Verwaarlozing, onveiligheid en intimiderende ambtenaren: Amsterdam is de grip op zijn markten kwijt

Posted on March 10, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Markten Amsterdam Dedain tegenover marktkooplui, ambtelijke wildgroei en een totaal gebrek aan overzicht: de Amsterdamse ombudsman velt een snoeihard oordeel over hoe de gemeente omgaat met de markten.

Tijs van den Boomen

10 maart 2023 om 14:13

Leestijd 5 minuten

De markt op Plein ’40-’45 in Amsterdam-West, een van de succesvolle markten in de hoofdstad. — **De markt op Plein ’40-’45** in Amsterdam-West, een van de succesvolle markten in de hoofdstad.

Foto Simon Lenskens

Het gaat niet goed met de markten in Amsterdam, de trotse markthoofdstad van het land. Zeker, er zijn lichtpuntjes aan te wijzen, zoals een nieuw marktje in de slagschaduw van de torens van de Zuidas, of anders de hipstermarkten in wisselende parken en een paar buurtkramen in Betondorp, maar dat zijn particuliere markten en daar staat nog geen 10 procent van de ruim vijfduizend kramen die wekelijks worden opgesteld.

Over de hele linie is een neergang zichtbaar en dat is, volgens de klagende kooplui, de schuld van de gemeente: marktmeesters verstaan hun vak niet, bezettingsgraden kloppen niet, lege plaatsen worden niet opgevuld en er is een enorme achterstand bij de periodieke herindelingen van de markten. De waaier aan klachten, verspreid over een groot aantal markten, was voor Munish Ramlal, de Ombudsman Metropool Amsterdam, mei vorig jaar aanleiding om een diepgaand onderzoek te beginnen.

Nou kankeren kooplui, en zeker Amsterdamse kooplui, graag en veel, maar dat er ook wordt geklaagd op markten die het wel goed doen, zoals Plein ’40-’45, een bruisende markt die klanten uit de wijde omgeving trekt, dat geeft te denken. De gemoederen liepen daar zo hoog op, dat de ombudsman eind januari persoonlijk een kijkje is gaan nemen.

Tot zijn verbazing zag hij dat de ene ambtenaar (een handhaver) de andere (een marktmeester) een bekeuring gaf omdat die de kooplui over het fietspad de markt af liet rijden. Dat er geen legale manier was om van het plein af te komen – er is voor de kooplui maar één uitgang om de 150 kramen in twee uur tijd op te bouwen en af te breken – vermocht hem niet te vermurwen.

Lees ook dit artikel: ‘De markten moeten op de schop’

Intimidatie

„Bijna een half jaar eerder hadden we deze gevaarlijke toestand al aangekaart, compleet met een alternatieve plattegrond met bredere paden en drie uitgangen. We kregen niet eens een reactie”, vertelt Abdeslam Belfqih, die met exclusieve hoofddoeken op de markt staat en actief is in de marktadviescommissie. „Dat de visboer niet op een waterdichte vloer staat, wat verboden is: zelfde verhaal. En zo hadden we nog elf punten, de meeste zou je morgen kunnen uitvoeren.”

De ombudsman besloot de publicatie van zijn onderzoek niet af te wachten en schreef op 31 januari een brandbrief aan de maar liefst vijf gemeentelijke directeuren die over deze markt gaan. En hij waarschuwde dat er een einde moest komen aan het „intimideren” van de kooplui met boetes. De verantwoordelijke wethouder, Sofyan Mbarki van Economische Zaken, beloofde dat de kooplui voorlopig met rust zouden worden gelaten, maar de oorzaak van de problemen is nog altijd niet aangepakt.

Marktkoopman Belfqih: „Om druk op de ketel te zetten hebben we nu de brandweer aangeschreven, in de hoop dat die ingrijpt, want het is ook nog eens hartstikke onveilig. Op een Brabantse markt is vorige week een viskraam ontploft, als dat hier was gebeurd, waren er doden gevallen.”

Donderdag verscheen dan eindelijk het langverwachte eindrapport van de ombudsman en diens conclusies liegen er niet om. Ombudsman Munish Ramlal: „De gemeente Amsterdam ondermijnt de markt en dat is slecht voor de negenhonderd ondernemers en hun personeel die er hun brood verdienen én voor de stad als geheel, want markten hebben een belangrijke sociale functie.”

Schoon schip

Amsterdam is volgens de ombudsman de grip op zijn markten verloren. Van oudsher gold op elke markt de verplichting om eens in de drie jaar een herindeling te maken. Dat was het moment waarop schoon schip werd gemaakt: kooplui die structureel te weinig kwamen opdagen, verloren hun vaste plaats, trouwe „sollicitanten” kregen juist een vaste plaats, en daarmee perspectief. Ook fysieke aanpassingen werden besproken, zoals een andere opstelling van de kramen, terrassen bij de kramen, bredere middenpaden en experimenteerzones. Ramlal leerde van de kooplui hoe belangrijk de herindelingen waren voor de sociale verhoudingen: „Rekeningen werden vereffend: tussen de kooplui onderling en tussen de kooplui en de gemeente. Zo ontstond een vaste kern van mensen die het samen rooiden.”

In 2016 werd de verplichting ondanks scherpe protesten van kooplui geschrapt uit de nieuwe Marktverordening. Maatwerk was volgens de gemeente geboden, en dus zou elke drie jaar worden beoordeeld of een herindeling nodig was. Dat was flexibel, schreef de gemeente toentertijd in een toelichting aan de raad, zo kon je „actiever gebruikmaken van de mogelijkheid tot herindeling”.

De ambtelijke kluwen is adembenemend: boven de marktmeester een marktbeheerder, daarnaast een marktmakelaar, daarboven weer een directeur

Lang verhaal kort: de afgelopen zes jaar blijken slechts 10 van 26 markten opnieuw te zijn ingedeeld, waarbij de opheffing van een markt voor het gemak ook als herindeling is aangemerkt. Dat verklaart de paradox van markten die kampen met veel lege plekken, en sollicitanten die vergeefs azen op een vaste plaats. Precies waar kooplui al jaren over klagen.

Meer nog dan aan de verwaarlozing van de herindelingen, stoort Ramlal zich aan de hautaine en technocratische houding van ambtenaren. Hij vertelt: „Ik heb geobserveerd dat kooplui met dedain tegemoet worden getreden en dat er noch naar hun klachten, noch naar hun ideeën wordt geluisterd. Dat speelt met name bij de afdeling Economische Zaken, die zich sinds 2016 steeds intensiever met de markt is gaan bemoeien.”

Topje van de ijsberg

De Amsterdamse markten worden op twee manieren door de gemeente aangestuurd: de afdeling Markten zorgt voor de praktische organisatie, EZ voor de beleidsmatige ontwikkeling. En dan hebben ook de stadsdelen nog een flinke vinger in de pap, want die gaan over de pleinen en straten waar de markten staan. Deze driedubbele structuur is er mede debet aan dat de organisatorische problemen in Amsterdam veel groter zijn dan in andere steden.

De afgelopen zes jaar verzesvoudigde de ambtelijke inzet op de markten van EZ van 0,7 fte naar 4,2. De ambtenaren schreven een Marktvisie, lieten onderzoek doen, verdeelden de stad in vier windrichtingen en bepaalden welke markten moeten krimpen en waar nieuwe markten moeten komen. Er wordt nog volop gewerkt, maar Ramlal is onverbiddelijk in zijn oordeel: „De Marktvisie bevat een aantal ernstige en fundamentele tekortkomingen.” Niet alleen heeft EZ er volgens hem geen oog voor dat de markt een van de weinige plekken is waar allerlei soorten mensen elkaar ontmoeten, maar ook kloppen de cijfers en aannames niet, mede omdat het ingeschakelde onderzoeksbureau niet capabel was. Zo werden marktbezoekers die geen Nederlands spreken niet geïnterviewd. „Maar de grootste misvatting”, zegt hij, „is dat kooplui niet zouden vernieuwen en dat innovatie van het stadhuis zou moeten komen. Zolang de gemeente de praktische organisatie niet op orde heeft, moet EZ zich niet meer met de markt bemoeien.”

Herindelingen zijn slechts het topje van de ijsberg aan praktische problemen. Uit het rapport: „De administratieve organisatie inzake de Amsterdamse markten is ondanks een extra financiële impuls in 2017 van 3,3 miljoen euro (verspreid over drie jaren) ver onder de maat.”

Meer geld is niet de oplossing

De ambtelijke kluwen rond de markten is inderdaad adembenemend: van oudsher is de marktmeester de baas, maar inmiddels staat boven hem een marktbeheerder, die naast zich weer een marktmakelaar weet, en daarboven een directeur. En dan zijn er de gebiedsteams en de straatmanagers die zich vanuit het stadsdeel met de markt bemoeien.

Meer geld is dan ook niet de oplossing, stelt ombudsman Ramlal: „Zonder samenwerking leiden meer ambtenaren alleen tot meer afstemmingsproblemen.” Hij pleit voor eerherstel voor de klassieke marktmeester: „De marktmeester was vroeger een meester die iedereen bij de les hield, zowel de kooplui als de bezoekers. Daar heb je gezag voor nodig. De gemeente moet dan ook stoppen met het inhuren van uitzendkrachten: zet ambtenaren met levenservaring in, die niet alleen de regels kennen, maar ook de geest.”

Hoofddoekjesverkoper Belfqih van Plein ’40-’45 reageert kritisch: „Vakbekwame marktmeesters zouden een hele verademing zijn, dus ja: graag, maar de hele organisatie moet op de schop. Iedereen praat nu zó langs elkaar heen, dat we tegenwoordig onze eigen notulist meenemen naar vergaderingen, dat doet de jongen van de kruiden.” Belfqih vraagt zich af waarom de gemeente „de wildgroei van functies” niet in elkaar schuift. „Wat elke markt nodig heeft, is een marktmarinier: één persoon met genoeg macht om ter plekke knopen door te hakken.”

Lees ook dit artikel: Ombudsman: gemeente Amsterdam schendt beginselen behoorlijk bestuur op Waterlooplein

Column | Geluk is bloemsproetjes op vlugge forellen

admin
November 26, 2024
0

Omdat het jaar alweer ten einde loopt, zo’n jaar gaat als het laat wordt ineens met reuzesprongen, overwogen we maar vast eens welk gedicht we zouden gaan gebruiken voor de nieuwjaarskaart. Vorig jaar hadden we er een uitgezocht die we toen toch niet gebruikten omdat we een gedicht ontmoetten, kersvers en geheimzinnig, dat er echt om vroeg om onder de mensen te komen. Dus we keken weer naar die eerste keus van vorig jaar en ja, een prachtig gedicht, van Czeslaw Milosz, over geluk dat wacht om opgemerkt te worden door stervelingen, heel gewoon geluk. Het geluk van ‘gloeiende zon op de bladeren, het vurige zoemen van de hommels/ ergens ver weg’. Van even precies daar zijn waar je wilt zijn. Ideaal voor een nieuwjaarswens.

Toch aarzelden we. Het leek een beetje raar, wereldvreemd bijna, om de mensen een gedicht te sturen over heel gewoon geluk. Alsof wij niet in de gaten hebben wat er in de wereld aan de hand is, de verschrikkingen in Soedan, in Gaza, in Oekraïne, al die mensen die verdreven worden en die dan onder meer hier terecht komen en geen plaats vinden om hun hoofd neer te leggen omdat wij (Nee! Niet ‘wij’. Zij!) menen dat vluchtelingen de oorzaak zijn van al onze problemen. En dan praat je nog niet over het klimaat, wat het ook moeilijker maakt om je te verheugen in zonlicht, al moet een mens zich natuurlijk wel in zonlicht blijven verheugen.

Is het nu al zo ver gekomen dat geluk iets is om je voor te schamen? Dat zou wel het toppunt zijn. Ik lees ongeveer elke dag in de bloemlezing van Elisabeth Lockhorn die ‘de mooiste gedichten over geluk’ koos, onder de wel wat erg optimistische titel Het komt goed. Ik weet niet of het goed komt. De gedichten die erin staan weten dat ook niet, ze zeggen er niet veel over. Ze zeggen alleen maar op allerlei manieren dat geluk bestaat. Soms. Vaak hebben ze het helemaal niet over geluk, maar kun je uit wat ze wel zeggen opmaken dat het bestaat, en dat het je ten deel kan vallen, bijvoorbeeld als je opmerkt dat de wereld niet effen is maar vol van ‘bontigheid’ zoals Leo Vroman de ‘dappled things’ van Gerald Manley Hopkins vertaalt, die God looft voor ‘bloemsproetjes op vlugge forellen/ voor vonkgepoft kastanje-herfstlicht’ en nog zo het een en ander aan gestippelds, gestreepts, gevlekts, geruits.

Dichters weten ook wel dat de wereld niet bepaald uit bloemsproetjes bestaat, uit narcissen in het voorjaar, zondagmorgens met zon op de ontbijttafel. ‘Tracht de verwonde wereld te bezingen’ schrijft Adam Zagajewski, ‘Je zag vluchtelingen op weg naar nergens,/ je hoorde de beulen een lied van vreugde zingen’. Maar desondanks ‘Bezing de verwonde wereld’. Of misschien: juist daarom.

Niemand heeft er iets aan als we de wereld uitsluitend als een verzameling ellende, verdriet en wanhoop beschouwen. En zelfs dan: Anna Enquist heeft het over ‘wanhoop’ die ‘met windkracht tien/ in haar rug staat’ en vraagt zich af wat haar gaande houdt. En beantwoordt dat: ‘Dat zij gaat/ houdt haar gaande. Zij gaat.’

Degenen die op weg gaan, hun huizen hun gevoel van thuis-zijn achterlaten, die in gammele bootjes gaan zitten en hun kinderen zien verdrinken, ze willen toch leven. En als het kan niet alleen maar zo’n beetje bestaan, nee erin geloven, God prijzen voor bontigheid, voor stilte met geluiden ver weg, voor het geloof, even, dat het leven is iets is om blij mee te zijn, dat geluk bestaat.

Opinie | Quest

admin
November 26, 2024
0

In het bed naast dat van mij in het ziekenhuis ligt een jonge dame. Ze vraagt of ik een blaadje of een tijdschrift voor haar heb. Ik geef haar de Quest en zeg enthousiast dat er aardige korte artikelen in staan en dat ik het blad reeds uit heb. Waarop ze reageert: „Oh fijn, bedankt. Ik ben geen lezer hoor maar ik heb het zo warm: dan kan ik er even mee waaieren….”

Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]

Duitsland kijkt kritisch terug op de Kanzlerin maar Merkel zelf vindt dat ze niet veel fout deed

admin
November 25, 2024
0

Drie jaar na haar politieke pensioen is de erfenis van Angela Merkel, kanselier van 2005 tot en met 2021, op zijn zachtst gezegd omstreden. In de laatste jaren van haar zestienjarige kanselierschap, toen Merkel onmiskenbaar haar stempel op het land had gedrukt, was een ironisch ‘Danke Merkel’ een gevleugelde uitspraak in Duitsland – voor alles wat goed maar vooral voor wat slecht ging in het leven, kon Merkel verantwoordelijk worden gehouden. Was het glad buiten, ‘Danke Merkel’, viel er een glas uit je handen, ‘Danke Merkel’, maakte iemand hands in de kwartfinale van het EK voetbal, ‘Danke Merkel’. Het idee dat de Kanzlerin een zekere vorm van almacht bezat, was de Duitsers niet vreemd.

Drie jaar later is ‘Danke Merkel’ geen grapje meer. In de Bondsrepubliek gaat veel niet zoals gewenst en de oorzaak daarvan wordt veelal gezocht in de opeenvolgende regeringen-Merkel.

Het wegen- en spoornet is hopeloos verouderd (in september stortte in Dresden nog een brug in de Elbe), net als schoolgebouwen in heel Duitsland. Onder Merkel werd in 2009 de roemruchte Schuldenbremse, die het begrotingstekort wettelijk inperkt, ingevoerd, en als gevolg daarvan werden broodnodige investeringen uitgesteld.

Een andere spaarpost was defensie, in 2011 werd de dienstplicht afgeschaft, en er werd pas na 2014 en de Russische annexatie van de Krim mondjesmaat meer geld gestoken in de Bundeswehr, ook als de 2-procent-norm van de NAVO bij lange na niet werd gehaald (in 2021 stond er 1,3 procent van het bbp op de begroting voor defensie). Na de annexatie bedisselde Merkel, zo wil het verwijt, met de Franse president François Hollande, de Oekraïense president Petro Porosjenko en de Russische president Vladimir Poetin het Minsk-akkoord, dat voor Oekraïne, zo bleek al gauw, niets oploste.

Ik wilde de verdere beschrijving en duiding niet alleen aan anderen overlaten

Angela Merkel
in haar memoires

Vervolgens zette Duitsland de aanleg van de pijpleiding Nord Stream 2 toch door, en maakte het land zichzelf grotendeels afhankelijk van Russisch gas – temeer omdat Merkel in 2011, tegen haar eerdere standpunt in, het einde van de kernenergie in Duitsland verkondigde.

Ook Merkels ruimhartige migratiepolitiek, waarmee ze wereldwijd maar aanvankelijk ook in eigen land bewondering oogstte, heeft de tand des tijds niet goed doorstaan: volgens haar critici plaveide Merkel daarmee de weg voor de opkomst van de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland.

Sentimentaliteit

In Merkels memoires, getiteld Vrijheid, die dinsdag verschijnen, schrijft de voormalige Kanzlerin dat het idee voor een boek voor het eerst ontstond in de tijd van die vluchtelingencrisis in 2015. Merkel wilde „het verloop van de gebeurtenissen, de motieven voor mijn beslissing […] beschrijven zoals dat enkel in boekvorm mogelijk is. Ik wilde de verdere beschrijving en duiding niet alleen aan anderen overlaten.”

Ook de duiding van een aantal andere sleutelmomenten wil Merkel niet geheel uit handen geven. In ruim 700 bladzijden schrijft Merkel over verschillende hoofdstukken en dilemma’s uit haar kanselierschap, over haar afwegingen en uiteindelijke besluiten en compromissen. Wie vanwege alle recente kritiek op haar beleid een defensieve toon verwacht wordt teleurgesteld: Merkel legt de omstandigheden uit en verwacht van haar lezers dat die haar argumentatie volgen. Af en toe schrijft Merkel – die het boek samen met Beate Baumann schreef, haar adviseur sinds 1992 – dat ze een fout maakte, maar dat gaat dan om kleinigheden, zoals een ongelukkige uitspraak tijdens een persconferentie.

Het thema migratie en haar optreden in 2015 waren een aansporing voor het boek omdat Merkel vindt dat er ten onrechte vanuit wordt gegaan dat ze, als vrouw die de eerste helft van haar leven in de DDR doorbracht, uit sentimentaliteit handelde, alsof haar eigen ervaringen met de Berlijnse Muur haar een soort levenslange aversie tegen alle vormen van grenzen hadden opgeleverd.

Volgens Merkel werd haar DDR-achtergrond steeds weer gebruikt om haar beslissingen in controversiële kwesties in twijfel te trekken. „Mijn argumenten telden plotseling niet meer. In plaats daarvan werd hoofdschuddend gevraagd: hoe komt ze daar nu weer bij?”, schrijft Merkel. „Dat kan alleen maar komen doordat zij met haar DDR-verleden onze waarden niet echt begrijpt.”

Soms wordt er ook andersom geredeneerd: zo suggereerde een Duitse journalist recent nog dat Merkels ommezwaai wat betreft kernenergie – tot 2011 was ze voorstander, tot de kernramp in Fukushima – voortkwam uit het feit dat Merkel dacht dat ze zich de West-Duitse afkeer van kernenergie eigen moest maken, dat haar wending een vorm van aanpassing was.

Volgens Merkel werd haar DDR-achtergrond gebruikt om haar beslissingen in twijfel te trekken

In haar laatste weken als kanselier, in oktober 2021, had Merkel al in een uiterste ongebruikelijke persoonlijke toespraak gezegd dat veel West-Duitsers nog altijd naar Oost-Duitsers kijken met de vraag of ze zich wel afdoende hebben aangepast, als immigranten die steeds weer hun verblijfsrecht in hun nieuwe land moeten verdienen.

In Vrijheid schrijft Merkel dat ze niet had voorzien dat haar ‘Wir schaffen das’ zo zou beklijven. Nu worden haar beslissingen in 2015 breed bekritiseerd: zo noemde een commentator van de Frankfurter Allgemeine Zeitung haar migratiepolitiek onlangs nog „naïef” en van een „morele verhevenheid”. Voor Merkel, zo schrijft ze, telde in september 2015 dat „we in staat waren onze Europese waarden samen in de praktijk te brengen”, en dat ieder mens „recht op een menswaardige behandeling” heeft, waardoor voor haar het sluiten van de grenzen voor migranten uit Hongarije nu eenmaal geen optie was.

Boetsja

In het voorjaar van 2022, na de bevrijding van Boetsja door Oekraïense troepen, sprak de Oekraïense president Volodymyr Zelensky direct de Kanzlerin in ruste aan toen hij haar en „de heer Sarkozy” uitnodigde in Boetsja – waar honderden burgers werden vermoord – „om te zien waartoe het beleid van concessies aan Rusland in veertien jaar heeft geleid.” Zelensky verweet Merkel en Sarkozy dat zij tijdens een NAVO-top in Boekarest in 2008 Oekraïne de zogenaamde MAP-status hadden geweigerd, het ‘Membership Action Plan’ dat aan lidmaatschap voorafgaat.

In Vrijheid redeneert Merkel dat een MAP-status Rusland had geprovoceerd, en dat een dergelijke status tegelijkertijd Rusland er niet van had weerhouden om bijvoorbeeld de Krim te annexeren, zoals in 2014 gebeurde. Het compromis met onder meer voorstander George W. Bush, destijds nog net Amerikaans president, was dat Oekraïne „op termijn” lid zouden mogen worden van de NAVO. Natuurlijk vatte het Kremlin die belofte van een lidmaatschap net zo goed op als een provocatie, en weerhield dit Poetin er evenmin van om de Krim te bezetten.

Het besluit van Merkel in Boekarest wordt inmiddels – zoals veel van haar beleid – ook door haar partijgenoten bekritiseerd. CDU-Bondsdaglid Roderich Kiesewetter schreef op X dat destijds in de Duitse besluitvorming niet een soeverein Oekraïne op de voorgrond stond, maar Duitse handelsbelangen.

Toch wordt in Vrijheid pijnlijk duidelijk hoe nauw de Duits-Russische banden in 2008 nog waren, en hoezeer Duits anti-Amerikanisme, versterkt door de oorlog in Irak, daarin een rol speelde. Merkels voorganger Gerhard Schröder (SPD) had Duitsland uit die oorlog gehouden, en was in plaats daarvan een vriendschap met Poetin aangegaan. Meer dan andere landen uit het voormalige Oostblok, schrijft Merkel, kon Duitsland, dat door het voormalige West-Duitsland verzekerd was van een stevige trans-Atlantische relatie, het zich veroorloven om ook toegeeflijk te staan tegenover Rusland. Duitsland dacht het zich kortom te kunnen permitteren van twee walletjes te eten.

„Ik wil het verhaal van mijn beide levens vertellen; van het eerste tot 1990 in een dictatuur, en het tweede na 1990 in een democratie”, schrijft Merkel in haar proloog. In de hoofdstukken over de eerste helft van haar leven in de DDR heeft Merkel het opmerkelijk genoeg veel over haar zorgeloosheid. Die had ze te danken aan haar ouders, schrijft ze, omdat het ouderlijk huis in Templin altijd een soort safe space was waar ze tegen met name haar moeder uit kon razen over al haar frustraties. Bijvoorbeeld over school, waar in het vak staatsburgerkunde vragen moesten worden beantwoord als: „Toon aan dat de wetenschappelijke inzichten van Marx en Engels correct waren en zijn.”

Thuis in Templin leerden haar ouders haar, schrijft Merkel, hoe ze enigszins trouw aan zichzelf kon blijven zonder per ongeluk de politieke grenzen te overschrijden die de staat stelde, want „de staat [kende] geen pardon en sloeg [dan] genadeloos toe.”

Zorgeloosheid

Achteraf maakt die relatieve zorgeloosheid haar trots, schrijft Merkel. Ze schetst hoe ze op een gegeven moment als studente in Leipzig de collegezaal wordt uitgestuurd omdat ze tijdens de verplichte colleges marxistisch-leninistische theorie huiswerk voor een natuurkundevak zit te maken. Achterin de zaal zit iemand die kennelijk controleert wat de studenten precies in hun opschrijfblokken noteren. De weg naar buiten was een afgang, beschrijft Merkel. Maar later voelde ze „superioriteit”, „omdat die staat het ondanks alles niet voor elkaar kreeg mij af te pakken wat me liet ervaren, voelen, leven: een zekere mate van zorgeloosheid. Die heb ik van jongs af aan gehad. En dat de DDR me die niet heeft afgenomen ervaar ik als een van mijn grootste persoonlijke triomfen over het systeem. […] Zonder die zorgeloosheid was ik veel achterdochtiger geweest dan goed voor me was.”

Ook in Vrijheid klinkt een zekere zorgeloosheid door, tenminste wat betreft de kritiek op haar beleid. Vier keer werd Merkel als kanselier gekozen, meestal met ruim 30 procent van de stemmen, een keer zelfs met ruim 40 procent – daar kunnen de huidige lijsttrekkers voor de Bondsdagverkiezingen slechts van dromen. Van 2005 en 2017, bij aanvang van Merkels laatste termijn, steunden de kiezers haar beleid, en ook Merkel is niet van plan daar achteraf afstand van te nemen. „Ik sta pal achter mijn beslissingen”, zei Merkel in een interview dit weekend in Der Spiegel.

Dus ook als Merkel in haar boek zorgen uit voor de toestand in Oekraïne of het gebrek aan effectieve maatregelen tegen de klimaatcrisis, met zichzelf en haar erfenis lijkt ze in het reine.

Hoe navolgbaar Merkels redeneringen in de verschillende situaties ook zijn – het is nogal star om vast te houden aan het idee dat alles wat destijds de beste beslissing leek, niet ook nog eens uit het huidige perspectief te bezien. En de resultaten van de beslissingen van toen niet mee te wegen in de beoordeling ervan – al was het maar omdat Merkel door een snuf meer zelfkritiek een voorbeeld zou kunnen zijn voor haar collega’s die nog in functie zijn.

Tegelijkertijd is de kalme overtuiging waarmee Merkel haar politieke nalatenschap presenteert ook een beetje typisch voor haar kanselierschap. Kiezers vertrouwden Merkel, lieten zich overtuigen als ze zei „Wij kunnen dit aan”, vonden haar bescheiden en rationeel. Onder Merkel zouden de dingen wel op hun pootjes terechtkomen, was de indruk van veel kiezers, en dat was een groot goed. Ook uit Vrijheid spreekt de boodschap dat alles onder Merkel steeds onder controle was – maar de prijs die Duitsland daarvoor betaalde wordt niet in acht genomen.

Luister naar