugkeer toe van „een vast platform voor de grote thema’s in onze maatschappij.”

De publieke omroep kan voorzichtig optimistisch zijn: de eerste week scoorde Bar Laat gemiddeld een mooie 634.000 kijkers, zonder uitgesteld kijken

Toen het nog zomer was, klaagde men dat er geen talkshows op tv waren om de tsunami aan wereldnieuws het hoofd te bieden. Maar ziet, de publieke omroep start deze week het nieuwe seizoen met maar liefs vijf nieuwe talkshows. Naast Bar Laat in de late avond begint deze maandag Eva Jinek in de vooravond. Op vrijdag maken die twee programma’s plaats voor de talkshow Carrie op vrijdag. Vanuit de kantine van de IJsselmeervogels praat Carrie ten Napel met haar gasten over mens en gevoelens. Op NPO 2 heeft Sven Kockelmann dan een politieke talkshow, Café Kockelmann. Zondag sluit Tijs van de Brink de week af met Dit is Tijs.

Nieuwe talkshows maar met oude gezichten. Zoveel zal er dus niet veranderen. Oplettende lezers herkennen de restanten van Op1, de talkshow die voor de zomer roemloos ten onder ging. Pauw en Jinek presenteerden eerder de voorlopers van Op1, en voormalige Op1-presetatoren krijgen nu een eigen talkshow.

Dalende kijkcijfers

Waarom legt de publiek omroep zo’n nadruk op talkshows? De kijkcijfers kunnen het niet zijn, die dalen al jaren. Op1 raakte in vier jaar bijna de helft van zijn kijkers kwijt. Jinek verloor bij RTL gaandeweg een kwart van de kijkers. De grote talkshows, ook die van RTL, trekken nu rond de half miljoen kijkers – lang niet genoeg om in de kijcijfertop-10 te komen. Vroeger was een miljoen kijkers gebruikelijk. De enige talkshow die dat nu nog haalt is Vandaag Inside (SBS6) met Johan Derksen.

Voor de publieke omroep zijn talkshows belangrijk, stelt de NPO-woordvoerder desgevraagd: „Ze dragen bij aan meningsvorming, bevorderen het gesprek en onderwerpen worden van verschillende kanten belicht.” Toch is  het ritueel van de natie die één keer per dag samen aan de tafel gaat om „het gesprek van de dag” te voeren, inmiddels achterhaald, zegt Mark Deuze, hoogleraar Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam: „Daarvoor is het tv-publiek te zeer versnipperd en gekrompen. Het talkshowpubliek wordt steeds kleiner, ouder en specifieker”. Waarom worden er dan nog steeds zoveel talkshows gemaakt en krijgen ze zo’n prominente plek? Deuze: „Tja, traditie, het hoort er nu eenmaal bij. Hilversum heeft een misplaatste loyaliteit aan klassieke vormen: That’s the way we do things around here. Omroepen spelen graag op zeker. Voor kijkers is het format onmiddellijk herkenbaar – dat is een groot voordeel.” Verder zijn talkshows goedkoop om te maken, stelt Deuze: „Je huurt een café af, de gasten zijn gratis. De presentator krijgt weliswaar een smak geld, maar in de redactie zitten allemaal stagiaires en mensen op tijdelijke contracten. Spotgoedkoop.”

Hilversum heeft een misplaatste loyaliteit aan klassieke vormen: That’s the way we do things around here. Omroepen spelen graag op zeker

Terwijl de kijkcijfers daalden, groeide de laatste jaren de kritiek. Bij de publieke omroep behoren talkshows tot het genre journalistiek, subgenre ‘opinie/ gesprek’. Of in NPO-jargon: „geprofileerde betekenisgeving”. Maar vaker lijken talkshow meer op amusement. Een werkelijke gedachtewisseling is niet de bedoeling, zo mopperen tv-recensenten regelmatig. Wanneer een serieus onderwerp ter tafel komt, is het bijvoorbeeld gebruikelijk dat de aanwezige artiest of tv-persoonlijkheid daar ook zijn persoonlijke mening over geeft. Kritische ondervraging en confronterende onderwerpen worden gemeden. Een goed publiek debat komt zo lastig van de grond. Volgens Deuze werken de talkshowredacties wel degelijk keihard en lang aan lijvige dossiers over de gasten, waarop je een goed, inhoudelijk gesprek zou kunnen baseren, maar is er in de uitzending vervolgen nauwelijks ruimte voor.

Talkshowtraditie

De Nederlandse talkshowtraditie wijkt af van die van andere landen. Bijzonder is bijvoorbeeld de bonte mix van gasten: politici en opiniemakers zitten gebroederlijk naast sporters, artiesten en bekende tv-makers. Andere tv-programma’s zijn het meest besproken onderwerp. Deuze: „In Duitsland heb je behoorlijk heftige gesprekken die wat langer mogen duren. In het Verenigd Koninkrijk draaien talkshows om de bekende gastheer. In de VS heb je meerdere vaste, opiniërende presentatoren die met elkaar in gesprek zijn, zoals bij ons in Vandaag Inside of RTL Boulevard. In Nederland houden we van het café en de kantine.”

Zijn talkshows journalistieke programma’s of amusement? Deuze: „Allebei. In de jaren zestig en zeventig kreeg je twee innovatieve genres op de Nederlandse tv: Achter het Nieuws, een actualiteitenrubriek naar BBC-voorbeeld waarin het nieuws nader werd geduid en gasten uit het nieuws werden geïnterviewd – net als nu Nieuwsuur. En je had de amusementsshows van Mies Bouwman en Willem Duys die vooral artiesten ontvingen. De huidige talkshow is een amalgaam van beide.” Volgens Deuze sluit dit ook aan bij het Hilversumse geloof in de sandwichformule: „Je krijgt broccoli naar binnen als je er patat bij serveert.”

Avocadotafel

Voor een tv-genre dat zijn relevantie zou verliezen, zijn talkshows best een veelbesproken onderwerp. Ogenschijnlijk onbeduidende zaken worden daarbij niet vermeden. Zo werd er voordat Eva goed en wel is begonnen  al veel gesproken en geschreven over de vorm van haar tafel: avocado-vormig met Jinek erin als pit, zodat ze letterlijk omringd wordt door haar gasten. In een promofilmpje reageerde Jinek op de ophef door zich te laten bekogelen met avocado’s. Deuze: „Iedereen vindt van alles over talkshows en dat is een op zich een goed ding: het gesprek erover vergroot uiteindelijk  de relevantie.”

Politiek gezien zijn de talkshows ook zeker relevant. Politici zitten er graag, zeker in campagnetijd, omdat ze zichzelf in zo’n gezellige omgeving goed kunnen verkopen, met een verminderde kans op beschadiging. Ook hier duikt echter de omroeppolitiek op, zo blijkt uit een onderzoek uit 2023 dat de universiteiten van Leiden en Rotterdam uitvoerden in samenwerking met NRC. Omdat publieke omroepen geacht worden zich te profileren, kiezen ze in hun talkshows voor politici die bij hun politieke kleur passen. Het progressieve BNNVARA nodigt het liefst mensen van PvdA-GroenLinks uit, het conservatieve WNL kiest voor VVD’ers, en het christelijke EO kiest voor CDA en Christenunie. Bovenal blijken talkshows een voorkeur te hebben voor populisten als BBB-leider Caroline van der Plas omdat die een hoge amusementswaarde hebben.

Voordat Eva goed en wel is begonnen wordt er al veel gesproken en geschreven over de vorm van haar tafel: avocado-vormig met Jinek erin als pit

Dit soort keuzes om redenen van overtuiging of vermaak zijn niet journalistiek en leiden  tot vertekening. Bij Op1 hadden conservatieve omroepen de overhand, waardoor rechtse politici onevenredig veel aandacht kregen. Opvolger Bar Laat is van BNNVARA dus nu zullen waarschijnlijk progressieve politici de overhand krijgen.   Overigens kun je ook weer niet zeggen dat de gastenkeuzes van talkshows een doorslaggevende rol spelen in de verkiezingen. PVV-leider Geert Wilders weigert al jaren aan te schuiven bij talkshows, toch won PVV de verkiezingen.

Van de nieuwe realityserie van Gordon tot een serie over de Toeslagenaffaire: bij de start van het nieuwe tv-seizoen selecteerde NRC de programma’s die het kijken waard zijn.

Talkshows

Series

Kinderen

Docuseries

Cultuur

Reality

Delen





Mail de redactie